25 Апрел, 2025, 27 Шаввол, 1446
25 Апрел, 2025, 27 Шаввол, 1446
«Рамазон ойи – одамлар учун ҳидоят ва тўғри йўл ҳамда ажрим этувчи ҳужжатлардан иборат Қуръон нозил қилинган ойдир. Бас, сизлардан ким бу ойда ҳозир бўлса, рўзасини тутсин. Кимки бемор ёки сафарда бўлса, саноғи бошқа кунлардандир. Аллоҳ сизларга осонликни истайди, оғирликни хоҳламайди. Бу – ҳисобни тўлдиришингиз ҳамда ҳидоятга бошлагани учун Аллоҳга такбир айтишингиз ва шукр қилишингиз учундир» (Бақара сураси, 185-оят).
“Рамазон” сўзи араб тилида қаттиқ чанқаш ёки иссиқ сабабли ҳовур кўтарилишини англатади. Рамазон қаттиқ иссиқлик бўлган даврга тўғри келгани учун шундай номланган.
Рамазон ойи нафақат Қуръони карим, балки бошқа илоҳий китоб ва саҳифалар туширилган ой сифатида ҳам алоҳида аҳамиятга эга. Восила ибн Асқаъ розияллоҳу анҳудан қилинган ривоятда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам: “Иброҳим алайҳиссаломнинг саҳифалари Рамазоннинг биринчи кечасида, Таврот олтинчи кунида, Инжил ўн учинчи кунида, Қуръон эса, йигирма тўртинчи кунида нозил қилинган”, дедилар (Имом Аҳмад ривояти). Тарихчиларнинг айтишича, Рамазон ойининг рўзасини биринчи бўлиб Нуҳ алайҳиссалом кемадан қуруқликка тушганларидан кейин тутганлар. Мужоҳид раҳимаҳуллоҳ: “Рамазон рўзаси Нуҳ алайҳиссаломдан аввалги умматларга ҳам фарз қилинган”, дейди. Аллоҳ Рамазон ойининг рўзасини, яъни бу ойнинг ҳилоли муддатича (бир ой) рўза тутишни фарз қилди. Шу сабабли “шаҳру” – “ой” деб номланган. Ҳадисда ҳам: “Агар сизларга шаҳр (янги ой) кўринмай қолса...” дейилган. Янги ойни кўриш қийин бўлган ҳолатларда Шаъбон ойини 30 кунга тўлдириш, шунингдек, Рамазон ойини ҳам 30 кунга тўлдириш буюрилган. Бу эса ибодатни аниқлик билан бошлаб, аниқлик билан тугатиш кераклигини англатади.
“Қуръон нозил қилинган ойдир”. Бу оят Аллоҳ таолонинг қуйидаги сўзларини баён қилади: «Ҳо, Мим. Аниқ Китоб (Қуръон) билан қасамёд этурманки, албатта, Биз уни муборак кечада нозил қилдик. Дарҳақиқат, Биз огоҳлантирувчидирмиз» (Духон сураси, 1–3-оятлар). Яъни, Қадр кечасида: «Биз уни Қадр кечасида нозил қилдик» (Қадр сураси, 1-оят). Жумҳур уламолар фикрига кўра, Қуръони карим Лавҳул маҳфуздан Қадр кечасида тўлиғича дунё осмонидаги “Байтул Изза” (Иззат уйи)га туширилган. Шундан сўнг Жаброил алайҳиссалом уни Аллоҳнинг амри ила 23 йил давомида амр ва қайтариқлар, сабаблар тақозосига кўра оятма-оят, қисмма-қисм Пайғамбар алайҳиссаломга нозил қилган.
“Одамлар учун ҳидоят”. Ҳидоят бу – йўл-йўриқ кўрсатиш ва тушунтириш. Яъни, Қуръони карим бутун мазмуни билан – муҳкам ва муташобеҳ, носих ва мансух оятлари билан ҳидоятдир. “ва тўғри йўл” деб хосланиши оятларнинг янада шарафлантирилиши учундир. Бунда ҳалол ва ҳаром, насиҳат ва ҳукмлар назарда тутилади. “ҳамда ажрим этувчи ҳужжатлардан иборат” – ҳақ билан ботилни ажратувчи, яъни ҳақиқат ва ёлғон ўртасини фарқловчи воситадир. “Бас, сизлардан ким бу ойда ҳозир бўлса, рўзасини тутсин. Кимки бемор ёки сафарда бўлса, саноғи бошқа кунлардандир”. Ҳазрат Али, Ибн Аббос, Сувайд ибн Ғофала ва Ойша розияллоҳу анҳум фикрига кўра, Рамазон ойини ўз юртида ва аҳли орасида кутиб олган киши унинг баъзи кунларида сафарга чиқса ҳам рўзани тўлиқ тутиши лозим. Аммо Рамазон ойини сафарда қаршилаган киши рўза тутмай, кейин қазо тутиб бериши мумкин. Жумҳур уламолар фикрига кўра, ким ойнинг боши ва охирида ўз юртида ҳозир бўлса, рўза тутади. Сафарга чиқса, рўзасини очиши мумкин. Биринчи жамоанинг фикрини қуйидаги ҳолатларга йўйиш мумкин:
– фазилатли ва солиҳ дўстлар ни зиёрат қилиш каби мандуб сафарлар;
– заруратдан ортиқча ризқ тала бидаги мубоҳ сафар.
Аммо зарур ризқ топиш каби вожиб сафарларда рўза тутмасликка рухсат берилади. Гарчи у ойни ўз юртида бошлаб, баъзисини рўза билан ўтказган бўлса ҳам. “Аллоҳ сизларга осонликни истайди, оғирликни хоҳламайди”. Мужоҳид ва Заҳҳокнинг фикрига кўра, «енгиллик» сафарда рўзани очишдир, “машаққат” эса сафарда рўза тутишдир. Аммо ушбу лафзнинг умумийлигига кўра, енгиллик диннинг барча ишларига тааллуқлидир. Зеро, бошқа бир оятда: «Аллоҳ сизларга динда ҳеч бир машаққатни юкламади», деб марҳамат қилинган (Ҳаж сураси, 78-оят). Набий соллаллоҳу алайҳи ва саллам: “Аллоҳнинг дини осондир”, “Осонлаштиринглар, қийинлаштирманглар”, дея марҳамат қилганлар. “Бу – ҳисобни тўлдиришингиз ҳамда ҳидоятга бошлагани учун Аллоҳга такбир айтишингиз ва шукр қилишингиз учундир”. Бу оятнинг икки хил таъвили бор: биринчиси, ким сафар ёки касаллик сабабли рўза тутолмаса, кейинроқ қазосини тутиб, унинг ададини тўлдиради. Иккинчиси, Рамазон ойи йигирма тўққиз ё ўттиз кун бўладими, ана шу саноқ назарда тутилган. Жобир ибн Абдуллоҳ розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам: “Ой йигирма тўққиз кун бўлади”, деганлар (Имом Абу Довуд ривояти). Бу ривоят “Рамазон ва Зулҳижжа ойлари ўттиз кундан кам бўлмайди” деган хабарни рад этади. Яъни, баъзи йилда йигирма тўққиз кун бўлиши ҳам мумкин. Жумҳур уламолар: “Бу ойлар (Рамазон ва Зулҳижжа) ўттиз кун ёки йигирма тўққиз кун бўлишидан қатъи назар, унинг ажр-мукофоти ва гуноҳларнинг кечирилиши жиҳатидан камаймайди”, дейишган.
Манбалар асосида
Азизбек ХОЛНАЗАРОВ тайёрлади.
"Ислом нури" газетасининг 3-сонидан.
Қуръон нозил бўлган пайтда одамларга энг яқин ҳайвон туя бўлган, шунинг учун уларнинг эътибори туяга тортиляпти. Ҳақиқатда туя бир мўъжиза: унинг тузилиши-қулоқ, бурун, кўз, оёқ, туёқлари саҳро учун мослашган. Шунинг учун ҳам уни араблар саҳро кемаси, дейишади. Туя иссиқ ҳавода юришга мослашган, сув ичмай бир неча кунлаб юриши мумкин ва ҳоказо.
Энди, “саҳро кемаси”нинг яратилишидаги баъзи бир ажойиботларга қисқача бўлса ҳам назар солайлик. Туянинг кўзлари бошнинг юқори қисмига жойлашган бўлиб, ортга қараш имконини беради. Унинг қовоқлари эса қумни тўсишга мослашгандир.
Шунингдек, туянинг бурун катаклари ва қулоқлари ҳам қум киришини тўсадиган жунлар билан жиҳозлангандирлар. Саҳрода шамол туриши билан туянинг тумшуқлари ҳам, қулоқлари ҳам жисмига тортилиб, қумдан зарар кўрмайдиган ҳолатга келиб олади.
Туянинг туёқлари ҳам алоҳида шаклдаги суякларга кийгизилган гўшт ва теридан иборат қўлқоп бўлиб, қумда бундан бошқа туёқ билан юкли равишда юриш мумкин эмас.
Туя саҳрода оч қолганда, қуруқ ёғочни, ҳатто тиконни ҳам еб кетаверади.
Туянинг ўркачи ўзига хос озуқа омборидир. Агар туя саҳрода оч қолса, ўша ўркачидаги “омбор”дан озуқа олаверади.
Саҳрода энг зарурий нарса сув ҳисобланади. Туяни Аллоҳ таоло бу эҳтиёжига ҳам мослаб яратган. Аввало туя тер чиқмайдиган қилиб яратилган. Яъни, у жисмидаги сувни ўзида сақлаб туради.
Қолаверса, туянинг бурни оғзига уланган. Шунинг учун унинг нафас олиши туфайли чиққан буғҳам яна оғзи орқали ичига қайтади. Шу билан бирга туя бирдан кўп сув ичиб олиш қобилиятига эга. У олтмиш литргача сув ичиши мумкин. Бу эса унга саҳрода олти кундан ўн кунгача сув ичмай юриш имконини беради.
Ушбу зикр қилинган нарсалар Аллоҳ таолонинг, ўша туяни яратган Зотнинг қудратига далил эмасми?
Ҳа, туянинг ва ҳар бир жонзотнинг яратилишига ибрат назари билан ақлни ишлатиб қараган инсон Аллоҳнинг қудратига тан бермай иложи йўқ.
Улар туянинг қандай яратилганига назар солмайдиларми? (Ғошия сураси, 17-оят).
1. Туя ҳайвонот олами тарихида энг эски ҳайвон турларидан биридир. Эволюциячилар назариясига кўра, туя ҳам динозаврлар билан бирга йўқ бўлиб кетиши керак эди, лекин ҳеч бир табиат ҳодисаси уни йўқ қилиб юборолмаган.
2. Туя фақат целлюлоза (чўл ва даштларда дағал ўт ва хашаклар, янтоқ, саксовул) билан озиқланиб, витаминларни ва ҳаёт учун керакли барча кимёвий моддаларнинг кўпини ишлаб чиқарувчи ва шу тариқа ҳаётини давом эттирувчи бирдан-бир ҳайвондир.
3. Туя бир неча минг йиллардан ҳозирга қадар одамзотга ташувчилик хизматини қилаётган ягона жонивордир. Ўрта Осиё ҳудудида бундан 100 йил аввал ҳам туялар почтаси мавжуд бўлган.
4. Туялар ўз вазнининг ярмига тенг — 250-300 кг юкни кўтара олади, вазнига нисбатан 10-12% оғирликдаги юкни тортиш кучига эга. Соатига ўртача 4 км тезликда, кунига 35-40 км масофани босиб ўтади. Агар устида юки бўлмаса, тўхтовсиз 100 километр йўл боса олади.
5. Туя бир ичишда 200 литрга яқин сув ичади. Шўр сувни ҳам ичаверади. 100 литр сувни 10 дақиқада ичиб тугатади. Туя бир ҳафтагача емай, 34 кунгача сув ичмасдан юриши мумкин. Сув бор жойни 50-60 километр узоқликдан ҳис этади.
6. Туя сути таркибида калций, магний, темир, фосфор, C, D витаминлари, фойдали минерал ва микроэлементлар кўп бўлиб, у сигир сутидан бир неча карра фойдалироқ. Туя сути – парҳез маҳсулот. Унда ёғ ва шакар миқдори сигирникидан анча кам. Туя сути сутэмизувчилар ичида инсон сутига энг яқинидир.
7. Туянинг тана ҳарорати тунда, саҳро совиганда +34°C гача пасаяди. Кундузи 41°C даражагача кўтарилади. Бу боис теварак-атрофдаги ҳаво ҳарорати ўзгарганда туя деярли терламайди ва сув йўқотилишининг олди олинади. Туя жуни қуёшда 70-80 градусгача қизиса-да, унинг тана ҳарорати 40 градусда бўлади.
8. Туянинг ўркачида сув эмас, ёғ сақланади. Ўркач туя учун озуқа захираси ҳисобланади. Туя ўркачи қаттиқ озуқани ейишни бошлаганидан кейин пайдо бўлади, шунинг учун бўталоқларнинг ўркачи бўлмайди.
9. Туялар сувни ўркачлардаги ёғлардан олади, 100 грамм ёғнинг оксидланишидан 107 грамм сув ҳосил бўлади. Ўркачдаги ёғ ҳаддан зиёд иссиқ ҳавода тана ҳароратини меъёрда ушлаб туради.
10. Туя гавдасининг ерга тегиб турадиган қисмларида, кўкраги, тирсаги ва тиззасида қадоқли тузилмалар бор. Шу туфайли иссиқ (70°C гача қизиган) ерда ҳам ёта олади.
11. Туянинг кўзи фавқулодда кўриш қобилиятига эга бўлиб, 3-4 километрдан таҳдидларни аниқлай олади. Учта кўз қовоғи, икки қатор узун киприклар кўзга қум киришининг олдини олади. Қалин қошлар, зич ва қалин сочлар кўз ва бошни қуёш нурларидан ҳимоя қилишга ёрдам беради.
12. Туялар бурнига қум кириб кетишининг олдини олиш учун бурун тешиклари очилиб-ёпилади.
13. Туянинг иккита лаби бўлади, улар мустақил равишда ҳаракатланиб, тиканли чўл буталарини зарарсиз ея олади.
14. Туянинг қулоқлари ўткир эшитиш қобилиятига эга. Қулоқлар ичкаридан ва ташқаридан тук билан қопланган бўлиб, қумдан ҳимояланган. Чанг бўронлари пайтида туялар қулоқларини айлантира олади.
15. Туянинг туёқлари узун бўлиб, уларни қумга бир текис тақсимлайди ва чўкиб кетмайди. Туя отлар каби олдинга ва орқагагина эмас, тўрт томондаги одам ё ҳайвонни тепа олади. Туёқларидаги эластиклик даражаси юқори.
16. Туялар нафақат иссиқ ҳароратли минтақаларда, жуда паст ҳароратли жойларда ҳам яшай олади. Уларда қишда совуққа бардошли узун ва қалин ҳимоя жунлари ўсади, ёз ойларида эса тўкилади.
17. Урғочи туяларнинг ҳомиладорлик даври 12 ойдан 14 ойгача. Туяларнинг эгиз туғиш ҳолати деярли кузатилмаган. Янги туғилган бўталоқнинг вазни 34 килограммгача бўлади. У туғилгандан ярим соат ўтибоқ юришни бошлайди.
18. Туя — дунёда энг қайсар жонивор. Агар у ётиб дам олишни хоҳласа, уни ўрнидан қўзғатиш жуда қийин. Унинг жаҳлини чиқарсангиз, туфлаб ташлайди. У жуда аниқ туфлайди ва тупуги жуда сассиқ бўлади. Чунки у оддий сўлак эмас, нақ ошқозондан отилиб чиқади.
19. Туя денгиз ёки дарёда суза олади.
20. Туя арабчада “жамал” — “гўзаллик” маъносини билдиради. Бу сўз аввал юнонларга “kamēlos” шаклида ўтиб, ундан инглизларга “camel” тарзида ўтган.
Иймон 
Намоз 
Рўза 
Закот 
Ҳаж 
Қуръон 
Ислом сабоқлари 
Aлоқа 