05 Июн, 2025, 9 Зулҳижжа, 1446
05 Июн, 2025, 9 Зулҳижжа, 1446
Ҳар бир ишни пухта қилиш – бу инсоннинг ўз вазифасига жиддий, масъулиятли ва профессионал ёндашишини англатади. Пухта ишлаш нима? Пухта ишлаш – ишни юзаки эмас, балки чуқур ўйлаб, режа асосида, керакли билим ва маҳорат билан мукаммал бажаришдир.
Шу билан бирга, бу сифатга эътибор бериш, масъулиятни ҳис қилиш, ҳар бир қадамни аниқ режалаштириш, тафсилотларга эътибор қаратиш ва натижадан қониқиш ҳиссини олиш деганидир.
Пухта ишлаш бир неча омилларга кўра муҳим саналиб, улардан:
Ислом нуқтаи назаридан қараганда, ҳар бир ишни пухта бажариш инсоннинг имоний бурчларидан биридир. Бу ҳақда Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам бундай деганлар: “Аллоҳ бирортангиз иш қилсангиз, уни пухта бажаришингизни яхши кўради” (Имом Табароний ривояти).
Мазкур ҳадисдан маълум бўладики, ҳар қандай ишни пухта, сидқидилдан бажариш исломда ҳам катта фазилат саналади.
Шайх Муҳаммад Содиқ Муҳаммад Юсуф ҳазратлари ҳам ишни пухта ва сидқидилдан бажариш зарурлиги тўғрисида “Ижтимоий одоблар” асарида қуйидаги фикрларни билдирган:
Мусулмон инсон жамият юзидаги энг кўркам ва гўзал хол бўлиши лозим. У инсон зоти чиройини очиб турувчи омил бўлиши керак. Бу эса, ижтимоий одоблар орқалигина юзага чиқади.
Мўмин кишининг ҳар бир ишни яхшилаб ва пухта қилиши мақбулдир. Бу барча инсонларга севикли Набийнинг ислом умматига амри, фармони, тавсияси ва насиҳатидир.
عَنْ عَائِشَةَ : قَالَ النَّبِيُّ ﷺ: «إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ إِذَا عَمِلَ أَحَدُكُمْ عَمَلًا نْ يُتَّقِنَهُ». رَوَاهُ الْبَيْهَقِيُّ.
Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Аллоҳ сизлардан бирингиз иш қилганда, уни яхшилаб, пухта қилишингизни севади”, дедилар (Имом Байҳақий ривояти).
Аллоҳ таолонинг севгисига сазовор бўлай деган инсон катта-кичик ҳар бир ишни фақат ва фақат яхшилаб, чин дилдан пухта бажаришга уринади. Бу сифат эса ижтимоий одобларни ўрнига қўйиш билан юзага чиқади[1].
Қандай қилиб ҳар бир ишни пухта қилиш мумкин?” Бу борада қуйидагиларни тавсия қилиш мумкин:
Ҳар бир ишни пухта бажариш – бу муваффақиятнинг асосий омилларидан биридир. Чунки ҳозирги кунда бозор муносабатлари шароитида ўз ўрнига эга бўлиш учун ишни пухта бажариш, энг майда деталларига қадар эътибор қаратиш муҳимдир.
Ҳар бир ишни пухта бажариш қуйидаги натижаларга олиб келади:
Хулоса қилганда, ҳар бир ишни пухта қилиш нафақат шахсий ўсиш, балки жамият ривожи учун ҳам муҳимдир.
[1]Шайх Муҳаммад Содиқ Муҳаммад Юсуф. Ижтимоий одоблар. “Ҳилол-Нашр”. Тошкент 2024. –Б.26-27
Нодир ҚОБИЛОВ,
Имом Бухорий халқаро илмий-тадқиқот маркази илмий ходими
Муҳаммад Обид Синдийнинг “Ал-Мавоҳибул латифа” асари, албатта, Ислом ҳадиси ва фиқҳ фанини ўрганишда муҳим адабиётлардан биридир. Унинг ёритиш услуби ўзига хос ва илмий тафсирга бойдир.
Муҳаммад Обид Синдий Абу Ҳанифа роҳимаҳуллоҳ ривоят қилган ҳадисни келтиргач, ўша ҳадисни яна қайси муҳаддислар китобида зикр қилганини қуйидаги тартибда беради: Имом Бухорий “Жомеъус саҳиҳ”да, Имом Муслим “Саҳиҳ”да, Имом Молик “Муватто”да, Абу Довуд, Имом Термизий, Имом Насоий, Ибн Можа, Дорқутний ва Байҳақийлар “Сунан”ларида, имом Шофеий, Аҳмад ибн Ҳанбал, Доримий, Баззор, Абу Яъло Мусилийлар “Муснад” ларида, Табароний уч мўъжамида ва бошқа зикр қилганларини санаб ўтади. Сўнг ривоятларнинг лафзларидаги фарқларни зикр қилади. Сўнг ҳадиснинг мазмунида баён қилинган масалага оид бошқа лафзлар билан зикр қилинган ҳадисларни келтириб, у ҳадисларни санадлари ва ровийларининг аҳволини баён қилиб, ҳадиснинг даражасини айтади.
Шунингдек, Абу Ҳанифа роҳимаҳуллоҳнинг муснадида келган ҳадис фиқҳий масалага ҳужжат бўлиши учун мутобеъ ва шоҳид ҳадисларни келтириб ўтади. Бу билан аллома Абу Ҳанифа роҳимаҳуллоҳ ривоят қилган ҳадис заифмаслигини кўрсатиб берган. Шунингдек, аллома ҳадисни шарҳлашда юқорида санаб ўтилган нарсаларни зикр қилгач, ҳадис ровийси бўлган саҳобийга тўхталиб ўтади ва унинг таржимаи ҳолини қисқача келтиради. Ҳадис санадидаги ҳар бир ровийга бирма-бир тўхталиб ўтади. Ҳадисдаги ғариб (кам учрайдиган) лафзларни шарҳлайди, ундан олинадиган фиқҳий масалани баён қилишга ўтади.
“Ал-Мавоҳибул латифа” китобни кўп олимлар мақтаган. Жумладан, “ал-Яниъ ал-жаний” китобининг муаллифи Муҳаммад ибн Яҳё Таймий шундай деган: “Ажойиб китоб бўлиб, у ҳам фақиҳ, ҳам муҳаддисга кўп фойда беради”[1].
Муҳаддис Шайх Муҳаммад Рашид Нўъмоний: “Ал-Мавоҳибул латифа” асарини ўқиб чиқдим. Ҳеч иккиланмай шуни айтаманки, Ибн Ҳажарнинг “Фатҳ” китобидан кейин ҳадис шарҳлаш борасида бунга ўхшаган бошқа китоб йўқ”, деган[2].
Ҳадисларни шарҳлаш услубига қарқалса, аллома гоҳида бир ҳадисни шу даражада узоқ шарҳлайдики, унинг шарҳини олиб алоҳида кичик бир рисола қилса бўлади. Мисол учун, Ҳаж китобида келган 255-ҳадисни шарҳи 278-бетдан бошланиб, 366-бетгача давом этган. Агар ушбу ҳадиснинг шарҳини алоҳида нашр қилинса, 90-100 бетли кичик рисола бўлади[3].
“Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васалламнинг “тонгни ёруғлатиб бомдодни ўқишнинг” савоби буюкроқ”, деган сўзлари бомдодни ўқиш учун белгиланган вақтда икки хил савоб борлигини билдиради. Чунки, исми тафзил бўлган “أفعل” сийғаси бир сифатда икки нарса ўзаро рақобатлашиб, бири иккинчисидан устун келганини билдиради”[4].
Муаллиф бу ерда араб тили граматикасидаги исми тафзилнинг таърифидан келиб чиқиб, ҳадисда айтилмаган янги бир маънони яъни, бомдод учун ажратилган вақтда ўқиладиган намозга бериладиган савоб икки хил бўлиши мумкинлини айтмоқда.
Синдий ҳадис шарҳлашда гоҳида эътиқодий масалаларга ҳам кенг тўхталиб ўтади. Мисол учун асарнинг “Иймон” китобида у олимлар орасида Иймонга берилган таъриф борасидаги ихтилофни баён қилиб шундай дейди:
“Иймоннинг шаръий таърифи: Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Аллоҳдан олиб келган нарсани тасдиқлашдир. Иймонинг бу таърифига барча олимлар иттифоқ қилган. Ихтилоф эса, тил билан тасдиқлаш иймон таърифига кириш кирмаслиги борасида бўлган. Аксар муҳаққиқ олимлар ва Ашъарий: “Иймон Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам олиб келган нарсани тасдиқлашдан иборат. Тасдиқлаш деганда тафсилий[5] масалаларни тафсилий, ижмолий[6] масалаларни ижмолий тасдиқлаш тушунилади. Росулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам олиб келган нарсаларни тасдиқлашда далили бўлиши керак деган шарт йўқ. Шунинг учун муқаллиднинг иймони ҳам иймон ҳисобланади”, дейишган. Бошқа олимлар эса иймонинг таърифида: “Иймон тил ва қалбнинг иши, яъни қалб билан тасдиқлаб, тил билан иқрор қилиш”, дейишган. Баъзи олимлар: “Аслида дил билан тасдиқлаш кифоя. Тил билан иқрор бўлиш эса, банда билан Аллоҳнинг ўртасидаги иймонга алоқаси йўқ. У шаръий ҳукмларни ижро қилиш учун қўйилган шарт”, деган. Имом Насафий айтади: “Мана шу гап Абу Ҳанифадан ривоят қилинган. Абу Мансур Мотуридий ҳам шу фикрни маъқуллаган. Икки ривоятнинг саҳиҳроғида айтилишича Ашъарий ҳам шу фикрга борган”[7].
Муаллифнинг яна бир ажралиб турадиган томони, у ушбу китобида бошқа китоблардан бир нарсани нақл қилганда фақат ўзи ўқиган ва китобларда учратган маълумотни келтиради. У ҳеч қачон китобда ўқимай, шайхлардан эшитган маълумотни ушбу асарида зикр қилмайди. Бир масала борасида маълумот бераётганда: “Бу масала борасида мен кўрган ва мендаги китобларда учратган маълумотим шу” иборасини ишлатиб, ўша масалани қўлидан келганча, қодир бўлганча ёритганини айтиб ўтади. Агар бирор манбада учратмаган бўлса, зикр қилмайди.
Тошкент ислом институти Тиллар кафедраси
ўқитувчиси Анваров Элёрбек
[1] Саид Бектош. Имом фақиҳ муҳаддис шайх Муҳаммад Обид Синдий. – Байрут: Дору башоири-л-исламия, 1987. – Б. 298.
[2] Саййид Абдулмажид Ғоврий. Шайх Муҳаммад Обид Синдий ва жуҳудуҳу фи ҳадисин набавий.- Байрут: Дорул ирфон, 2015. – Б. 36.
[3]“ал-Мавоҳибу-л-латифа” китобининг тўртинчи жуз 278-366 бетларига қаралсин.
[4] Муҳаммад Обид Синдий. ал-Мавоҳибу-л-латифа. – Байрут: Дорун наводир, 2013. 2-жуз. – Б. 175.
[5] Тафсилий тасдиқлаш деганда, Аллоҳнинг борлиги, бирлиги ва Унинг сифатлари ҳамда Аллоҳга иймон келтириш керак бўлган бошқа барча нарсаларга алоҳида иймон келтириш тушунилади.
[6] Ижмолий тасдиқлаш дегани масалан қабр азобига иймон келтириш. Унинг тафсилотига кирмасдан, қабр азобининг ҳақлигига иймон келтириш тушунилади.
[7] Муҳаммад Обид Синдий. ал-Мавоҳибу-л-латифа. – Байрут: Дорун наводир, 2013. 1-жуз. – Б. 70.
Иймон 
Намоз 
Рўза 
Закот 
Ҳаж 
Қуръон 
Ислом сабоқлари 
Aлоқа 