08 Феврал, 2025, 9 Шаъбон, 1446
08 Феврал, 2025, 9 Шаъбон, 1446
Бисмиллаҳир роҳманир роҳим
Инсоният азал-азалдан жамоа бўлиб яшаб келган. Ҳар бир инсон бошқалар билан ҳамкорликда ҳаёт кечириши, мулоқот қилиши ва муносабат ўрнатиши табиий ҳодисадир. Дини, ирқи, миллати ёки тилидан қатъи назар, ҳар бир инсон ўзининг бошқа биродарлари билан тинч-тотув ҳаёт кечиришга муҳтож. Ислом таълимотида барча инсонлар Одам Ато (а.с.) ва Ҳавво (а.с.)нинг фарзандлари эканлиги таъкидланади, бу эса улар ўртасида биродарлик алоқаларининг табиийлигини кўрсатади. Қуръони каримда шундай марҳамат қилинади:
يَا أَيُّهَا النَّاسُ إِنَّا خَلَقْنَاكُمْ مِنْ ذَكَرٍ وَأُنْثَى وَجَعَلْنَاكُمْ شُعُوبًا وَقَبَائِلَ لِتَعَارَفُوا إِنَّ أَكْرَمَكُمْ عِنْدَ اللَّهِ أَتْقَاكُمْ إِنَّ اللَّهَ عَلِيمٌ خَبِيرٌ
“Эй, инсонлар! Дарҳақиқат, Биз сизларни бир эркак (Одам) ва бир аёл (Ҳавво)дан яратдик ҳамда бир-бирларингиз билан танишишингиз учун сизларни (турли-туман) халқлар ва қабила (элат)лар қилиб қўйдик. Албатта, Аллоҳ наздида (энг азизу) мукаррамроғингиз тақводорроғингиздир. Албатта, Аллоҳ билувчи ва хабардор зотдир” (Ҳужурот сураси, 13-оят).
Бу оятда инсонларнинг хилма-хиллиги табиий бир ҳикмат эканлиги ва бу фарқлар фитратга зид эмаслиги баён этилмоқда. Шунинг учун ҳар бир инсон, у қайси дин ва миллатга мансуб бўлишидан қатъи назар, инсонийлик жиҳатидан ҳурматга лойиқдир.
Ислом дини инсонларни ўзаро биродар деб билади ва уларнинг ҳуқуқларини ҳимоя қилишга буюради. Пайғамбаримиз Муҳаммад (с.а.в.) ўз ҳадисларининг бирида шундай марҳамат қиладилар: "Ҳеч бирингиз ўзи учун яхши кўрган нарсасини биродари учун ҳам яхши кўрмагунича ҳақиқий мўмин бўла олмайди" (Бухорий ва Муслим ривоятлари).
Бу ҳадисдан маълум бўладики, ҳақиқий иймон соҳиблари нафақат ўзлари учун, балки бошқа инсонлар учун ҳам яхшилик тилашлари керак. Агар инсоният ўзаро муҳаббат, тинчлик ва бағрикенгликка асосланган муносабат ўрнатса, дунёда фитна-фасод, адоват ва урушлар камаяди.
Ислом дини бошқа дин вакиллари билан билан тинчлик ва ўзаро ҳурматга асосланган муносабатда бўлишга буюради. Пайғамбаримиз (с.а.в.) Мадинага ҳижрат қилганларида у ердаги турли дин вакиллари – мусулмонлар, яҳудийлар ва бошқа диний гуруҳлар билан тинч-тотув яшаш учун "Мадина ҳужжати" деб номланган шартномани имзолаганлар. Бу ҳужжат мусулмонлар ва бошқа диний гуруҳлар ўртасидаги муносабатларни тартибга солган. Қуръони каримда шундай мараҳамат қилинган:
لَا يَنْهَاكُمُ اللَّهُ عَنِ الَّذِينَ لَمْ يُقَاتِلُوكُمْ فِي الدِّينِ وَلَمْ يُخْرِجُوكُمْ مِنْ دِيَارِكُمْ أَنْ تَبَرُّوهُمْ وَتُقْسِطُوا إِلَيْهِمْ إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ الْمُقْسِطِينَ
“Дин тўғрисида сизлар билан урушмаган ва сизларни ўз юртингиздан (ҳайдаб) чиқармаган кимсаларга нисбатан яхшилик қилишингиз ва уларга адолатли бўлишингиздан Аллоҳ сизларни қайтармас. Албатта, Аллоҳ адолатли кишиларни севар” (Мумтаҳина сураси, 8-оят).
Бу оятдан кўриниб турибдики, мусулмонлар бошқа дин вакиллари билан адолат ва яхшилик асосида муомала қилишлари керак.
Ислом дини таълимотида динлараро мулоқот ва ҳамкорлик қуйидаги асосларга таяниши баён этилган:
1.Ўзаро ҳурмат ва бағрикенглик – Ҳар бир инсон ўз динига амал қилиш ҳуқуқига эга. Айни пайтда ўзгаларни динга мажбурлаш мумкин эмас. Қуръонда шундай дейилади:
لَا إِكْرَاهَ فِي الدِّينِ قَدْ تَبَيَّنَ الرُّشْدُ مِنَ الْغَيِّ
“Динда зўрлаш йўқ, зеро, тўғри йўл янглиш йўлдан ажрим бўлди” (Бақара сураси, 256-оят).
2.Адолат ва тенглик – Барча инсонларга адолатли муносабат кўрсатилиши лозим. Қуръони каримда айтилади:
إِنَّ اللَّهَ يَأْمُرُكُمْ أَنْ تُؤَدُّوا الْأَمَانَاتِ إِلَى أَهْلِهَا وَإِذَا حَكَمْتُمْ بَيْنَ النَّاسِ أَنْ تَحْكُمُوا بِالْعَدْلِ إِنَّ اللَّهَ نِعِمَّا يَعِظُكُمْ بِهِ إِنَّ اللَّهَ كَانَ سَمِيعًا بَصِيرًا
“Дарҳақиқат, Аллоҳ омонатни ўз эгаларига топширишингиз ва одамлар ўртасида ҳукм қилганингизда адолат билан ҳукм қилишингизга буюрар. Албатта, Аллоҳ сизларга яхшигина насиҳат қилур. Албатта, Аллоҳ эшитувчи ва кўрувчи зотдир” (Нисо сураси, 58-оят).
3.Дўстона мулоқот ва ҳамкорлик – Дунёда тинчлик ва ҳамжиҳатликни сақлаш учун динлар ўртасида мулоқот бўлиши зарур. Тарихдан маълумки, Пайғамбаримиз (с.а.в.) насронийлар билан ҳурмат асосида дўстона муносабат қилганлар. Нажрон насронийлари билан мулоқотда бўлиб, уларга ҳимоя ва кафолат берганлар. Шунингдек, Халифа Умар ибн Хаттоб (р.а.) Қуддусга кирганларида насронийларнинг ибодатхоналарини ҳурмат қилиб, уларни ҳимоя қилишга ваъда берганлар.
Маълумки, 2019 йил 4 февральда Папа Франциск ва Ал-Азҳар шайхи Аҳмад Мҳаммад Тоййиб Абу-Дабида "Инсоний биродарлик ҳужжати"ни имзолаб, динлараро ҳамкорликни тарғиб қилдилар. Турли халқаро ташкилотлар ва давлатлар диний бағрикенглик ва ҳамкорликни ривожлантиришга ҳаракат қилмоқда. Буларнинг барчаси, ҳозирги замонда ҳам дунёда тинчлик ва ҳамжиҳатликни сақлаш учун динлараро мулоқот нақадар зарур эканлигини кўрсатмоқда.
Аллоҳ таоло Қуръони каримда барча инсонларни тинчлик ишига ёппасига киришишга чақирган:
يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آَمَنُوا ادْخُلُوا فِي السِّلْمِ كَافَّةً وَلَا تَتَّبِعُوا خُطُوَاتِ الشَّيْطَانِ إِنَّهُ لَكُمْ عَدُوٌّ مُبِينٌ
“Эй, имон келтирганлар! Ёппасига итоатга киришингиз ва шайтоннинг изидан эргашмангиз! Албатта, у сизларга аниқ душмандир” (Бақара сураси, 208-оят).
Инсоний биродарлик ва динлараро мулоқот нафақат ахлоқий, балки диний бурч ҳамдир. Барча инсонлар тинчлик ва ҳамжиҳатликни сақлашга интилиши, бир-бирини ҳурмат қилиши ва адолатли муносабатда бўлиши керак.
Ўзбекистон мусулмонлари идораси раисининг
биринчи ўринбосари
Ҳомиджон қори Ишматбеков
Бисмиллаҳир Роҳманир Роҳийм.
Аллоҳ таолога битмас-туганмас ҳамду санолар бўлсин.
Пайғамбаримизга мукаммал ва батамом салавоту дурудлар бўлсин.
Бир кун аввал ухлашга кеч ётганим учунми, саҳарда вақтли уйғонишим қийин бўлди. Масжидда жамоат билан бомдод намозини адо этганимдан сўнг, уйга қайтдим. Бироз мизғиб олай деб, бошимни ёстиққа қўйганимни биламан, кимдир дарвозамизни қаттиқ тақиллатиб қолди. Тезда бориб, эшикни очдим. Қарасам: қўшнимиз. Кўзлари бежо. Сочлари ҳурпайиб кетган. Қўл-оёқлари қалтираётгани билиниб турибди.
– Қўшни, – деди у титраган овозда. – Шаҳарни душманлар эгаллабди. Ҳаммаси қуролланган эмиш. Нариги маҳалладаги хонадонларнинг ҳар бирига кириб, эркакларни бир машинага, кексалар, аёл ва болаларни автобусга босиб олиб кетишаётганмиш. Қаршилик қилганларни жойида отиб ташлашаётганмиш...
– Субҳаналлоҳ. Нималар деяпсиз? Қанақа душманлар? Ким айтди бу гапларни сизга?
– Ҳозир укам телефон қилди. Мактабларга, шифохоналарга ҳам ҳужум қилишибди. Шаҳар марказида ҳарбийлар билан душманлар ўртасида отишмалар бўлаётганмиш...
Шундай дея қўшнимиз нари кетиб, уйдагиларига «Бўлақолинглар, машинага ўтиринглар, шаҳардан тезроқ чиқиб кетиш керак», деб бақира кетди.
Нималар бўлаётганини тушунмай гаранг бўлиб турганимда, қўшним машинасини юргизиб, икки-уч марта сигнал берди.
Шу пайт уйғониб кетдим... Хайрият, туш кўраётган эканман. Астағфируллоҳ. Бунақа ҳолатлардан ўзинг асрагин, эй Аллоҳим. Туриб, таҳорат қилдим. Икки ракъат намоз ўқиб, Яратганга ҳамду санолар, шукроналар айтган ҳолда У Зотдан юртимизни тинч, осмонимизни мусаффо сақлашини сўраб дуо қилдим. Тўғри, бу бир туш, лекин худди шу ҳолат ҳозир дунёнинг қайсидир бурчагида ҳақиқатда содир бўлмаяптими?! Тан олиш лозим: кўпчилигимиз бугун мамлакатимизда ҳукм суриб турган хотиржамликнинг қадрига етмаяпмиз.
Аллоҳ таоло томонидан инсонга берилган неъматларнинг сон-саноғи йўқ. Шундай неъматлардан бири хотиржамликдир. Хотиржамлик – ўзбек тилининг изоҳли луғатида «руҳан тинч бўлиш», «бамайлихотирлик», «осойишталик» маъноларини билдириши айтилган. Истилоҳда инсон учун унга бирон кимса ёки бирор нарса ҳалақит қилмайдиган қилиб берилган тинч шароитга хотиржамлик дейилади. Хотиржамликнинг акси – безовталик, кўнгли ғашлик, бетоқатлик, ташвишланиш. Зеро, одатдаги ороми, тинчи бузилган ҳар қандай киши ҳаяжон ва изтиробга туша бошлайди, ҳаловати бузилади.
Ҳадисда: «Мунофиқнинг аломати учта: гапирса, ёлғон гапиради, ваъдасига вафо қилмайди, агар унга омонат топширилса, хиёнат қилади», дейилган (Бухорий ва Муслим ривояти).
Афсуски, кўпчилигимиз, билиб-билмай баъзида бизга берилган бу омонатга хиёнат қилиб қўймоқдамиз. Аллоҳ томонидан бизга берилган тинчлик, хотиржамлик неъматининг қадрига етмаяпмиз. Ер юзининг баъзи нуқталарида рўй бераётган машъум воқеалардан тўғри хулоса чиқармаяпмиз...
Дарҳақиқат, бугун жаҳоннинг айрим давлатларидаги аҳвол ачинарли кўриниш олмоқда. Одамлар кўчага чиқишдан қўрқади. Болалар таҳликали ҳолатда яшамоқда. Отилган ўқлар, портлашлар шовқинидан чўчиб уйғонмоқда. Таълим олиш, ҳордиқ чиқариш, тўйиб еб-ичиш – улар учун орзу.
Алҳамдулиллаҳ, юртимизда тинчлик ҳукмрон. Кўчада хотиржам юришимиз, ишлаб, ҳалол ризқ топишимиз, фарзандларимизни қўрқмай, бемалол мактабга, боғчага жўнатишимиз – катта неъмат.
Болалигимизда нуроний отахонларимиз, ёши улуғ онахонларимиз «Тинчлик-хотиржамлик бўлсин, юртимизни ёмон кўздан асрасин, барчамизни саломат қилcин, хонадонларимиздан осойишталик аримасин, илоҳим» деб дуо қилсалар, ушбу сўзлар маъносини яхши англамас эдик. Кейинчалик бу каломлар нақадар қимматли эканини тушуниб етдик.
Уруш бу – ваҳшийлик, босқинчилик, вайронагарчилик, қон тўкилиши. Уруш бу – очлик, жудолик, таназзул, инқироз. Унинг оқибатларини айтиб адо этиб бўлмайди. Шундай экан, осмонимизни мусаффо қилиб турган Аллоҳ таолога шукр қилайлик. Қуръони Каримда марҳамат қилинади:
«Сизларга ер юзида қудрат ва имкониятлар бердик ва унда сизлар учун яшаш воситалари қилдик. Қанчалар оз шукр қиласизлар-а?!» (Аъроф сураси, 10-оят).
Ғоят қисқа иборалардан ташкил топган ушбу ояти карима чексиз ҳақиқатни, воқеликни мужассам қилгандир. Ер юзида инсонга яшаш муҳитини яратиб бериш осон иш эмас. Бу имконни яратиш учун қанчадан-қанча бир-бирига боғлиқ ишлар амалга оширилган. Аввало, олам инсон ҳаётига мосланган, кейин инсон бу дунёда яшашга мослаштирилган. Бу икки тарафлама мослашишнинг вужудга келишига сабабчи ишлар ҳақида олимлар қанчадан-қанча китоблар ёзганлар ва ёзмоқдалар ҳам. Инсон ақлини ишлатиб, дунёда унинг учун яратилган яшаш муҳитларидан ақалли бир ёки иккитасини ўйлаб кўрса, тушуниб етадики, Аллоҳга ҳар қанча шукр қилса ҳам оз экан.
Ўтган асрнинг 70-йилларида Швейцария статистика маркази эълон қилган маълумотларга кўра, инсониятнинг 5000 йиллик тарихи давомида Ер куррасида атиги 292 йил урушсиз ўтган экан. 15 500 дан ортиқ уруш, жангу жадалларда 3 миллиард 640 миллион киши ҳаётдан кўз юмган (Лихтенштейн Е., «Фан ҳақида сўз» (Слово о науке), М.: «Знание», 1976 й., 117-бет).
Шу ўринда бу урушларнинг аксарияти турли хилдаги фитнаю фасодлар, иғвою гижгижлашлар (провокациялар) оқибатида юзага келишини айтиб ўтиш лозим. Шундай экан, ҳар биримиз ўзимизни, фарзандларимизни, яқинларимизни – фитна уруғини сочувчиларнинг, йўқ жойдан жанжал-низо кўтарувчиларнинг домига тушиб қолишдан, уларнинг ҳийла-найрангларига учишдан сақлашимиз даркор.
Аллоҳ барчамизни уруш, туҳмат, офат каби бало-қазолардан сақласин. Дориломон кунларимиз бардавом бўлсин!
Шуҳрат Хўжаев
Иймон 
Намоз 
Рўза 
Закот 
Ҳаж 
Қуръон 
Ислом сабоқлари 
Aлоқа 