18 Январ, 2025, 18 Ражаб, 1446
18 Январ, 2025, 18 Ражаб, 1446
Бугун ХХI-асрда замон шиддат билан ўзгариб бормоқда баъзи инсонлар наздида Ватанни мадҳ этиш уни севиб ардоқлаш ўрнига "Ватанга муҳаббат", "ватанпарварлик" каби тушунчалар етишмаслиги оқлаб бўлмас ҳолатдир. Ваҳоланки бу тушунчалар етмагандек яна у ҳақида салбий фикрлар мавжудлиги унданда аянчлидир.
Бу каби тушунчалар пайдо бўлишига сабаб нима?
-Балки бугунги даврда ватан ҳақида етарли тушунчаларнинг етишмаслигидир?
- Ё Ҳалқимиз орасида ҳеч қандай далилга эга бўлмаган иғволар тарқатиб, Ватанига, халқига, оиласига хиёнат қилаётганларнинг таъсиридандир ?
Бундай ишларнинг сабаби ватанпарлик муҳаббатини уйғотиб бера оладиган таъсирнинг камлигидир балким?
Аллоҳ таолодан муфтий Шайх Нуриддин Холиқназар ҳазратларининг "Исломда Ватан тушунчаси" китоби бундай бўшлиқни тўлдиришини сўраган холда сўзимизни давом эттирамиз.
Ватан мавзуси китобларга сиғмас, тугаммас мавзудир аслида, биз ватан тушунчаси унга муҳаббат таърифини оз бўлсада изоҳлашга уринамиз.
-Ватан нима?
- Бир жамоа инсонлар унинг фуқаролигини олиб, ҳоҳ у ерда туғилган ёки туғилмаган бўлсин, унга мансуб бўлиб, мустақил, жамоавий тарзда яшайдиган жой "Ватан" деб айтилади.
- Ватанпарварлик (ватанга муҳаббат) маълум ва машҳур тамойил бўлиб, у инсоннинг ўз Ватанига муҳаббатини, уни асраб-авайлашга бўлган иштиёқини англатувчи ахлоқий тушунчадир. Бир нарсани хисобга олиш керакки ватанга муҳаббат қуруқ гаплар-у оғиз кўпиртиришлар билан вужудга келадиган туйғу ҳам эмас балки у қалбда яшаб амалда намоён болади .
Бу борада имом Ғаззолий роҳимаҳуллоҳнинг Ватан тушунчаси ҳақидаги фикрлари ила сўзимни давом эттирсам.
Ҳужжатул ислом Шайх Муҳаммад Газзолий раҳматуллоҳи алайҳ бундай деганлар: "Башарият оз ерини ундаги нарсалари билан, гарчи у ҳеч ким яшамайдиган чол болса ҳам яхши кораверади. Ватанни севиш юракка сингиб кетган, инсонни унда болганида хотиржам, йироқ кетганида талпинадиган, ҳужум қилинганида асрайдиган ва камситилганида газабланадиган қилиб қоювчи туйгудир"
- Аллоҳ таоло бандалари қалбига ватанга бўлган муҳаббатни жо қилган.
"Агар Биз уларга озларингизни олдиринг ёки озингизни диёрларингиздан чиқаринг, деб фарз қилганимизда..." (Нисо сураси, 66-оят.)
Имом Фахриддин Розий раҳматуллоҳи алайҳ озининг "Ат-тафсир ал-кабир" китоби оят тафсирида: "Аллоҳ таоло Ватандан айрилишни инсон озини ози олдиришига тенглаштирмоқда", деган.Аллоҳ таоло бу билан фаразан: "Мен уларга жуда қийин икки ишни бажаришни фарз қилганимда, итоат этмаган болардилар", демоқда. Жуда қийин икки иш: жонни олдириш ва Ватандан айрилиш. Тарозининг бир палласида жонни олдириш огирлиги турса, кейинги палласида унга баробар Ватандан айрилиқ турар экан.
Оқил инсонлар фикрича, Ватандан айрилиш жуда қийин, унинг алами жонни олдириш аламига тенг келадиган ишдир. Бу эса Ватанга богланиш ва унга муҳаббат қойиш қалбга чуқур орнашган иш эканини корсатади.
-Ватанга муҳаббат набавий суннатдир.
Ибн Аббос розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
"Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам Маккага қараб:
"Эй Макка! Сен қандай гозал шаҳарсан! Сен менга қандай суюклисан! Агар қавмим мени сендан чиқармаганида эди, бошқа жойда турмасдим", дедилар"(Имом Термизий ривояти).
Расулуллоҳ саллолоҳу алайҳи вассаллам ватанларидан мажбур чиққанлар рисолатни етказиш учун Мадинага бордилар.
Лекин доим ўзлари туғилиб ўсган Макка сари талпинар эдилар. Аллоҳ таолонинг: «(Эй Муҳаммад!) Албатта, сизга (ушбу) Қуръонни фарз қилган Зот, шак шубҳасиз, сизни қайтиш жойига (Маккага) қайтарувчидир» (Қосос сураси, 85оят) ояти нозил бўлгач, таскин топдилар.
Ватан муҳаббати
-Ватан муҳаббати дабдаба ва ҳашам эмас. Балки у душманларга қарши юрт ҳимоясида туришдай вожиб саналган, ундан узрсиз қолиб бўлмайдиган шаръий вожиб амалдир.
Икки кишини тарих эсдан чиқармайди: Ватан ҳимоячиси ва Ватан хоинини. Уламолар ватанни севиш ва уни ҳимоя қилишни шаръий вожиб дейдилар.
Хулоса қиладиган бўлсак Юрт равнақи ва тараққиёти оз-озидан болмайди, албатта. Унинг ривожи, гуллаб-яшнаши багрида яшаётган одамларга боғликдир. Мамлакатнинг хар бир фуқароси юрт ривожи ва тараққиётига озини дахлдор деб билиши, вазифасини сидқидилдан адо этиши лозим. Бу ёлда бир зум тин олмаслик, колдан келган барча имкониятларни ишга солмоқлик даркор. Юрт ривожига ҳар бир соҳа вакили масъул. Фуқаронинг юрти тараққиётига қошаётган ҳиссаси унинг қилаётган меҳнатида яққол намоён бўлади.
Хошимов Абдулхай
"Ҳидоя" ўрта махсус ислом
билим юрти талабаси
Муқаддас динимизнинг иккинчи манбаси бўлган Суннатда ҳам ватан тушунчаси ва унга бўлган муҳаббат борасида талайгина ҳадислар келган.
Анас розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: “Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам сафардан қайтаётиб Мадина кўчаларини кўрган вақтларида туяларини тезлатардилар. (От, хачир каби) уловда бўлсалар, уни ниқтардилар”.
Абу Абдуллоҳ айтади: «Ҳорис Ибн Умайр Ҳумайднинг “Уловни уни (Мадинани) севганларидан ниқтардилар” ривоятини зиёда қилган» (Имом Бухорий ривояти).
Ойша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Сизлардан бирингиз ҳажини адо қилса, аҳлига қайтишга шошилсин. Чунки шундай қилиши ажрини кўпайтиради”, дедилар» (Имом Дорақутний, Ҳоким ва Байҳақий ривояти).
Шарҳ: Аллома Муновий[1] раҳматуллоҳи алайҳ “Файзул Қодир” китобида ҳадисни қуйидагича шарҳлаган: “(Ватанга) шошилиш – мустаҳаб. “Аҳл”дан мурод эса ватандир, гарчи у ерда аҳли (оиласи) бўлмаса-да, келиши билан дўстлари, аҳлларига сурур бағишлагани учун “шундай қилиши ажрини кўпайтиради”. Ватанда истиқомат қилишда бошқа жойга қараганда ибодатга (оид) вазифаларни бажариш осон бўлади. Бу Ислом асосларидан бири бўлган ҳаж борасида шундай дейилган бўлса, бошқа, айниқса, мустаҳаб (араб. – “севилган”, “ёқтирилган”) – шаръий амал; уни бажарган киши савоб олади, бажармаган киши гуноҳкор бўлмайди) ва мубоҳ (араб. – “умумий”, “ихтиёрий” иш-ҳаракат) – шариат томонидан мукаллаф кишига қилиш ёки қилмаслик ихтиёри тенг берилган амал) сафарларда (ўз ватанига шошилиши биринчи навбатда) талаб қилинади. Мана шу ҳадисдан Абу Ҳанифа раҳматуллоҳи алайҳ Маккани қўшни тутиш макруҳ (араб. – “рад этилган”, “қораланган”, “номақбул”) шариат ҳукмларидан бири. Қатъиян тақиқланмаган, бироқ номақбул ҳисобланган ва рад этилган амал. Макруҳ икки хил бўлади, деган ҳукмни олганлар”.
Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Сафар азобнинг бир бўлагидир. Сизларни таом, шароб ва уйқудан тўсади. Қай бирингизнинг сафардан мақсади ҳосил бўлса, аҳлига шошилсин”, дедилар» (Муттафақун алайҳ).
Уқба ибн Омир розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Уч кишининг: ота, мусофир ва мазлумнинг дуоси ижобат қилинади”, дедилар» (Имом Табароний ривояти).
Шарҳ: Аллома Муновий раҳматуллоҳи алайҳ “Файзул Қодир” китобида ёзади: “Уч кишининг: отанинг фарзандга, мусофирнинг ва мазлумнинг золимга қилган дуоси ижобат бўлади. Сафар ватандан узоқ, ғурбатда бўлиш, машаққатларни бошдан кечириш сабабли қалбда синиқлик пайдо қилади. Синиқлик дуо ижобат бўлишининг энг катта сабабларидан бири. Мазлум эса ночордир”.
Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга меванинг аввали келтирилар эди. Шунда у зот: “Аллоҳумма барик лана фи мадинатина ва фи самарина ва фи муддина ва фи соъина барокатан маъа барока” дуосини айтардилар. Сўнгра уни ҳозир бўлган болаларнинг энг ёшига берардилар» (Муслим ривояти).
Дуонинг таржимаси: “Аллоҳим! Бизнинг шаҳримизга, мевамизга, муддимизга ва соъимизга барака устига барака бер“. (Муд ва соъ – ҳажм ўлчов бирликлари).
"Исломда ватан тушунчаси" китобидан
[1] Аллома Муновий. Тўлиқ исми: Зайнуддин Муҳаммад Абдуррауф ибн Тожулорифин ибн Али Зайнул Обидин Ҳаддодий Муновий Қоҳирий. Милодий 1545, ҳижрий 952 йилда туғилган. Милодий 1622, ҳижрий 1031 йилда Қоҳирада вафот этган. Қомусий олимлардан. Аллома Муновий парҳезкор, кам овқат, кам уйқу зотлардан эди. 80га яқин китоб муаллифи. Ёзган китоблари: “Кунузул ҳақоиқ” (ҳадис ҳақида), “Файзул Қодир шарҳу жомеис сағир” ва бошқалар.
Иймон 
Намоз 
Рўза 
Закот 
Ҳаж 
Қуръон 
Ислом сабоқлари 
Aлоқа 