Сайт тест ҳолатида ишламоқда!
14 Июн, 2025   |   18 Зулҳижжа, 1446

Тошкент шаҳри
Бомдод
03:04
Қуёш
04:49
Пешин
12:28
Аср
17:39
Шом
20:01
Хуфтон
21:39
Bismillah
14 Июн, 2025, 18 Зулҳижжа, 1446

Оғир жудолик

04.01.2025   8351   6 min.
Оғир жудолик

Бисмиллаҳир Роҳманир Роҳийм

Ёш Муҳаммад улғайиб катта бўлганидан кейин яқиндагина онаси билан шу туяда келишганини эсларди. Умму Айман унинг кўзёшларини артиб борарди. Гўё ортларидан онаси келиб қоладигандек ёш Муҳаммад орқаларига ўгирилиб қўярди. Умму Айман уни бағрига олиб, бошини силаб-силаб қўйганини сира-сира эсдан чиқармади.
Уларни кутиб олишга Абдулмутталиб чиқди. Бўлган воқеадан бехабар бобо олдига югуриб келган набирасининг қайғули юзини кўриб ҳайратланди. “Нима бўлди, болам, онанг қани?” деб сўради. Гўдак жавоб бермай йиғлайверди. Абдулмутталиб таажжубланиб турганида Умму Айман йўлда нима бўлганини айтиб берди. Қария қаттиқ қайғуга тушди.

Нур юзли набирасини бағрига босиб, кўзларига термулди. “Жоним болам, энди ота-онанг ҳам, бобонг ҳам мен бўламан. Ғам чекма, доимо сенинг ёнингдаман”, деб кўнглини кўтарди.
Бобо берган сўзига оғишмай амал қилди. У чиндан ҳам бу набирасини бошқаларига қараганда бошқача яхши кўрар, ёнидан бир қадам жилдирмас, ҳеч кимга ишонмасди. Ҳар гал юзига қараганида гоҳ ўғли Абдуллоҳни, гоҳ келини Оминани эслаб, йиғлаб оларди. Одамлар ҳайбати ва салобатидан қўрқадиган Абдулмутталибнинг уйига фақатгина ёш Муҳаммад ижозатсиз кира оларди. Ҳали ёш бўлишига қарамай, баъзи нарсаларда бобо ундан маслаҳат сўрар ва гапига қулоқ тутарди. Олдига таом келтиришса, набираси келмагунча овқатга қўл чўзмасди.

Кунларнинг бирида ажойиб воқеа содир бўлди. Ёғин камлиги сабабли Маккада қурғоқчилик бўлиб турарди. Ўша йили ҳам шундай бўлди. Ҳамма қаттиқ ташвишланди, чорва моллари нобуд бўлишидан хавотирга тушишди. Чунки молларга озуқа қолмаганди. Одамлар Абдулмутталибнинг уйига кёлиб: “Каъбанинг Робби бўлган Аллоҳга дуо қилайлик, ёмғир ёғдирсин. Биз бир неча кундан бери дуо қиляпмиз, аммо ижобат бўлмаяпти”, дейишди.

Эртаси куни бутун қавм тўпланиб тоғ томондаги тепаликка чиқди. Кичкина Муҳаммад ҳам улар билан чиқди. Абдулмутталиб қўлини дуога очди: “Эй ушбу Каъбанинг Эгаси, Иброҳим алайҳиссаломнинг Рабби бўлган Аллоҳ, бизга раҳм эт, устимизга ёмғир ёғдиргин”, деди. Шу пайт ёнида турган набирасига кўзи тушиб айтди: “Мана бу етим набирамнинг ҳурматидан бизга ёмғир ато қилгин”. Боланинг ҳам қўлчалари дуога очилди. Осмон мусаффо, қуёш чарақлаб турар, бир дона ҳам булут кўринмасди. Аммо бирдан узоқдан булут кўзга ташланди. Абдулмутталиб ҳайратланиб самога қаради. Булут бир зумда Макка устига етиб келди. Чақмоқ чақиб, момақалдироқдан кейин ёмғир қуя бошлади. Одамлар уйларига боргунига қадар бутун уст-бошлари ҳўл бўлиб кетди.

Албатта бу воқеанинг ҳикматини ҳеч ким билмасди. Фақатгина Абдулмутталиб берилган бу неъмат нур юзли набираси сабабли эканини тушуниб турарди.
Вақт ўтар, ҳамиша набирасини етаклаб юрадиган Абдулмутталиб ҳам аста-секин қариб, кучдан қолиб борарди. Бир куни ёш Муҳаммад яна оғир синовга дуч келди. Онасидан айрилгач, бобоси Абдулмутталибга қаттиқ ўрганиб қолган эди. Энди шу меҳрибон бободан ҳам айрилиш арафасида эди. Ота-онам ҳам, бобом ҳам сиз деб суянган тоғидан жудо бўлиш осон эмас. Албатта, бу синовларнинг барчаси Аллоҳнинг иродаси ила содир бўларди.
Ажали етганда ҳар бир жоннинг вафот этиши аниқ ҳақиқат. Аллоҳ таоло ҳеч бир бандасига “Бунинг фалон иши бор экан, тугатиб олсин”, “Етим боласи бор экан, катта бўлсин”, “Узатиладиган қизи бор экан, тўйини кўрсин”, деб муҳлат бермайди.

Абдулмутталибни ҳам ажал излаб келди. Бир куни бу дунёни тарк этишини яхши билган Абдулмутталиб нур юзли набирасидан айрилишни истамасди. Жон бериш арафасида атрофига олазарак боқиб “Муҳаммадим қани?” деб сўради. Атрофдагилар севимли набирани олдига олиб келишди. Абдулмутталиб: “Кел, болам, олдимда ўтирсанг, бироз енгил бўламан”, деди. Бу нурли набирасининг қўлларидан ўпиб, ҳидлаб, бағрига босар экан, чиройли кўзларидан оқаётган ёшларни кўриб сабри чидамади.
Қария ҳамма фарзандларини тўплаб: “Мен вафот этсам, бу набирамга ким ғамхўрлик қилади?” деб сўради. Ҳамма амакилари ёш Муҳаммадни ўзи билан бирга олиб кетишни истади. Чунки бу бола қаёрга борса, ўша ерга файзу барака ёғилишини яхши билишарди. Абдулмутталиб бу гал набирасидан сўради: “Ўзинг нима дейсан? Қайси амакинг билан қолишни хоҳлайсан?” Гўдак индамай ўрнидан туриб, ҳалқа бўлиб ўтирган амакилари орасидан Абу Толибнинг қучоғига борди. Шу тариқа қарор қабул қилинди. Демак, ёш Муҳаммад Абу Толибни танлади.

Абу Толиб отаси Абдулмутталиб каби ёш Муҳаммадни ҳам, иниси Абдуллоҳни ҳам жуда яхши курарди. Жони узилаётган Абдулмутталиб суюкли набирасининг севикли ўғли Абу Толиб билан қолаётганидан кўнгли тўлди. Охирги нафасида ҳам ёш нурли набираси юзига термилиб тураркан, Абу Толибга уни омонат топширганини, асло озор бермаслик ва меҳрини аямаслигини васият қилиб оламдан ўтди.
Абдулмутталибнинг вафоти бутун Қурайш қабиласи, айниқса, ҳошимийлар хонадони учун оғир жудолик бўлди. Салобатли, ақл-фаросатли ва ўз қавми учун жонини фидо этишдан ҳам қайтмайдиган инсондан айрилдилар. Абдулмутталибнинг дафн маросимида бутун қабила иштирок этди. Улар тобутни кўтариб кетишар экан, ёш Муҳаммаднинг кўзларидан тинмай ёш оқарди. Бу синовларнинг барчаси Аллоҳ таоло томонидан ёш Муҳаммадни пайғамбарликка тайёрлаш учун эди. Ҳаммаси уммат, дин, сиз ва биз учун эди.

“Тасаддуқ, ё Расулуллоҳ” китобидан

Бошқа мақолалар
Мақолалар

Фатво беришга ким ҳақли

13.06.2025   2144   6 min.
Фатво беришга ким ҳақли

Ҳозирги кунда ислом жамиятида, дунё мусулмонлари, айниқса юртимиз мусулмонлари орасида фатво бериш, фатво чиқариш, фатво сўраш каби атамалар кўп ишлатилмоқда.

Фатво сўзи араб тилида “саволга жавоб бериш” маъносини англатади. Истилоҳда эса, шаръий масала ҳақида савол сўраган одамга далилга асосланган ҳолда жавоб беришдир.

Биринчи фатво берувчи шахс Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи васаллам бўлган. У зотдан кейин саҳоба, тобеин ва кейинги давр мужтаҳид уламолар фатво бериш билан шуғулланиб, бугунги кунимизгача давом этиб келмоқда. Шариатда мусулмонлар ҳаётида пайдо бўладиган саволлар бўйича фатво берилиши бу фарзи кифоя амал ҳисобланади.

Қуръон ва ҳадисдан ҳукм чиқаришнинг ўзига хос талаблари мавжуд. Қуръон ва ҳадисга асосланган ҳолда мусулмонларнинг манфаатларидан келиб чиқиб, инсон камолоти, жамият фаровонлиги ҳамда унинг ижтимоий тараққиётини кўзлаб ҳукм чиқариш алоҳида билим ва малака талаб этади. Мўътабар манбаларда қайд этилишича, араб тили, Қуръон ва ҳадис илмлари, фиқҳ ва ислом тарихини жуда чуқур ва мукаммал биладиган ва яна бошқа зарур сифатларга эга бўлган шахсларгина фатво бериш ҳуқуқига эга.

Шундай бўлса-да, бирор-бир масалада ҳукм чиқариш зарур бўлиб қолса, аввало, мазҳаблар таълимотига таянилади, агар уларнинг бирортасида масаланинг ечими топилмаса, мусулмонларга осонлик ва қулай шароит яратиш нуқтаи назаридан муфтийлар томонидангина фатволар чиқарилиши мумкин.

Фатво бериш масъулияти. Исломда фатвонинг ўрни ва таъсири муҳим бўлиши билан бирга ўта масъулиятли вазифа ҳам ҳисобланади. Чунки фатвода Аллоҳнинг ҳукмларини баён қилиш мақсад қилиниб, унда ҳалол-ҳаром, савоб-гуноҳ, жаннат-дўзах орасидаги амаллар кўрсатиб берилади. Имом Шотибий раҳматуллоҳи алайҳ фатво бериш масъулияти ҳақида тўхталиб қуйидагиларни таъкидлайди: “Муфтий – ҳукмларни етказишда Расулуллоҳ саллалллоҳу алайҳи васалламга ўринбосар ва У зотнинг меросхўри ҳисобланади. Шу боис у Расулуллоҳ соллалллоҳу алайҳи васаллам номларидан гапиради”.

Ҳақиқатан, Абдуллоҳ ибн Жаъфардан ривоят қилинган ҳадиси шарифда Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи васаллам бу борада огоҳ ва эътиборли бўлишга чақириб: “Фатвога журъатли бўлганларингиз дўзахга журъатли бўлганингиздир”, – деганлар. Яъни воқеъликни тўлиқ ўрганмай, етарли билим ва тажриба орттирмай туриб, қўрқмасдан журъат билан фатво беришдан қайтарганлар.

Буни чуқур англаб етган мусулмонларнинг дастлабки авлодлари ўзларидан илмли шахс бўлган жойда сукут сақлашган.

Имом Молик раҳматуллоҳи алайҳдан гоҳо элликта масала сўралганда биттасига ҳам жавоб бермаган пайтлари бўлган экан. Бунинг сабаби сўралганда, у зот: “Жавоб берувчи ўзини аввал дўзахга солиб кўрсин, халос бўлишига кўзи етса, жавоб берсин”, – деган эканлар.

Абу Алий аз-Зарирдан ривоят қилинади: “Мен Аҳмад ибн Ҳанбалга: “Кишига фатво бериши учун қанча ҳадис етарли, юз минг ҳадис етадими?” – дедим. У: “Йўқ”, – деди. Мен: “Икки юз мингчи?” – дедим. У: “Йўқ”, – деди. Мен: “Уч юз мингчи?”, – дедим. У: “Йўқ”, – деди. Мен: “Тўрт юз мингчи?” – дедим. У яна: “Йўқ”, деди. Шунда мен: “Беш юз минг бўлсачи?”, – деган эдим, у: “Умид қиламан”, – деб айтди”.

Юқорида келтириб ўтилган далиллардан келиб чиқиб шуни таъкидлаш лозимки, фатво бериш ўта масъулиятли бўлганлиги жиҳатидан унга ҳамма ҳам журъат қилавермайди. Бунинг ортида жамият ва унда яшовчи шахслар учун ғоят хатарли зарарлар келиб чиқиш мумкин. Шайх Рамазон Бутий айтади: “Ҳукм чиқариш илми тиббиёт илми кабидир. Мабодо бировнинг фарзанди оғир касалга чалиниб қолса, у тегишли ташхис қўйиш ва фарзандини даволаш учун тиббиётга оид китобларни титадими ёки малакали шифокорнинг олдига борадими? Тўғрисини айтганда, унинг эси жойида бўлса, кейинги йўлни танлайди. Динда ҳам худди шундай. Аслида бу тиббиётдан ҳам муҳимроқ, шунингдек қамрови жиҳатидан хавфлироқдир”.

Ҳеч кимга сир эмаски, ҳозирги кунда баъзилар ўзича оят ва ҳадислардан ҳукм чиқариб, нотўғри фатволар бериб, ўзини ва ўзгаларни адаштирмоқда.

Баъзи бир эътироф этилмаган шахслар ёки маълум мақсадларга йўналтирилган тузилмалар томонидан қўштирноқ ичидаги “фатволар” инсонларни ислом маърифатидан узоқлаштиришга сабаб бўлмоқда. Айниқса, уларнинг “жиҳод”, “байъат”, “такфир”, “бемазҳаблик”, “ҳижрат” каби масалалардаги асоссиз “фатволари” ноҳақ қон тўкилишига олиб бормоқда ва инсонларнинг кафолатланган ҳуқуқларига раҳна солинишига сабаб бўлмоқда. Имом Молик раҳматуллоҳи алайҳнинг устозлари бўлган Робиа ибн Абдураҳмонни йиғлаган ҳолда кўриб, ундан бунинг сабабини сўрашганда, у зот кишилар диний-ҳуқуқий саволларни билими бўлмаган шахслардан сўрашаётганини кўрганлиги, бу ҳолат исломда катта хатар пайдо бўлганлигидан дарак беришини таъкидлаган эканлар.

Демак, чуқур илм, тажриба ва холислик каби фазилат бўлмай туриб, фатво беришнинг оқибати хайрли эмас. Шундай экан, баъзи доира ёки гуруҳлар томонидан исломда улкан масала сифатида қаралган ҳукмларга эътиборсиз ва масъулиятсизлик билан фатво беришлари ўзлари ва ўзгаларни ҳам адаштиришдир. Қандай қилиб шахсларни ва бутун бошли жамиятларни кофирга чиқариб, жамоат олдида уларга эргашишни ҳаром демоқдалар?!

Хулоса қилиб айтганда, фатвонинг мусулмонлар ҳаётида ўрни муҳимлигини ҳисобга олган ҳолда илм ва салоҳиятсиз фатво бериш ёки учраган кишидан фатво сўраш ва унга эргашиб кетавериш адашувга олиб боради. Бу каби салбий оқибатларни келтириб чиқарувчи ихтилофларнинг олдини олиш биринчи навбатда ислом марказлари ва уламоларнинг муҳим вазифаларидан ҳисобланади.

Аллоҳ таоло барчамизни турли ихтилоф ва фитналардан асраб, барчамизни мамлакатимизда минг йиллардан бери амал қилиб келинаётган ҳанафий мазҳабимизга мувофиқ ибодатларини адо этиб, завқли ҳаёт кечириш бахтига насиб этсин!


Манба: "Аҳли сунна" телеграм канали

МАҚОЛА