Сайт тест ҳолатида ишламоқда!
02 Июл, 2025   |   7 Муҳаррам, 1447

Тошкент шаҳри
Бомдод
03:10
Қуёш
04:54
Пешин
12:32
Аср
17:42
Шом
20:04
Хуфтон
21:40
Bismillah
02 Июл, 2025, 7 Муҳаррам, 1447

Нега имомга иқтидо қилган Қуръон тиловат қилмайди?

25.02.2025   6424   7 min.
Нега имомга иқтидо қилган Қуръон тиловат қилмайди?

“Қуръон тиловат қилинганда уни тингланглар ва жим туринглар, шояд раҳматга эришсангиз” (Аъроф сураси, 204-оят).

Имом жаҳрий ўқиганида ҳам, махфий ўқиганида ҳам муқтадий қироат қилмаслигига далил Пайғамбаримизнинг: “Ўзимга-ўзим нимага Қуръонда тортишяпман дедим-а (шу сабабли экан-да)”, деган сўзларидир.

Юқоридагилардан, муқтадий овоз чиқариб қироат қилмаслиги маълум бўлади. Шундай экан, Пайғамбаримизнинг “тортишяпман” деган сўзларини “машғул бўлиб қоляпман” деб таъвил қилиб бўлмайди.

Демак, Расулуллоҳнинг: “Ўзимга ўзим нимага Қуръонда тортишяпман, дедим-а (шу сабабли экан-да)”, деган сўзлари имом жаҳрий қироат қиладими ёки йўқми, муқтадий қироат қилмаслигига очиқ-ойдин ҳужжат, далил бўлади.

Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васалламдан имом жаҳрий қироат қилганида ҳам, махфий қироат қилганида ҳам муқтадий қироат қилмаслиги кераклиги тўғрисида ривоятлар бор.

Имрон розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: «Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи ва саллам саҳобийлари билан бомдод намозини ўқидилар. Намозларини адо қилиб бўлганларидан сўнг: “Қайси бирингиз (Саббиҳисма Роббикал аъла)ни ўқиди?” дедилар. Одамлардан баъзилари: “Ё Аллоҳнинг расули, мен”, деди. Пайғамбаримиз: “Сизлардан баъзингиз унда диққатимни тортганингизни билдим”, дедилар».

Имрон ибн Ҳусойн: “У зот қироатини махфий қилганлар”, деб баён этади. Бу ҳам Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳу ривоят қилган ҳадисда келган қайтариқ махфий ҳол қолиб, фақат жаҳрий ҳолатга тегишли эмаслигини, балки иқтидо қилувчи барча намозларда имомнинг ортидан қироат қилишдан қайтарилганини билдиради.

Дарҳақиқат, имомнинг ортида қироат қилишдан қайтариқ борасида Пайғамбаримиз алайҳиссаломдан кўплаб ҳадислар нақл қилинган. Абу Ҳурайра ва Имрон ибн Ҳусойн розияллоҳу анҳумдан ривоят қилинган мазкур ҳадислар ҳам шулар жумласидандир.

Шунингдек, Абдуллоҳдан ривоят қилинган хабар ҳам бор: «Биз Набий соллаллоҳу алайҳи ва салламнинг ортларида қироат қилар эдик. Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Қуръонни менга чигаллаштирдингиз”, дедилар».

“Эҳтимол, улар Қуръони каримни жаҳрий ўқиётган бўлишлари ва шунинг учун қироат қилишдан қайтарилган бўлишлари мумкин-ку?” дейилса, бунга жавобан: “Муқтадийларнинг жаҳрий қироати борасида бирор нақл етиб келмаган. Улар жаҳрий қироат қилган бўлганларида, қироат қилганлари ривоятларда етиб келгани каби жаҳрий ўқиганлари ҳам етиб келган бўлар эди”, дейилади.

Бу ҳадисда фақат жаҳрий қироатдан қайтарилмаган, балки имом ортида ҳар қандай қироат қилишдан қайтарилган. Бунга бошқа далиллар ҳам бор. Абу Воилдан ривоят қилинади: «Абдуллоҳ ибн Масъуддан имомнинг ортида қироат қилиш ҳақида сўрадим. У: “Жим тургин. Намозда машғул бўлиш бор. Сенга шу имомнинг ўзи кифоя қилади”, деб жавоб берди».

Абдуллоҳ ибн Шаддоддан ривоят қилинади: «Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Кимнинг имоми бўлса, имомнинг қироати унга ҳам қироатдир”, дедилар».

Жобир ибн Абдуллоҳ розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: «Набий соллаллоҳу алайҳи ва саллам намоз ўқидилар ва у кишининг ортида бир киши қироат қил­ди. Саҳобийлардан бири уни намозда қироат қилишдан қайтарди. Натижада улар бу борада тортишиб қолишди. Бу ҳолат Пайғамбаримизга айтилди. Шунда у зот: “Ким имомнинг ортида намоз ўқи­са, имомнинг қироати унинг учун ҳам қироатдир”, дедилар»

Абу Мусо розияллоҳу анҳу Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васалламдан қуйидагиларни ривоят қилган: “Имом қироат қилса, сизлар жим туринглар”.

Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Имом эргашиш учун тайинланади. У такбир айтса, такбир айтинглар, қироат қилса, жим туринглар”, дедилар». Бу ва шу каби бошқа ҳадислар ҳам мавжуд.

Пайғамбаримиз алайҳиссаломнинг “Уммул Қуръонни ўқимаган кишининг намози намоз бўлмайди”, деган ҳадислари бизнинг наздимизда кка ўзи намоз ўқиган кишига тегишлидир.

Демак, мазкур ҳадиси шариф эҳтимолий маънога эга бўлиб, уни имомнинг ортида қироат қилишдан қайтарилган ҳадиси шарифлар тафсир қи­лади. Улар: “Жаҳрий намозда муқтадий Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳунинг ҳадисига биноан қироат қилмайди. Махфий намозда эса, Убоданинг ҳадисига биноан қироат қилади. Чунки Абу Ҳурайра ва Убода ибн Собитнинг ҳадислари саҳиҳдир”, дейишса, бундай жавоб берилади: “Айни шу ҳолатни якка ўзи намоз ўқиётган кишига тегишли қилсангиз бўлмайдими?

Шунда Убоданинг ҳадиси ҳам, Имрон ибн Ҳусойннинг ҳадиси ҳам саҳиҳлигича қолади. Чунки Имрон ибн Ҳусойннинг ҳадисида махфий намозда муқтадий қироат қилишдан қайтарилган бўлса, Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳунинг ҳадисида жаҳрий намозларда (муқтадий) қироат қилишдан қайтарилган бўлади.

Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳунинг ҳадисини Убода ривоят қилган умумий маънодаги ҳадисдан чиқариб юборсак, унда ҳадис имом жаҳрий қироат қилганида ҳам, махфий қироат қилганида ҳам муқтадий қироат қилмаслиги кераклигини англатади”.

Уларга яна бундай дейилади: “Намознинг қайсидир фарзи муқтадийга бир ҳолатда соқит бўлиб, бошқа ҳолатда вожиб бўлга­нини кўрганмисиз?”. Улар: “Йўқ”, деб жавоб беришса, бундай дейилади: “Жаҳрий намозда қироатни муқтадийдан соқит қилишингиз сизга махфий намозда қироатни бекор қилишни юкламайди”.

Баъзи саҳобаларимиз бунга яна қуйидаги далилни келтирганлар: “Бир киши имомга рукуда эргашиб, намозни такбир айтиб бошласа-ю, умуман қироат қила олмаса, барча олимлар унинг намози дуруст бўлишига ижмо қилишганлар. Бу ҳолат ҳам муқтадийга қироат фарз эмаслигига далил бўлади”.

Кимдир: “Бу ҳолатда зарурат туфайли унга рухсат берилган”, деса, бундай жавоб берилади: “Бир киши имом саждадалигида намозга келиб қўшилса, гарчи зарурат бўлса-да, унинг бу ракати эътиборга олинмайди. Зарурат бирор фарзни соқит қилганида, имомга саждада эргашган кишидан рукуни ҳам соқит қилган бўлар эди.

Демак, зарурат имомга рукуда эргашган кишидан қироатни соқит қилмаслиги керак, бироқ амалда (муқтадийга) қироат қилиш фарз бўлмагани учун ҳам бу ҳолатда муқтадийдан қироат соқит бўлмоқда. Шунинг учун муқтадий қироат қилмаса ҳам, намози жоиз бўлаверади”.

Бир гуруҳ саҳобийларнинг бундай дейишгани ривоят қилинган: “Имомнинг орқасида намоз ўқиган кишига қироат йўқдир”. Улар Али, Ибн Масъуд, Жобир, Саъд, Абу Саид, Ибн Умар, Ибн Аббос, Зайд ибн Собит каби саҳобийлар розияллоҳу анҳумдир.

Али розияллоҳу анҳу айтади: “Ким имомнинг орқасида туриб қироат қилса, фитратига зид иш қилибди”. Зайд ибн Собит розияллоҳу анҳу: “Ким имомнинг ортида қироат қилса, унинг намози намоз бўлмайди”, деган.

Ибн Умар розияллоҳу анҳумодан: “Имомнинг орқасида турган киши қироат қиладими?” деб сўралди. У зот: “Йўқ, сизлардан ким якка ўзи намоз ўқиса, қироат қилсин”, дедилар. Ибн Умар розияллоҳу анҳумо имомнинг орқасида қироат қилмас эдилар. Абу Саид розияллоҳу анҳудан имомнинг ортидаги киши қироат қилиши ҳақида сўралди. Шунда у: “Унга имомнинг ўзи кифоя қилади”, деди.

Аббос розияллоҳу анҳумодан бир киши: “Имомнинг ортида қироат қиламанми?” деб сўради. У: “Йўқ”, деб жавоб берди. Ҳанафий уламоларимиз шу каби ҳадисларга амал қилганлар. Қуръон, суннат ва саҳо­бийларнинг ижмолари ҳам шунга далолат қилади.

 

Таъвилотул Қуръон” асаридан
Абдулатиф АЛЛОҚУЛОВ таржимаси.

 

МАҚОЛА
Бошқа мақолалар
Мақолалар

Катта жамоага эргашиш

30.06.2025   2975   3 min.
Катта жамоага эргашиш

“Мазҳаб” сўзи арабча сўз бўлиб, “йўл”, “йўналиш” маъноларини билдиради. Шаръий истилоҳда эса, “бирор диний масала, муаммо бўйича муайян мужтаҳид олимнинг фатво чиқариш йўлидир”. Саҳоба ва тобеъинлар даврида мазҳаблар кўп бўлган. Аммо вақт ўтиши билан улар орасида тўрт йирик: ҳанафий, моликий, шофеий, ҳанбалий мазҳаблари ривож топган. Мазкур тўрт мазҳаб вужудга келишининг асосий омили –  булар қолган мазҳабларнинг таълимотини ҳам тадқиқ қилиб, қамраб олганидир.

Бу ҳақда аллома Ибн Ражаб  ўзининг “Тўрт мазҳабдан бошқага эргашганга раддия” асарида қуйидаги сўзни айтганлар: “Кўплаб мазҳаблар орасидан айнан тўрт мазҳаб сақланиб қолиши худди Қуръони каримнинг етти қироатидан фақат биттаси қолганига ўхшайди. Пайғамбар саллаллоҳу алайҳи васалламга Қуръони карим етти хил лаҳжада нозил бўлган. Кейинчалик ислом дини атрофга кенг ёйилиб, мусулмонларнинг сони ортиб борди ва қироат борасида улар ўртасида баъзи ихтилофлар келиб чиққач, Усмон ибн Аффон разияллоҳу анҳу мусҳафни етти қироатдан фақат биттасининг лаҳжасида ёздиришга қарор қилди. Оқибатда бугун ер юзи мусулмонлари Қуръонни фақат битта мусҳафдан яъни, Усмон мусҳафида ёзилган хатидан ўқийдиган бўлди. Демак, кўплаб мазҳаблар орасидан фақат тўрттасининг сақланиб қолгани асрлар давомида инсонларни турли зиддиятлар ва ихтилофлардан ҳимоя этишда асос бўлган”.

Мазкур тўрт мазҳабнинг тўғрилиги ва ҳақ эканлиги ҳақида барча мусулмон уммати ижмо, иттифоқ қилганлар. 

Аллома Ибн Ражаб раҳматуллоҳи алайҳ яна шундай дейди: “Аллоҳ таоло шариатни сақлаш ва динни муҳофаза қилиш учун ўз ҳикмати билан одамлар ичидан тўрт забардаст имомларни чиқариб берди. Уларнинг илму маърифатда бир мартабага эришганларини ва чиқарган фатво ва ҳукмларини ҳақиқатга ўта яқинлигини барча уламолар бир овоздан эътироф қилганлар. Барча ҳукмлар ўшалар орқали чиқариладиган бўлди. Бу нарса мўмин бандалар учун Аллоҳ таолонинг лутфу карами ва марҳамати бўлди”.

Уламоларимиз фиқҳий мазҳаблар имомларини ва уларнинг ишларини қуйидаги мисол билан тушунтирадилар: “Аллоҳнинг розилигига эришиб, жаннатий бўлиш худди тоғнинг чўққисига чиқишдек бўлса, мазҳаб имомлари – Қуръон, ҳадис ва шуларга асосланган манбалардан фойдаланиб, чўққига чиқишнинг энг осон ва бехатар йўлини топиб, белги қўйиб, осонлаштириб қўйган кишилардир. Чўққига чиқувчилар мазкур буюк тўрт имом кўрсатган йўлдан бирини тутсалар осонгина, қийналмасдан мақсадига эришади”.

Имом Бадруддин Заркаший “Баҳрул муҳит” китобида шундай ёзади: “Мусулмонларнинг эътироф қилинган тўрт мазҳаби ҳақдир ва ундан бошқасига амал қилиш жоиз эмас”.

Имом Али ибн Абдуллоҳ Самҳудий ўзларининг “Иқдул фарид фи аҳкомит-тақлид” номли асарларида шундай деганлар: “Билингки, ушбу тўрт мазҳабдан бирини ушлашда катта фойда бор. Ундан юз ўгиришда эса, катта муаммо ва ихтилофлар бор. Бир мазҳабда юришдаги фойдалардан бири – саҳоба ва тобеъинларнинг шариат илмини ўрганишдаги одатларига эргашишдир. Чунки, тобеъинлар шариат ишида бир-бирларига ёки саҳобаларга эргашар эди, саҳобалар эса, бир-бирларига ёки Расулуллоҳга эргашганлар”.

У зот яна шундай деганлар: “Бир мазҳабда юришдаги фойдалардан яна бири – Пайғамбаримиз саллаллоҳу алайҳи васаллам марҳамат қилган қуйидаги ҳадисга амал қилиш бор: яъни: “Агар ихтилофни кўрсангиз, ўзингизга кўпчилик томонини лозим тутинг” (Имом Ибн Можа ривояти).

Тўғри мазҳаблардан фақат мана шу тўрттаси қолган экан, уларга эргашиш катта жамоага эргашиш ҳисобланади.

Шамсуддин Хапизов,

Наманган тумани "Ҳалил ҳожи" жоме масжиди имом-хатиби

Манба: @Softalimotlar

МАҚОЛА