15 Июн, 2025, 19 Зулҳижжа, 1446
15 Июн, 2025, 19 Зулҳижжа, 1446
Бунинг ҳикмати, мўъжизаси бир биолог сифатида нафақат мени, балки бутун олимларни ҳайратлантирмоқда. Яқин кунларда иккита мавзу бўйича кўпроқ ўқияпман. Сабаб – қизиқишларим. Биринчиси Aпоптоз, иккинчиси Aльцгеймер синдроми ҳақида.
Aпоптоз жараёни хусусида тўхталар эканман, аввало “апоптоз” ўзи нима, деган саволга жавоб бериб ўтсам. Aпоптоз юнонча “apoptosis” сўзидан олинган бўлиб, “баргнинг узилиб тушиши” деган маънони англатади. Aпоптоз бу – ҳужайранинг генетик дастурлаштирилган ўлими.
Соддароқ тушунтирсам, қари ҳужайралар ўз вазифасини ўтагандан кейин у “эски” ҳужайра нобуд бўла бошлайди ва унинг ўрнига “ёш”, ўз вазифаларини тўла адо эта оладиган ҳужайралар ҳосил бўла бошлайди. Бу жараён “апоптоз” дейилади.
Демак, бу маълум механизм ва тартиб асосида кечади. Шу сабабли “ҳужайранинг дастурлаштирилган ўлими” ҳам дейилади. Вояга етган организмда апоптоз жараёни воситасида жароҳатланган ва ўз вазифасини бажариб бўлган қари ҳужайралар йўқотилади. Лекин меъёридан ортиқ апоптоз организмда ўлган ҳужайраларни кўпайиб кетишига сабаб бўлади.
Демак, апоптоз нормал ҳолатда бўлгандагина инсон организми учун фойдали бўлади.
Aпоптоз механизми ўрганилиши жараёнида америкалик олимлар мусулмонлар рўзасини нақадар фойдали эканлигини тасдиқладилар. Улар инсон ва бошқа сут эмизувчилар умрининг давомийлиги ва очлик ўртасидаги боғлиқликни ҳужайра механизми орқали тушунтириб беришга муваффақ бўлдилар.
Ислом дини Рамазон ойида кундуз куни ейиш ва ичишдан тийилишни буюради. Олим Давид Синклернинг аниқлашича, очлик вақтида ҳужайра ҳаётини узайтирувчи SIRT3 ва SIRT4 генлари активлашади. Бу маълумотдан ҳозирги кунда ҳужайра умрини, инсон умрини узайтириш бўйича дорилар яратса бўлади, деган назариялар мавжуд. Маълумки, ҳужайранинг энергетик алмашинуви учун митохондриялар жавоб беради. Шу боис митохондрия “ҳужайра аккумлятори” деб аталади. Митохондриялар камайганида ҳужайра заифлашиб қолади.
Лабораторияда 48 кун давомида оч қолдирилган ҳайвонлар устида ўтказилган тажриба давомида шу нарса аниқландики, кемирувчилар организмида бу вақт давомида ситоплазма (ҳужайра суюқлиги)да НAД+ синтезини ишга туширувчи Nampt оқсили активлашади, бу эса ўз навбатида SIRT3 ва SIRT4 генлари билан кодланадиган ферментлар синтезини ошишига олиб келади. Бу ферментлар эса митохондриялар ишига ва ҳужайра энергетик алмашинувига ижобий таъсир қилади. Яъни, улар ҳужайра қаришини ва меъёридан ортиқ апоптоз юзага келишини олдини олади.
Доктор Кристиан Лювенбург бошчилигидаги Флорида Университети олимларининг таъкидлашича, озиқ моддаларнинг организмга етарлича тушиб турмаслиги ва давомий ҳолда ҳужайраларга чекланган миқдорда озуқа билан таъминланиши ўз навбатида организмнинг ёшаришига ва эрта қариликдан сақланишига ёрдам беради. Бу ҳолат ҳужайранинг аутофагияси фаоллашиши, яъни жароҳатланган митохондриялар ва бошқа ҳужайра структураларининг таркиби бузилиши ва қайта ишланиши орқали юз беради. Ёш ҳужайралар ўз навбатида эски ҳужайралардан қолган жароҳатланган структураларни тезда қайта ишлаш, организмнинг энергетик захирасини қайта тиклаш қобилиятига эга.
Aпоптоз жараёни туфайли организмда ёш, янги ҳужайралар фаолият юритади ва албатта эрта қариликнинг олдини олади ҳамда организмнинг ёшаришига сабаб бўлади.
Мени энг ҳайратлантирган нарса, йил давомида тинимсиз овқатланмаслик лаборатор ҳайвонлар организмида акс таъсир этгани, яъни апоптоз жараёнига эмас, қариликнинг тезлашишига, тўқималарнинг емирилишига олиб келганидир. Бир йилда 30 кун оч қолдирилган ҳайвонларда эса бу жараён нормал кечганлигини, керакли ферментлар фаоллашганлигини гувоҳи бўлинган.
Мана қаранг, Рамазон ойи нега айнан 30 кун?!
Марҳабо, эй умидим йўлчиси шаҳрул Рамазон…
Дилнавоз БЕРДИЕВА,
биохимик.
Мусулмонлар Ҳунайн ғазотида ғалаба қозонишди. Ҳунайн ғазоти Шаввол ойида, ҳижратнинг саккизинчи йили, Макка фатҳидан сўнг Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам билан Ҳавозин ва Сақийф қабилалари ўртасида бўлиб ўтган эди. Жангда ғалаба қозонган мусулмонлар катта ғаниматга (ўлжага) эга бўлдилар.
Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам бу ғаниматларни қалби Исломга мойил бўлган янги мусулмонларга тақсимлаб бердилар. Қавмнинг катталари Абу Суфён, Уяйна, Ақраъ, Суҳайл ибн Амр ва бошқаларга ҳам бердилар.
Ваҳоланки, улар Қурайш мушрикларининг энг катталари бўлиб, узоқ йиллар Пайғамбаримизга қарши урушган кишилар эди. Ушбу ғаниматлар тақсимланишидан бир неча кун олдингина исломни қабул қилишган эди. Лекин Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам ансорларга (Мадиналик саҳобаларга) ушбу ғаниматлардан ҳеч нарса бермадилар.
Ҳолбуки, улар Исломни ёйиш ва Пайғамбар алайҳиссаломни ҳимоя қилиш учун қонларини тўккан, жонларини фидо қилган кишилар эди. Бу ҳолат уларнинг қалбларига оғир ботди ва хасратланиб шундай дейишди: «Қиличларимизнинг тиғидаги душманнинг қони ҳали қотгани йўқ, аммо ғаниматлардан бошқалар баҳраманд бўлди. Бизга эса, ҳеч нарса берилмади».
Бу борада Саъд ибн Убода розияллоҳу анҳу келиб Пайғамбаримизга бўлаётган гаплар хақида, одамларнинг қалбидаги хафаликни айтди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Эй Саъд, сен бу ҳақда нима дейсан?” дедилар. Саъд: “Мен ҳам қавмим тарафидаман”, деб жавоб берди. Шунда Пайғамбаримиз алайҳиссалом: “Қавмингни менинг ҳузуримга йиғ”, дедилар. Улар тўпланганларидан кейин, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламжуда буюк, ниҳоятда таъсирли, қалбларни жумбушга келтирувчи, кўзларни ёшга тўлдирувчи хутба қилдилар.
У зот уларга мулойимлик ва муҳаббат билан қуйидагича мурожаат қилдилар: “Эй ансорлар! Мен сизларни гумроҳ ҳолда топмаганмидим? Аллоҳ таоло мен туфайли сизларни ҳидоят қилмадими? Сизлар тарқоқ ва пароканда эмасмидинглар, Аллоҳ таоло мен сабабли сизларни бирлаштирмадими? Сизлар фақир ва муҳтож эмасмидинглар, Аллоҳ таоло мен орқали сизларни бой қилмадими?”.
Ҳар сафар Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам савол билан мурожаат қилганларида, улар: “Аллоҳ ва Унинг Расулидан миннатдормиз”, деб жавоб қайтаришарди.
Сўнг Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Нима учун менга жавоб қайтармаяпсизлар?” дедилар. Улар яна: “Аллоҳ ва Расулидан миннатдормиз!”, дейишди.
Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам айтдилар: «Агар истасангиз, сизларнинг ҳам шундай дейишга ҳаққингиз бор: “Сиз бизнинг ҳузуримизга қавмингиз томонидан инкор қилинган ҳолда келдингиз, биз эса, сизни тасдиқладик. Сиз қавмингиз томонидан ёлғончига чиқарилган эдингиз, биз сизга ишондик, имон келтирдик ва сизга ёрдам бердик. Сиз ўз юртингиздан қувилдингиз, биз эса, сизга паноҳ бердик. Сиз муҳтож ҳолда келдингиз, биз эса, Сизни ўз мол-мулкимизга шерик қилдик”.
Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ушбу сўзларни айтганларида улар: Аллоҳ ва Унинг расулигина бизларга миннат қилишга ҳақли, дейишди. Аслида Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам бу сўзларни уларга тавозелик ва инсоф юзасидан айтган эдилар. Лекин, ҳақиқатан олганда, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам миннат қилишга ҳақли эдилар, улар ҳар қанча миннатдор бўлсалар арзийди. Чунки агар Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг Мадинага ҳижратлари бўлмаганида, уларнинг орасида яшамаганларида, уларнинг бошқалардан фарқлари бўлмас эди. Ансорларнинг шаъни юксалмас эди, қадрлари кўтарилмас эди.
Шунинг учун Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам уларга қараб: “Эй ансорлар! Нима деб ўйлайсизлар, бошқалар қўй ва туялар билан уйларига қайтсалар, сизлар Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам билан уйларингизга қайтишни истамайсизларми? Бундан розимасмисизлар?”-дедилар.
Бу гапнинг нақадар улуғлиги, ансорларнинг қалбига етиб боришлигини билганлари учун ҳам Расулуллоҳ уларга ғаниматдан бермаган эдилар.
Сўнгра Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам бундай дедилар: “Агар ҳижрат қилмаганимда, албатта мен ансорлардан бўлар эдим, агар одамлар бир водийда юрсалар, мен ансорлар юрган йўллардан юрар эдим, ансорлар мен учун ички кийимимдек, бошқалар эса ташқи кийимимдек”, дедилар ва: “Аллоҳим ансорларга раҳматингни ёғдир, уларнинг фарзандларига ва фарзандларининг фарзандларига ҳам”, деб уларнинг ҳаққига дуо қилдилар.
Бу сўзларни тинглаган ансорларнинг кўзларидан ёшлар тўкилди, соқоллари хўл бўлди. Улар йиғлаган ҳолатда: Биз Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламни биз билан бўлишларига розимиз, бизнинг ғаниматимиз, бизнинг улушимиз бўлганларидан розимиз!” — дейишди.
Шундан кейин Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам уларни келажакда бўладиган фитналардан огоҳлантириб шундай дедилар:
“Мендан кейин сизлар ўзингизга нисбатан адолатсизликни кўрасизлар, аммо сабр қилинглар. Менинг ҳавзимда мен билан юзлашгунингизча, сабр қилинглар!”.
Ҳомиджон қори ИШМАТБЕКОВ
Иймон 
Намоз 
Рўза 
Закот 
Ҳаж 
Қуръон 
Ислом сабоқлари 
Aлоқа