14 Июн, 2025, 18 Зулҳижжа, 1446
14 Июн, 2025, 18 Зулҳижжа, 1446
Огоҳлик
Ўзбекистон дунёвий давлат сифатида дин ва таълим соҳасида муайян тартиб ва қонун-қоидаларига эга. Мамлакатда диний таълим бериш ҳуқуқий асослар орқали тартибга солинган бўлиб, мазкур жараён давлат томонидан тасдиқланган муассасаларда амалга оширилади. Бундан ташқари, диннинг нотўғри талқини ва турли хил радикал оқимларнинг тарқалиши, айниқса ноқонуний диний таълим бериш орқали жамият хавфсизлигига жиддий таҳдид туғдиради.
Одатда ноқонуний диний таълим асосан диний фанлар бўйича маълумоти етарли бўлмаган шахслар томонидан берилиб, улар жамиятда турли хил қарама-қаршиликларни келтириб чиқаради. Шу билан бирга, ноқонуний диний таълим кўпинча радикал ғояларнинг тарқалишига хизмат қилиб, экстремизм ва терроризм каби хавфли оқимлар пайдо бўлишига олиб келади. Бу каби жараёнлар жамиятда низолар, муросасизлик ҳолатларини кучайтиради, натижада мавжуд барқарорликка салбий таъсир кўрсатади.
Маълумки, ёшлар жамиятда фаол, аммо ҳаётий тажрибаси кам бўлган аҳоли қатлами ҳисобланади. Ўз навбатида, ёшлар ноқонуний диний таълимга ҳам тез берилувчан тоифа саналади. Жамиятда ноқонуний диний таълим бўйича “таклифлар” ортиб боргани сайин, ёшларнинг турли хил манбалар орқали тақдим этилган ёлғон маълумотларга ишониш хавфи ортиб боради. Бу эса улар ўртасида диний оқимлар ёки ақидавий радикализмга берилиш хавфини кучайтиради. Натижада салбий мафкуравий таъсирларга учраб, жамиятда бузғунчилик ролини бажариб бериш даражаси ҳам ортиб боради.
Ўзбекистон кўп миллатли ва кўп конфессияли давлат бўлиб, барча миллатлар ва диний оқимлар ўртасида бағрикенглик ҳамда ўзаро ҳурмат юқори қадрланади. Ноқонуний диний таълим бериш эса ёшларда ўзга дин вакилларига нисбатан мутаассиблашув ортиши ҳамда диний бағрикенгликни заифлаштириб, миллатлараро тотувликка путур етказиши мумкин. Радикал ғояларнинг тарқалиши динлараро низолар ва миллатлараро тушунмовчиликларни келтириб чиқаради.
Таъкидлаш лозимки, Ўзбекистон Республикаси “Виждон эркинлиги ва диний ташкилотлар тўғрисида”ги қонунининг 3-моддасига биноан, диний ташкилот сифатида рўйхатдан ўтмасдан фаолият кўрсатиш, диний ташкилот томонидан фаолиятни ўзи турган жойдан, шу жумладан ибодат қилинадиган бинолардан ва диний ташкилотга тегишли ҳудудлардан ташқарида амалга ошириш, шунингдек, диний таълим муассасаларидан ташқарида хусусий тартибда диний таълим фаолияти билан шуғулланиш тақиқланиши ҳамда 8-моддасида ҳар ким диний таълим муассасаларида профессионал диний таълим олиш ҳуқуқига эга эканлиги, диний таълим муассасаларида ўқишга фуқаролар қонунчиликка мувофиқ умумий ўрта, ўрта махсус таълим ёки профессионал таълим олганидан кейин қабул қилинишлари белгилаб қўйилган.
Демак, фуқаролар диний таълим билан боғлиқ ҳуқуқ ва эркинликларини қонунчиликда белгиланган тартибда амалга оширишлари талаб этилади. Аксинча, ноқонуний диний таълим билан шуғулланувчилар белгиланган тартиб-қоидаларга беписандлик билан қараб, ўз хатти-ҳаракатлари орқали қонунни бузиш ҳолатларининг ортиб бориши жамиятда қонун устуворлигининг заифлашувига олиб келади. Бу ҳолатларда нафақат таълим олувчилар, балки бутун жамоатчиликнинг қонунга бўлган ишончи йўқолади ва қолганлар ҳам ўзбошимчалик билан ҳаракат қилишга мойил бўлади. Қолаверса, ҳуқуқий тизимнинг кучсизланиши жамиятда ўрнатилган тартиб-қоидаларнинг издан чиқишига олиб келади. Шу сабаб ҳам ҳар бир фуқаро диний таълим соҳасида ўрнатилган тартиб-қоидаларга амал қилиши лозим.
Бу каби ҳолатларнинг олдини олиш мақсадида давлат ноқонуний тарзда диний таълимотдан сабоқ бериш билан боғлиқ фаолият учун қонунчиликда муайян жавобгарлик масаласини белгилаган. Ноқонуний тарзда диний таълмотдан сабоқ берган фуқаролар Ўзбекистон Республикаси Маъмурий жавобгарлик тўғрисидаги кодексининг 241-моддасига (Диний таълимотдан сабоқ бериш тартибини бузиш) асосан жавобгарликка тортилиши назарда тутилган. Ушбу моддага кўра, “Махсус диний маълумоти бўлмай туриб ва диний ташкилот бошқаруви марказий органининг рухсатисиз диний таълимотдан сабоқ бериш, худди шунингдек, хусусий тартибда диний таълимотдан сабоқ бериш – базавий ҳисоблаш миқдорининг беш бараваридан ўн бараваригача миқдорда жарима солишга ёки ўн беш суткагача муддатга маъмурий қамоққа олишга сабаб бўлади”. Ҳуқуқбузар белгиланган жазо чорасига қарамай бу ишини давом эттирса, Жиноят кодексининг 2292-моддасига асосан уч йилгача озодликдан маҳрум қилиш билан жазоланиши мумкин.
Шундай экан амалдаги қонунчиликка риоя қилиш барча фуқаролар учун муқаррарлиги, диний таълим олиш фақатгина расмий диний муассасаларда берилиши, фуқароларнинг шахсий диний қарашлари асосида диний таълим олиши мумкин эмаслиги амалдаги қонунчиликда қатъий белгиланган. Ушбу тартибга қарши ҳар қандай инсонларнинг хатти-ҳаракатлари қонун асосида қатъий таъқиб қилинади.
Ўз навбатида, ноқонуний диний таълим бериш нафақат диний соҳа, балки жамият хавфсизлиги ва барқарорлигига ҳам жиддий таҳдид туғдиради. Ноқонуний шаклдаги диний таълим ёшлар онгига салбий таъсир қилиб, уларнинг турли хил радикал оқимлар сафига қўшилиб қолишларига сабаб бўлади. Шунингдек, қонун устуворлигига бўлган ишончни заифлаштириб, жамият барқарорлиги ва диний бағрикенгликка путур етказади. Шундай экан, ноқонуний диний таълимнинг олдини олиш учун давлат ва жамият биргаликда ҳаракат қилиши, ҳуқуқий чораларни кучайтириши лозим.
Шукрулло Жўраев
Имом Мотуридий халқаро илмий-тадқиқот маркази бўлим бошлиғи
Манба: “Маърифат” газетаси 2024-йил 4-декабрь, 49-сон
Шукуҳ
Мамлакатимизда муборак Қурбон ҳайитини кўтаринки кайфиятда нишонлаш яхши анъанага айланган. Байрам кунлари юртимизда меҳр-оқибат, инсонпарварлик, шукроналик, саховат ва бағрикенглик каби халқимизга хос эзгу фазилатлар янада ёрқин намоён бўлади.
Ушбу муборак айёмда қариндош-уруғлар, яқинлар, ёлғиз кексалар ҳолидан хабар олинади, кўмакка муҳтож инсонларга ёрдам берилади, қисқача айтганда, жамиятда бирдамлик ва аҳиллик муҳити яна ҳам мустаҳкамланади.
Кези келганда, бугун мамлакатимиз янги тараққиёт босқичига чиққанини, барча соҳалар қатори диний-маърифий жабҳада ҳам кўплаб ислоҳотлар амалга оширилаётганини, ютуқларга эришилаётганини алоҳида қайд этиш лозим.
Янги Ўзбекистондаги бу муваффақиятлар замирида фуқароларнинг виждон эркинлиги ҳуқуқларини таъминлаш борасидаги янгилик ва енгилликларни алоҳида қайд этиш, хусусан, икки муҳим ҳужжатни эслаб ўтиш лозим.
Биринчиси — “Ўзбекистон Республикасида фуқароларнинг виждон эркинлигини таъминлаш ва диний соҳадаги давлат сиёсати концепциясини тасдиқлаш тўғрисида”ги Қонун, иккинчиси — Президентимизнинг “Фуқароларнинг виждон эркинлиги ҳуқуқи кафолатларини янада мустаҳкамлаш ҳамда диний-маърифий соҳадаги ислоҳотларни янги босқичга олиб чиқиш чора-тадбирлари тўғрисида”ги Фармони. Ушбу икки муҳим ҳужжат том маънода диний-маърифий соҳа самарадорлигини янги босқичга олиб чиқишнинг мустаҳкам ҳуқуқий асоси бўлди.
Фармонга асосан, кўҳна Бухорода Баҳоуддин Нақшбанд илмий-тадқиқот маркази ташкил этилди. Бу халқимиз, хусусан, диний-маърифий соҳа вакиллари учун катта хушхабардир. Ушбу марказ том маънода буюк аждодимиз Баҳоуддин Нақшбанд ва нақшбандийлик тариқати алломаларининг юксак инсонпарварлик ғояларини илмий асосда ўрганиш, ёш авлодни бағрикенглик ҳамда ўзаро ҳурмат руҳида тарбиялашда муҳим ўрин тутади. Шунингдек, тасаввуф таълимоти тарихи ва унинг бугунги кундаги аҳамиятини илмий тадқиқ этиш, “Етти пир” алломалари ва азиз авлиёларнинг бой илмий-маънавий меросини халқаро майдонда кенг тарғиб қилиш каби асосий вазифаларни бажаради. Нақшбандийлик таълимотининг эзгу ғояларини тадқиқ этиш учун илмий-назарий ва услубий масалаларга бағишланган анжуман, конференция, кўргазма, семинар-тренинг, танловлар ҳамда бошқа маданий-маърифий тадбирлар ташкил этади. Тасаввуф таълимотининг илмий асосланган ғояларини тарғиб қилади ва сохта тариқатчиликнинг олдини олиш бўйича тавсиялар ишлаб чиқади.
Сирасини айтганда, ушбу марказ ҳам Имом Бухорий, Имом Термизий, Имом Мотуридий халқаро илмий-тадқиқот марказлари ҳамда Ўзбекистондаги Ислом цивилизацияси маркази сингари учинчи Ренессансни қарор топтириш йўлидаги яна бир мустаҳкам илм ва ақл маркази бўлади, албатта.
Шу ўринда, Ўзбекистон Президентининг Қурбон ҳайити муносабати билан йўллаган табригида таъкидланганидек, буюк тарихимиз ва маданиятимиз дурдоналарини, машҳур алломаларимизнинг бой меросини тўплаш ва кенг тарғиб этишга алоҳида эътибор қаратилмоқда. Жумладан, кўҳна Шарқ мўъжизаси — Самарқанд шаҳри 2025 йилда Ислом маданияти пойтахти, деб эълон қилинди, улуғ ватандошимиз Имом Мотуридийнинг 1155 йиллик таваллуд санаси юртимиз бўйлаб кенг нишонланмоқда.
Пойтахтимизда бунёд этилаётган Ўзбекистондаги Ислом цивилизацияси маркази илмий-маънавий йўналишдаги улкан ва ноёб лойиҳа сифатида эл-юртимиз ҳамда халқаро жамоатчиликда катта қизиқиш уйғотмоқда. Бу муаззам маскан кўп минг йиллик қадимий тарихимиз, бой ва бетакрор миллий маданиятимизнинг ёрқин тимсоли сифатида янги Ўзбекистон ҳаётидаги ғоят муҳим воқеага айланажак, албатта.
Шукрки, мақтансак арзийдиган бу каби хушхабар ва янгиликлар бисёр. Айниқса, айни ҳайит кунларида бу юртдошларимиз кайфиятини янада кўтариши, байрамга ўзгача шукуҳ қўшиши муқаррар.
Кези келганда айтиш жоизки, муборак Қурбон ҳайитининг аҳамияти янги Ўзбекистонда ижтимоий давлат барпо этиш жараёнлари ҳал қилувчи босқичга кираётган бугунги шароитда тобора ортиб бормоқда. Бу муборак кунда яқинлар билан кўришиш, узоқлашган дўстлар билан ярашиш, қариндош-уруғларга зиёратга бориш — барчаси меҳр-оқибат ва инсонлар ўртасидаги узвий алоқаларни мустаҳкамлайди.
Ҳайит фақат байрамгина эмас, балки минг йиллар давомида шаклланган қадриятларимиз тараннуми ҳисобланади. Одатда ушбу айёмда ҳамма бир-бирини байрам билан самимий муборакбод этади, қурбонликлар қилинади. Қурбонлик гўштидан ва таомидан эҳтиёжманд, кам таъминланган инсонлар, турли миллат ва дин вакилларига улашилади. Бу, ўз навбатида, сахийлик, шукроналик, жамиятдаги тенгликни таъминлашга қаратилган улкан ибрат ҳамда муҳтожлар, етим-есирлар ва эътиборга муҳтож инсонлар ҳақида қайғуришнинг амалий ифодаси, қолаверса, ўзаро меҳр-оқибат ришталарининг янада мустаҳкамланишига сабаб бўлади.
Ҳайит айёмингиз муборак бўлсин!
Ҳомиджон ИШМАТБЕКОВ,
Ўзбекистон мусулмонлари идораси раиси ўринбосари.
Иймон 
Намоз 
Рўза 
Закот 
Ҳаж 
Қуръон 
Ислом сабоқлари 
Aлоқа 