Yarim oy Islomning xalqaro miqyosda tan olingan ramzi hisoblanadi. Dunyo bo'ylab nasroniylarni xoch, yahudiylarni Dovud yulduzi va musulmonlarni yangi oy bilan tasavvur etishadi. Ammo hilol Islom ramzi sifatida qachondan joriy bo'lgan?

Islomning ilk davrlari

Ilk musulmon jamiyatida tan olingan biror bir ramz yo'q edi. Payg'ambarimiz Muhammad alayhissalom davrida islom qo'shinlari va karvonlari o'zlarini tanitish maqsadida oddiy rangli, odatda yashil, oq, ba'zan qora bayroqlardan foydalanganlar. Keyingi avlod musulmon etakchilari ham oddiy oq, qora, qizil va yashil rangli bayroqlardan foydalanishda davom etdilar, ularda biror bir belgi, yozuv yoki ramz yo'q edi.
Masalan, Umaviylar qora, Abbosiylar esa oq bayroq ishlatgan. Saudiyaning hozirgi yashil bayrog'i Abbosiylarning ettinchi hukmdori Halifa Ma'mun tomonidan ilk bor yashil bayroq sifatida qabul qilingan.
Usmoniylar avval moviy bayroqdan foydalanib, keyin uni qizil bilan almashtirgan.

Usmonlilar davlati

Usmonlilar davrida yarim oy va yulduz ramz sifatida musulmon dunyosiga kirib keldi. Milodiy 1453 yilda Usmonlilar Konstantinopolni (Istanbul) zabt etganda, ular bayrog'i va ramziga hilol-yangi oyni aks ettirdilar.

Sababi Qustontiniya qal'asi 3 qavatli mustahkam devor bo'lgani sababli bir necha asrlar davomida uni hech kim zabt eta olmagan. Shunda Sulton Muhammad Fotih yuzlab km uzoqlikda joylashgan qo'shinini qal'aning barcha tomonidan keltirib, quruqlikdan ham, suvdan ham bir vaqtning o'zida hujum qilib qal'ani ishg'ol qilishni reja qiladi. Bu hujum hamma bo'linmalarning qo'mondonlari shom vaqtida yangi oyni ko'rishlari bilan kechasi yo'l yurib, o'zlari uchun qal'aning belgilangan nuqtasiga borib tong otishi vaqtiga to'g'ri keldi.

Mislsiz g'alaba sabab yangi oy islom ramzi sifatida bayroqlarga ko'chdi. Undan oldin na Qustontiniyada va na boshqa din vakillarida oy diniy ramz sifatida olinganligi biror bir manbada isbotlangan emas!

Boshqa ma'lumotlarga ko'ra, Usmonli davlati boshlig'i Fotih Sulton shaharga qo'shin kiritishdan oldin tushida hilolni ko'radi va buni zafarga mujda sifatida qabul qilib, yarim oyni o'z davlatiga ramz deb e'lon qiladi. Yarim oy ichidagi besh yulduz Islomning besh ustunini anglatadi. Besh nuqta Usmonli bayroqlarida doim ham tasvirlanmagan va ba'zan bitta yulduz belgisi ham ishlatilgan va bugungi kunda ham musulmon dunyosi va sharq xalqlarida ishlatiladigan bayroqlarda ham ularning soni har xil.

Yuzlab yillar davomida Usmonlilar davlati musulmon olamini boshqargan va ushbu ramz Islom dini belgisi sifatida odamlar ongiga singib bordi. Oy ramzi, aslida, islom diniga emas, Usmonlilar davlati bilan bog'liq.

Islomda ramzga munosabat qanday?

Ushbu tarixiy ma'lumotga asoslanib, ba'zi musulmonlar yarim oyni Islomning ramzi sifatida ishlatmaydilar. Islomda tarixan hech qanday ramz bo'lmagan deb hisoblaydilar. Ko'pchilik Ka'bani, xattotlik yozuvini yoki masjidning oddiy tasvirini Islom ramzi sifatida ishlatishni afzal ko'rishadi.

Ulamolar hilolni ramz sifatida ishlatilish borasida biror karohiyat mavjud emas deganlar, shuningdek, hilol yangi oyni boshlanishini bildiradi va uni ko'rish orqali Ramazon e'lon qilinadi.

G'arb tarixchilari Islomdan bir necha ming yil oldin ham bu belgi, ya'ni hilol oy ramzi bor ekanligi va qadimgi xalqlar o'zlarining ramzi sifatida ishlatganligi to'g'risida ma'lumotlarni ilgari suradi. Ramzning kelib chiqishi va qanday ma'nolarni aks ettirgani to'g'risida esa ma'lumotlarni tasdiqlashning imkoni yo'q, deydilar.

A.Toshpo'latov
Islom instituti «Hadis va islom tarixi fanlari» kafedrasi mudiri