Qadimda Pompey degan shahar bo'lgan. Bu hozirgi Italiyaning Neapol shahri yaqinida joylashgan. Bu shahar aholisi fahshga, hatto hayvonlar qilmaydigan ish: lo'ttibozlikka o'ta berilgan, hatto ularning fahsh bilan shug'ullanishi hozirgi buzuqchilik avj olgan davlatlarda bo'ladigan fahshlardan-da o'tib ketgan edi. Bu shaharda zino, jirkanchliklar odamlar ko'z o'ngida, ko'chalarda, do'konlarda, uylarda, maydonlarda, ommaning ko'z o'ngida, farzandlar oldida sodir etilardi. Eng achinarlisi, ular qilayotgan iflosliklaridan fahrlanishardi.
Keling, Alloh taolo Pompey aholisini qanday halok qilgani va Qur'oni Karimda o'n to'rt asr oldin bunga qanday ishora etilgani borasida so'z yuritsak.
Tarixchilarning ta'kidlashicha, Alloh taolo ushbu shahar aholisini milodiy 79 yil 24 avgustda halok qilgan. O'shanda shahar yaqinidagi Vezuviy vulqoni otilib, undan chiqqan lava (o'ta yuqori darajadagi suyuq olov) shahar aholisi ustiga yog'ilgan. Vulqon lavasi va kullari shahar ustiga shu qadar tezlik bilan katta miqdorda yog'ilganki, buning oqibatida aholining hammasi turgan joyida tosh bo'lib qotib qolgan. E'tiborlisi Alloh taolo ularni kul qilib yubordmadi toshga aylantirdi. Qotib qolgan jasadlar ustida lava toshlari izlari, ularning yuzida esa azob, og'riq alomatlari yaqqol sezilib turganini ko'rish mumkin.
O'sha voqeaning guvohi bo'lgan siyosatchi va yozuvchi kichik Pliniy o'z esdaliklarida shunday yozib qoldirgan: “Ulkan qora bulut tezlik bilan yaqinlashib kela boshladi. Ichida esa juda katta hajmda chaqmoq chaqishiga o'xshagan olov ko'rinib turardi”.
Ha, mazkur hodisadan ancha yillar o'tgach, o'lik shaharlarni qazish jarayonida o'sha hududdagi hamma narsa asl holatida saqlanib qolganligi ma'lum bo'ldi. Qalin kul ostidan ko'chalar, to'liq jihozlangan uylar, odamlar va hayvonlar qoldiqlari topildi. Pompey aholisining aksariyati hodisada halok bo'lgan.
Pompeyshunos tarixchi olim Piyer Paolo shunday deydi: “Avvaliga er silkinishlari bo'lgan, keyin qattiq portlash yuz bergan. Undan keyin Vezuviy ustida ulkan qora tutun paydo bo'lib, kraterdan katta bosimdagi qaynoq gaz ajralib chiqa boshlagan. Vulqondan chiqayotgan issiqlik energiyasining miqdori Hirosimaga tashlangan atom bombasi chiqargan issiqlik energiyasidan bir necha barobar ko'p bo'lgan. Vulqon otilishi natijasida shahar tarafga mayda qattiq jinslar, vulqon kullari va g'ovakli toshlardan iborat tutun juda katta tezlik, chamamda – soatiga 500-700 km tezlikda kela boshlagan. Tutunning balandligi 30-50 metrdan yuqori bo'lgan. Osmonni qoplab olgan ulkan massali tutun shahar ustiga tushib, qisqa muddat ichida Pompeyni qoplab olgan”.
Pompey aholisi ko'chalarni tark etib, uylariga yashirinishadi. Ular uyning tomi ishonchli, bizni saqlab qoladi deb o'ylashadi. Shahar esa tutun sababli zulmat ichida qolgan edi. Og'ir massali kul va qaynoq toshlar uylarning tomlarini ham buzib, ichkariga kira boshlagan. Kamiga zaharli gaz odamlarni karaxt qilgan va natijada hech kim qochishga ulgurmagan.
Gazning o'zi zaharli bo'lishi bilan birga harorati 500-700 darajada issiq edi. Bunday kulli va issiq haroratli gaz yo'lida uchragan barcha narsani yondirib yuborardi. Ko'chada, yo'llarda, uylarida bo'lgan barcha kimsalar issiqdan, zaharli gaz va toshlarning balandlikdan tushishidan halok bo'ldilar. Arxeologlar ko'p miqdorda otlar va boshqa hayvonlarning qotib qolgan jasadlarini ham topdilar.
Shu o'rinda bir savol tug'iladi? O'ta yuqori haroratdagi tutun va kul insonni eritib yuborishi kerak edi. Ammo Pompey aholisi mazkur halokatdan paytida erib ketmay, qotib qolgan. Nima uchun? Buning sababi shuki, Alloh taolo fahsh va zinoga berilgan kimsalarni qanday ahvolga solganini, qanday halokatga duchor qilganini keyingi insoniyatga bildirish, ibrat qilish uchun ularni qotirib qo'ydi.
Alloh taolo Qur'oni Karimda shunday marhamat qilgan:
وَلَوْ نَشَاء لَمَسَخْنَاهُمْ عَلَى مَكَانَتِهِمْ فَمَا اسْتَطَاعُوا مُضِيّاً وَلَا يَرْجِعُونَ
“Agar xohlasak, ularni joylarida qotirib qo'yurmiz. Bas, oldingi yurishga ham qodir bo'lmaslar, ortga ham qayta olmaslar” (Yosin surasi, 67-oyat).
Ushbu oyat mufassirlarni lol qoldirgan. Ibn Abbos roziyallohu anhumo bu oyat ma'nosining tarjimasi “Agar xohlasak, ularni uylarida turganlarida halok qilurmiz” bo'ladi” deganlar.
Ibn Kasir rahimahulloh ushbu oyat tafsirida bunday deganlar:
“Oyatdagi “masx” so'zining ma'nosi tashqi ko'rinishni o'zgartirib, uni tosh yo jonsiz narsa yoki hayvonga aylantirib qo'yishdir”.
Hasan Basriy rahimahulloh va Qatoda rahimahulloh “Bu oyat ularni oyoqlari turgan joyda qotirib qo'yamiz” degan ma'nodadir. Shuning uchun Alloh taolo “Bas, oldingi yurishga ham qodir bo'lmaslar, ortga ham qayta olmaslar” degan. Ha, ular bir holda qotib qoladilar. Oldinga ham, orqaga ham siljiy olmaydilar” deya tafsir qilishgan.
Imom Bag'aviy rahimahulloh o'zlarining tafsirlarida bu oyatni “Agar xohlasak, ularni o'z uylarida o'tirganlarida toshlarga aylantirib qo'yamiz. Ularning ruhlari bo'lmaydi” deya tafsir qilganlar.
E'tibor bersak, ushbu tafsirda Imom Bag'aviy rahimahulloh oyatda zikr qilinayotgan kimsalarning ruhlari bo'lmasligini, faqatgina shakllari bo'lishini, o'zlari esa uylarida toshga aylantirilgan holda o'tirishlarini aytyaptilar.
Bu esa biz so'z yuritayotgan Pompey aholisining halok etilishi va undan keyingi qotib qolgan qoldiqlariga aynan mos keladi.
Qur'oni Karimda bundan o'n to'rt asr oldin mazkur hodisa haqida aytib qo'yilgani Qur'on Alloh taoloning haq kalomi ekanligiga va Muhammad sollallohu alayhi vasallam Uning haq Payg'ambari ekanliklariga yaqqol dalildir!
Azizlar, barchamiz zino, fahsh va lo'ttibozlik kabi iflosliklarning barcha ko'rinishlaridan uzoq bo'lib, iffatli, hayoli bo'laylik! Zero, Alloh taolo Qur'oni Karimda shunday marhamat qilgan:
وَلاَ تَقْرَبُواْ الزِّنَى إِنَّهُ كَانَ فَاحِشَةً وَسَاء سَبِيلاً
“Va zinoga yaqinlashmanglar. Albatta, u fohisha ish va yomon yo'ldir”. (Oyatda «zino qilmanglar» emas, balki «zinoga yaqinlashmanglar» deyilmoqda. Bu degani, zino qilmanglar, degandan ko'ra qattiqroqdir. Mo'min-musulmon odam zino qilish tugul, uning yaqiniga ham yo'lamasligi kerak. Zinoga olib boruvchi narsalardan ham uzoqda bo'lishi lozim.) (Isro surasi, 32-oyat).
Boshqa bir oyatda esa Alloh taolo payg'ambari Lut alayhissalomning qavmi bilan munozara qilgani haqida xabar berib, shunday deydi: “Sizlar butun olamlardan (ajrab – hech bir jonzot qilmagan ishni qilib, ayollarga uylanish o'rniga) erkaklarga yaqinlashurmisizlar?! Va Parvardigoringiz sizlar uchun yaratgan jufti halollaringizni tark qilurmisizlar?! Yo'q, sizlar haddan oshguvchi qavmdirsizlar” (Shuaro surasi, 165–166).
Alloh taolo barchamizni haromdan va unga olib boruvchi barcha fahsh ishlardan yiroq qilib, iffatli, hayoli bandalardan bo'lishimizni nasib etsin!
Manbalar asosida Sayyid Abror Umar tayyorladi
Bu mavzuda salaflarimizdan kelgan bir qancha ta’sirli rivoyatlar bor. Quyida ularning ayrimlarini keltiraman:
1. Shaqiq Balxiy rahimahulloh aytadi:
"Men xushu’ni Isroil ibn Yunusdan o‘rgandim. Biz uning atrofida edik, u o‘ng tomonida kim bor, chap tomonida kim borligini bilmasdi — oxirat haqida tafakkur qilardi".
2. Yusuf ibn Asbat rahimahulloh aytadi:
"Sufyon ibn Uyayna rahimahulloh menga xufton namozidan so‘ng: "Tahorat idishini (obdasta) bergin", dedi. Unga berdim. U o‘ng qo‘li bilan olib, chap qo‘lini o‘ng qo‘lining ustiga qo‘ydi va tafakkurga cho‘mdi. Men uxlab qoldim, so‘ng saharda turdim — qarasam, idish hali ham qo‘lida. "Tong otdi", dedim. U esa bunday dedi: "Sen idishni bergan paytingdan buyon shu holda oxirat haqida tafakkur qildim".
3. Abdulloh ibn Muborak rahimahullohdan rivoyat:
U Suhayl ibn Adiyni sukunatda, tafakkurda ko‘rib:
"Qaysi nuqtaga yetding?" deb so‘radi.
U: "Sirot ko‘prigidaman", deb javob berdi.
4. Muhammad ibn Vase’ rahimahullohdan rivoyat:
Basralik bir kishi Abu Zarr vafotidan keyin uning xotini Ummu Zarrga borib, uning ibodatini so‘radi. U bunday dedi: "Abu Zarr kun bo‘yi uyning bir chetida tafakkur qilib o‘tirardi".
5. Ummu Dardo (Abu Dardoning xotini) aytadi:
"Abu Dardo roziyallohu anhuning eng afzal ibodati — tafakkur va ibrat olish edi".
6. Sirriy Saqatiy rahimahulloh aytadi:
"Har kuni burnimga qarayman — yuzim qorayganmi, deb. Tanish joyda o‘lishni yoqtirmayman — yer meni qabul qilmay qo‘ysa, sharmanda bo‘lishdan qo‘rqaman".
7. Abu Shurayh rahimahulloh haqida:
Bir kuni u yurib ketayotgan edi, to‘xtab, ko‘ylagini boshiga tashlab, yig‘lashga tushdi.
Uni ko‘rib: "Nima uchun yig‘layapsan?" deb so‘rashdi.
U bunday javob berdi: "O‘tgan umrimni, kam amalimni, yaqinlashgan ajalimni tafakkur qildim".
8. Umar ibn Xattob roziyallohu anhu bir kuni yig‘ladi. Sababini so‘rashdi. U bunday dedi: "Dunyo va uning shahvatlari haqida o‘yladim. Ular tugamay turib, achchiq alam bilan almashadi. Agar buning o‘zida ibrat bo‘lmasa ham, aqlli kishi uchun unda pand nasihat bor. Endi o‘z holingizga qarang, ahli oilangiz, yaxshi ko‘rgan kishilaringiz bilan bugun jam bo‘lib turibsiz, ertagachi? Ertaga esa, albatta ulardan ajralish bor".
9. Dovud Toiy rahimahullohning holati:
U to‘lin oy kechasi uyning tomiga chiqdi. Osmonga qarab Osmon va yerning yaratilishi haqida tafakkurga cho‘mdi va yig‘lay boshladi. Shunchalik qattiq ta’sirlandiki, tomdan qo‘shnisining hovlisiga yiqilib tushganini sezmay qoldi. Qo‘shni uni o‘g‘ri deb o‘ylab, qilichiga yopishdi. Ammo kelib qarasa — Dovud ekan. "Qanday qilib tomdan tushib ketding?" - deb so‘radi. Dovud: "Qanday yiqilganimni sezganim yo‘q", deb javob berdi.
10. Sufyon Savriy rahimahulloh haqida:
U do‘stlari bilan o‘tirgan edi, chiroq o‘chib qoldi. Hamma yoqni zulmat qopladi. Keyin chiroqni yoqishdi. Qarasalar, Sufyonning ko‘zlaridan oqayotgan yoshi yuzi yuvyapti. Undan: "Senga nima bo‘ldi, nega yig‘layapsan?" deb so‘rashdi.
U: "Shu onda qabr zulmatini esladim…", deb javob berdi.
Xulosa:
Salafi solihlar har bir holatda tafakkur qilganlar — taom yeganda, yurganda, yotganda, hatto suv idishini ushlab turgan paytda ham oxiratni eslab yig‘lardilar. Ular uchun tafakkur — ibodatning qalbi edi.
Homidjon qori ISHMATBЕKOV