Qozoq, o'zbek, arab, fors, turk va boshqa turkiy tillarda so'zlovchi filolog, sharqshunos va islomshunos olim Akram Habibullayev 90-yillarda Yaman va Liviyada arab tili tarjimoni bo'lib ishlagan, so'ng Buyuk Britaniyadagi Oksford islomshunoslik markazida tadqiqotchi bo'lib ishlagan, deb xabar beradi "Karavan" gazetasi. Keyin AQSh universitetlarida ilmiy ish olib bordi, 2000 yilda o'sha erga olim oilasi bilan ko'chib bordi.
– Men hozirgi Turkiston viloyatining Qarnoq qishlog'ida tug'ilganman. Bobom dindor ziyoli inson va Qur'onni yoddan biladigan hofiz edilar. Unga Sovet davrida ta'lim berish taqiqlandi. Lekin u menga va boshqalarga muqaddas bitiklar, arab yozuvi haqidagi bilimlarni yashirincha o'qitdi. Sovet maktabiga borganimda Qur'onni biroz o'qib, arab yozuvini tushunishim mumkin edi", - deydi Akram Habibullayev.
Sinfdoshlar arab tilida so'zlashgan bolakayga "mulla" deb ta'na qildilar va bir muddat Akram til o'rganishdan voz kechdi.
Ammo mavzuga bo'lgan muhabbat o'z samarasini berib, 1978 yilda suhbatdoshimiz Toshkent Davlat universitetining Sharqshunoslik fakul'tetiga o'qishga kirdi va 1994 yilda arab she'riyati tarixi bo'yicha dissertatsiyasini himoya qildi.
– Boshqa sohalarga ham qiziqdim. Mening loyihalarimdan biri XV asr boshlarida Suriyani bosib olish paytida Amir Temur bilan uchrashgan arab tarixchisi, faylasufi Ibn Haldunning tarjimai holini o'rganishdir. Qozog'iston va O'zbekistonda chop etilgan bu buyuk shaxslarning suhbatlarini o'zbek va rus tillariga tarjima qildim", - deydi Akram Habibullayev.
Hozirda qozog'iston va o'zbekistonlik hamkasblar, Ashirbek Mo'minov va Shovosil Ziyodovlar bilan birgalikda olim tasavvuf shayxi, kollektsioner va kitobsevar Hoja Muhammad Porsoning yo'qolgan kutubxonasini tiklash bilan band. XII asr oxiridan XIX asr o'rtalarigacha mavjud bo'lgan bu talon-taroj qilingan kutubxonada fan, adabiyot, madaniyat va islom dinining barcha tarmoqlariga oid kitoblar saqlangan. Zarralardan olimlar o'sha davr qo'lyozmalarini tiklamoqdalar, kitoblarning ayrimlari Toshkent, Buxoro, Olma-ota, Moskva, Sankt-Peterburg, Frantsiya va Pokistonda topilgan.
2007 yildan boshlab olim Indiana shtatining Blumington kichik shaharchasida yashaydi va mahalliy universitetda professor-bibliograf bo'lib ishlaydi. Darvoqe, bu Qo'shma Shtatlardagi Markaziy Osiyoni o'rganish bo'yicha butun bir departament tashkil etilib, tegishli pedagog kadrlar, shuningdek, qozoq, o'zbek, qirg'iz, turkman va mintaqaning boshqa tillaridagi tarixiy, siyosiy va boshqa mavzulardagi adabiyotlarni taqdim etgan sanoqli universitetlardan biridir.
O'zbekiston musulmonlari idorasi matbuot xizmati
Shogird ustozi bilan suhbat qilib o‘tirgan edi. Shogird ustozidan so‘radi:
– Ustoz, dunyodan o‘tganingizdan keyin odamlar sizni qanday xotirlashini xohlar edingiz?
Ustoz bir muddat sukut saqlab, so‘ng savolga javob berdi:
– Bizni odamlar qay tariqa eslashlari muhim emas. Balki qabrda va Allohning huzurida qanday kutib olinishimiz muhim. Deylik, oradan bir asr o‘tib, bolalarimiz, balki nabiralarimiz ham olamdan o‘tib ketar. Biz hozir qiynalib, umrimizni, topgan mablag‘imizni sarflab qurdirgan uylarimiz buzilib ketar yo ularda boshqalar yashar. Shuning uchun o‘lgach, bizni kim nima deb eslashiga emas, abadiy safarga hozirlik ko‘rishimiz kerak.
Ha, azizlar! Bu dunyoda yashar ekanmiz, kim uchun yaxshi ota-ona, kim uchun yaxshi umr yo‘ldosh, kim uchun yaxshi farzand bo‘lishga harakat qilamiz. Jamiyatda esa o‘zimizdan yaxshi nom qoldirishga urinamiz. Lekin bu ishlar zamirida Alloh taoloning amir va qaytariqlariga amal qilish yotganini ba’zan unutib qo‘yamiz. Yelib-yugurishlarimiz faqat odamlar uchungina bo‘lib qoladi.
Aslida mo‘min odam har bir amalini xolis Alloh uchun qilib, imkon qadar boshqalardan yashirishi lozim. Aks holda qilgan amalining savobidan mahrum bo‘ladi. Eng yomoni ba’zilar mana shunday nojoiz ishni qilib, kamiga suratga ham oldirib tarqatmoqda.
Tustariy rahimahullohdan so‘rashdi: “Nafsga eng og‘ir narsa nima?”. Aytdiki: “Ixlos – nafsga eng og‘ir narsa. Chunki ixlosda nafs uchun nasiba bo‘lmaydi”. Ixlosning alomati shuki, amal qiluvchiga uning amalidan odamlar xabardor bo‘ldimi-yo‘qmi – unga farqi bo‘lmaydi.
Endi o‘zimizni bir taftish qilaylik-chi, kunlik ishlarimiz, amallarimiz shu mezonga mos kelarmikan?..
Akbarshoh Rasulov