Сайт тест ҳолатида ишламоқда!
11 Июн, 2025   |   15 Зулҳижжа, 1446

Тошкент шаҳри
Бомдод
03:05
Қуёш
04:49
Пешин
12:28
Аср
17:38
Шом
19:59
Хуфтон
21:37
Bismillah
11 Июн, 2025, 15 Зулҳижжа, 1446

Жаннат ва дўзахнинг яратиб қўйилгани баёни

10.01.2025   9370   10 min.
Жаннат ва дўзахнинг яратиб қўйилгани баёни

 - 60وَلِلْجَنَّاتِ وَالنِّيرَانِ كَوْنٌ عَلَيْهَا مَرَّ أَحْوَالٌ خَوَالِي

.Маънолар таржимаси: Жаннатлар ва дўзахлар (ҳозирда) бордир, уларга (яратиб қўйилганларига) ўтмиш йиллар ўтиб кетгандир


Назмий баёни:

Жаннатлар, дўзахлар мавжуд эрурлар,
Улар узра ўтган кўп ўтмиш йиллар.


Луғатлар изоҳи:

لِ – “шибҳи мулк” (мулк кўринишидаги) маъносини ифодаловчи жор ҳарфи бўлиб, исми маъно бўлган كَوْنٌ ва исми зот бўлган جَنَّاتِ ларнинг орасида келган.

الْجَنَّاتِ – жор ва мажрур хабари муқаддам.

النِّيرَانِ – луғатда “алангалар” маъносини англатади.

كَوْنٌ – хабаридан кейин келтирилган мубтадо. كَانَ феълининг масдари бўлиб, луғатда “воқеликда бор бўлиш” маъносига тўғри келади.

عَلَيْهَا – “истиъло” (устун бўлиш) маъносидаги жор ҳарфи.

مَرَّ – кўплаб шарҳларда مَرَّ ни масдар қилиб маъно берилган. Аммо таҳқиқларга кўра унинг феъл экани мўътабар ҳисобланади.

اَحْوَالٌ – фоил. Луғатда “тўлиқ бир йил” маъносини англатувчи حَوْل нинг кўплик шаклидир.

خَوَالِي – бу калима خَالِيةٌ нинг кўплик шакли бўлиб “ўтмишлар” маъносини англатади. اَحْوَالٌ нинг сифати.


Матн шарҳи:

Аҳли сунна вал-жамоа эътиқодига кўра жаннатлар ва дўзахлар ҳозирда яратиб қўйилган, улар ҳеч қачон йўқ бўлиб кетмайди.

Қадарийлар ва мўътазилийлар жаннат ва дўзахнинг ҳозирда яратиб қўйилганини инкор қилишган. Улар: “Агар жаннат ва дўзах мавжуд бўлса, ояти карималарда хабар берилганидек, йўқ бўлиб кетишлари лозим бўлиб қолади, шунинг учун улар қиёмат кунида яратилади”, – деган эътиқодда бўлишган. Ўзларининг бу қарашларига қуйидагича далиллар келтиришган:

“Унинг “юзи”дан бошқа барча нарса ҳалок бўлувчидир”[1].

Яъни Аллоҳ таолодан бошқа ҳар бир нарса ҳалок бўлгувчидир. Бошқа бир оятда ҳам барча жонзотнинг фоний бўлиб, фақат Аллоҳ таолонинг Ўзи боқий қолиши хабар берилган:

(Ер) юзидаги барча мавжудот фонийдир. Улуғлик ва Икром эгаси бўлмиш Роббингнинг Ўзи боқийдир”[2].

Ушбу оятлардаги كُلٌ калимаси عَامٌّ ва جَمِيِعٌ каби умумийликни ифодаловчи калималарнинг энг кучлиси бўлиб, у чегараланмаган кўпликка далолат қилади. Модомики, бу калимани мазкур маъносидан бошқа маънога ўзгартирувчи далил бўлмаса, у асл ҳолида туради. Шунга кўра жаннату дўзахлар ҳозирда яратиб қўйилган бўлганида улар ҳам, ичидагилар ҳам қиёмат кунидан олдин бошқа махлуқотлар қатори йўқ бўлиб кетиши лозим бўлиб қоларди. Уларнинг эса ҳалок бўлмасликлари хабар берилган. Шунинг учун ҳам улар қиёмат кунида абадий йўқолмайдиган қилиб яратилади, – дейишган.

Жаннат ва дўзахнинг яратиб қўйилганига далиллар

Мазкур тоифаларнинг келтирган далилларига батафсил жавоблар берилган:

Аввало, жаннат ва дўзахнинг ҳозирда яратиб қўйилганига жуда кўплаб далиллар бор:

1. Қуръонда жаннат ва дўзах ҳақида келган оятларда ўтган замонни ифодаловчи сўзлар билан хабар берилган:

“Роббингизнинг мағфиратига ва Аллоҳга ҳамда Унинг пайғамбарларига иймон келтирганлар учун тайёрлаб қўйилган, кенглиги осмон ва ернинг кенглигича бўлган жаннатга мусобақалашинг”[3].

Ушбу оятда жаннатнинг тайёр қилиб қўйилгани хабар берилган. Қуйидаги оятда эса дўзахнинг таёрлаб қўйилгани хабар берилган:

“Кофирлар учун тайёрлаб қўйилган дўзахдан сақланингиз!”[4].

Мазкур ояти карималарда жаннат ва дўзах ҳақида “тайёрлаб қўйилган” дея ўтган замонни ифодаловчи сўз билан келтирилиши уларнинг ҳозирда мавжуд эканига далолат қилади.

2. Қуръонда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг Жаброил алайҳиссаломни иккинчи марта асл ҳолатда “Сидратул мунтаҳо”нинг олдида кўрганлари ва унинг олдида Маъво жаннати борлиги хабар берилган. Бу эса жаннатнинг яратиб қўйилганига ёрқин далилдир:

“Қасамки, (Муҳаммад Жаброилни илк бор Ерда кўргач, яна) иккинчи бор кўрди. “Сидратул-мунтаҳо” (дарахти) олдида. “Маъво жаннати” ҳам ўша (дарахт)нинг олдидадир”[5].

3. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам “Сидратул мунтаҳо”га борганларидан сўнг жаннатга кирганларини айтиб, унинг қандай эканини тасвирлаб берганлар:

ثُمَّ دَخَلْتُ الْجَنَّةَ فَإِذَا فِيهَا جَنَابِذُ اللُّؤْلُؤِ وَإِذَا تُرَابُهَا الْمِسْكُ.

“... Сўнгра жаннатга кирдим, у ерда марварид гумбазлар бор экан, унинг тупроғи мушк экан” (Имом Бухорий ривоят қилган).

4. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам қуёш тутилган вақтда намоз ўқиганлари ҳақидаги ривоятда у зотнинг жаннатни ҳам, дўзахни ҳам кўрганлари, ҳатто жаннатдан бир шингил мева олайми, деб ўйлаганлари ҳам очиқ- ойдин келган:

عَنْ عُرْوَةَ قَالَ قَالَتْ عَائِشَةُ خَسَفَتْ الشَّمْسُ فَقَامَ النَّبِيُّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ فَقَرَأَ سُورَةً طَوِيلَةً ثُمَّ رَكَعَ فَأَطَالَ ثُمَّ رَفَعَ رَأْسَهُ ثُمَّ اسْتَفْتَحَ بِسُورَةٍ أُخْرَى ثُمَّ رَكَعَ حَتَّى قَضَاهَا وَسَجَدَ ثُمَّ فَعَلَ ذَلِكَ فِي الثَّانِيَةِ ثُمَّ قَالَ إِنَّهُمَا آيَتَانِ مِنْ آيَاتِ اللَّهِ فَإِذَا رَأَيْتُمْ ذَلِكَ فَصَلُّوا حَتَّى يُفْرَجَ عَنْكُمْ لَقَدْ رَأَيْتُ فِي مَقَامِي هَذَا كُلَّ شَيْءٍ وُعِدْتُهُ حَتَّى لَقَدْ رَأَيْتُ أُرِيدُ أَنْ آخُذَ قِطْفًا مِنْ الْجَنَّةِ حِينَ رَأَيْتُمُونِي جَعَلْتُ أَتَقَدَّمُ وَلَقَدْ رَأَيْتُ جَهَنَّمَ يَحْطِمُ بَعْضُهَا بَعْضًا حِينَ رَأَيْتُمُونِي تَأَخَّرْتُ وَرَأَيْتُ فِيهَا عَمْرَو بْنَ لُحَيٍّ وَهُوَ الَّذِي سَيَّبَ السَّوَائِبَ. رَوَاهُ البُخَارِيُّ

Урва розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: “Оиша розияллоҳу анҳо дедилар: “Қуёш тутилган эди. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам турдилар-да узун сура ўқидилар, сўнгра рукуъ қилиб, узоқ вақт рукуъда қолдилар, бошларини кўтарганларидан кейин бошқа бир сурани ўқий бошладилар, сўнгра рукуъ қилдилар, ушбу ракатни адо этиб сажда қилдилар, кейин иккинчи ракатда ҳам шундай қилдилар. Сўнгра: “Иккаласи Аллоҳнинг белгиларидан икки белгидир, агар ўшани кўрсаларингиз, то сизлардан очилиб кетгунича намоз ўқинглар. Мен ушбу турган жойимда менга ваъда қилинган барча нарсаларни кўрдим. Ҳатто менинг олдинга юрганимни кўрган пайтларингизда, жаннатдан бир шингил мева олайми ҳам деган эдим. Менинг орқага чекинганимни кўрган пайтларингизда, баъзиси баъзисини бузиб вайрон қилаётган дўзахни кўрдим. Унинг ичида Амр ибн Луҳайни кўрдим. У ибодат маъносида туяни қаровсиз ташлаб қўйишни биринчи бўлиб бошлаган эди”, – дедилар”. Бухорий ривоят қилган.

Адашган тоифаларнинг كُلٌ калимасини маъносидан бурувчи далил бўлмаса, у асл ҳолида тураверади, деган сўзларига эса қуйидагича жавоб берилган:

 Юқоридаги далиллардан жаннат ва дўзахнинг ҳозирда мавжуд эканлиги собит бўлди. Мавжудлиги аниқ бўлган жаннатнинг тугаши йўқ экани ҳам хабар берилган:

“Албатта, бу Бизнинг (жаннат аҳлига берадиган) ризқимиздирки, унда тугаш бўлмас”[6].

Жаннатдаги неъматларнинг доимийлиги ҳам баён қилиб қўйилган:

“Тақволилар учун ваъда қилинган жаннатнинг мисоли, унинг остида анҳорлар (доимо) жорий, мевалари ва соялари боқийдир”[7].

Ҳадиси шарифда жаннат неъматларининг доимийлиги ҳақида шундай хабар берилган:

عَنْ أَبِي سَعِيدٍ وَأَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا أَنَّ رَسُولَ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قَالَ إذَا دَخَلَ أهْلُ الجَنَّةِ الجَنَّةَ يُنَادِي مُنَادٍ إِنَّ لَكُمْ أنْ تَحْيَوْا فَلا تَمُوتُوا أَبَداً إنَّ لَكُمْ أنْ تَصِحُّوا فلا تَسْقَمُوا أبداً وإنَّ لَكمْ أنْ تَشِبُّوا فلا تَهْرَمُوا أبداً وإنَّ لَكُمْ أَنْ تَنْعَمُوا فَلا تَبْأسُوا أَبَداً. رَوَاهُ مُسْلِمٌ

Абу Саид ва Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳумолардан ривоят қилинади: “Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Қачон жаннат аҳли жаннатга кирсалар, бир нидо қилгувчи: “Албатта, яшашларингиз сизлар учун, ҳеч қачон ўлмайсизлар. Албатта, соғлом бўлишларингиз сизлар учун, ҳеч қачон касал бўлмайсизлар. Албатта, ёш бўлишларингиз сизлар учун, ҳеч қачон қаримайсизлар. Албатта, ҳузур-ҳаловатда яшашларингиз сизлар учун, ҳеч қачон бахтсиз бўлмайсизлар”, – дея нидо қилади”, – дедилар”. Имом Муслим ривоят қилган.

Жаннатдаги неъматлар абадий бўлганидек, дўзахдаги азоблар ҳам абадийлиги ҳақида шундай хабар берилган:

“Албатта, аҳли китоб ва мушриклардан иборат кофирлар жаҳаннам ўтида бўлиб, ўша жойда мангу қолурлар” .

Хулоса қилиб айтганда, жаннат ҳам, дўзах ҳам ҳозирда мавжуд, ҳеч қачон йўқ бўлиб кетмайди. Улар Аллоҳ таолонинг йўқдан бор қилиши билан вужудга келгани каби, У зотнинг йўқ қилиб юбормаслиги билан доимий бор бўлиб туради.


Кейинги мавзу:
Мўмин банданинг дўзахда абадий қолмаслиги баёни

 


[1] Қасос сураси, 88-оят.
[2] Ар-Роҳман сураси, 26, 27-оятлар.
[3] Ҳадид сураси, 21-оят.
[4] Оли Имрон сураси, 131-оят.
[5] Нажм сураси, 13–15-оятлар.
[6] Сод сураси, 54-оят.
[7] Раъд сураси, 35-оят.

Бошқа мақолалар

Ўзбекистон халқига Қурбон ҳайити табриги

09.06.2025   6102   4 min.
Ўзбекистон халқига Қурбон ҳайити табриги

Муҳтарам ватандошлар!

Сиз, азизларни, барча мўмин-мусулмон юртдошларимизни, бутун халқимизни улуғ ва мўътабар айём – Қурбон ҳайити билан чин қалбимдан самимий муборакбод этиб, ўзимнинг юксак ҳурматим ва эзгу тилакларимни билдиришдан ғоят мамнунман.

Жамики ислом уммати учун қадрли бўлган ушбу шукуҳли байрам – Ийд ал-Адҳони эл-юртимиз билан биргаликда тинч ва осойишта муҳитда кутиб олаётганимиз учун, аввало, меҳрибон ва қудратли Аллоҳ таолога беҳисоб шукроналар айтамиз.

Ҳеч шубҳасиз, кейинги йилларда Янги Ўзбекистонда ижтимоий, халқчил давлат барпо этиш, унинг маънавий асосларини мустаҳкамлаш ва таъсирчанлигини оширишда муқаддас ислом дини, унинг асосий байрамларидан бири бўлган Қурбон ҳайити ҳам муҳим роль ўйнамоқда.

Айниқса, бу байрамнинг инсонпарварлик, аҳиллик, саховат ва олижаноблик каби фазилатлари юртимизда “Инсон қадри учун, инсон бахти учун” деган эзгу ғоя асосида амалга оширилаётган кенг кўламли ислоҳотларга уйғун ва ҳамоҳанг бўлиб, аҳолининг эҳтиёжманд қатламларини қўллаб-қувватлаш, кексалар, ёшлар ва хотин-қизлар ҳақида алоҳида ғамхўрлик кўрсатиш, камбағалликни қисқартиришга қаратилган дастурларимиз самарасини оширишга хизмат қилаётганини алоҳида таъкидлаш ўринлидир.

Азиз дўстлар!

Бугунги кунда мамлакатимизда турли миллатлар ва диний конфессиялар ўртасидаги ҳамжиҳатликни мустаҳкамлаш, виждон эркинлигини таъминлаш, диний-маърифий меросимизни асраб-авайлаш, ёш авлодни миллий ва умумбашарий қадриятлар руҳида тарбиялаш бўйича улкан ишлар амалга оширилмоқда.

Бу ҳақда сўз юритганда, ислом динининг эзгу тамойилларини чуқур ўрганиш, буюк тарихимиз ва маданиятимиз дурдоналарини, машҳур алломаларимизнинг бой меросини тўплаш ва кенг тарғиб этишга алоҳида эътибор қаратилаётганини таъкидлаш лозим. Жумладан, кўҳна Шарқ мўъжизаси – Самарқанд шаҳри 2025 йилда ислом маданияти пойтахти, деб эълон қилинди, улуғ ватандошимиз Имом Мотуридийнинг 1155 йиллик таваллуд санаси юртимиз бўйлаб кенг нишонланмоқда, Имом Бухорий, Имом Мотуридий ва Имом Термизий халқаро илмий-тадқиқот марказлари қаторига, шу йил Бухоро шаҳрида ўз фаолиятини бошлайдиган Баҳоуддин Нақшбанд илмий-тадқиқот маркази ҳам қўшилди.

Пойтахтимиз Тошкент шаҳрида бунёд этилаётган Ислом цивилизацияси маркази илмий-маънавий йўналишдаги улкан ва ноёб лойиҳа сифатида эл-юртимиз ва халқаро жамоатчиликда катта қизиқиш уйғотмоқда. Бу муаззам маскан кўп минг йиллик қадимий тарихимиз, бой ва бетакрор миллий маданиятимизнинг ёрқин  тимсоли сифатида Янги Ўзбекистон ҳаётидаги ғоят муҳим воқеага айланади, деб ишонаман.

Ҳурматли юртдошлар!

Шу саодатли кунларда 15 минг нафар ватандошимиз муқаддас ҳаж зиёратини адо этмоқда. Эзгу дуо ва ниятлар ижобат бўладиган мана шундай мунаввар лаҳзаларда уларни ҳам Қурбон ҳайити билан самимий қутлаб, Яратгандан юртимизга соғ-омон қайтиб келишларини сўраймиз.

Умид қиламизки, муҳтарам ҳожиларимиз жамиятимизда бирдамлик, оила ва маҳаллаларимизда меҳр-оқибат муҳитини янада мустаҳкамлаш, ёшларимиз тарбиясини кучайтириш, уларни илм-маърифатга, замонавий касб-ҳунарларни эгаллашга, Ватан ҳимоячиси бўлишга тарғиб этиш, муҳтож инсонларга кўмак беришда алоҳида ибрат ва намуна кўрсатадилар.

Қалбларимиз қувончга тўлган ушбу файзли кунларда хорижий давлатларда бўлиб турган ватандошларимизни ҳам бугунги улуғ айём билан чин дилдан қутлаб, уларга соғлик-омонлик, бахт ва омад тилаймиз.

Жаҳоннинг узоқ-яқин ўлкаларидаги мусулмон умматини ҳам қизғин табриклаб, уларнинг халқлари ва мамлакатларига тинчлик, равнақ ва фаровонлик тилаб қоламиз.

Азиз ва муҳтарам ватандошлар!

Ҳозирги кунда дунё нақадар мураккаб ва таҳликали бўлиб бораётганини барчамиз кўриб турибмиз. Бундай кескин шароитда юртимизда тинчлик, ўзаро ҳурмат ва тотувлик муҳитини сақлаб, барча соҳа ва тармоқларда фидокорона меҳнат қилиб кўзлаган юксак мақсадларимизга ета оламиз.

Албатта, ўз тарихида не-не синов ва машаққатлардан муносиб ўтган мард ва олижаноб халқимиз бунга ҳар томонлама қодир.

Бу йўлда эл-юртимизга мансуб меҳр-оқибат, ўзаро бирлик ва жипслик биз учун беқиёс куч-қудрат манбаи бўлиб хизмат қилади, деб ишонаман.

Сиз, азизларни муқаддас Қурбон ҳайити билан яна бир бор чин дилдан табриклаб, барчангизга тинчлик-хотиржамлик, сиҳат-саломатлик, хонадонларингизга файзу барака тилайман.

Қутлуғ айём барчамизга муборак бўлсин!

 

Шавкат Мирзиёев,

Ўзбекистон Республикаси Президенти