Qarz munosabatlari hayotimizga chuqur singib ketgan. Hayotda, kimdir kimdandir qarz olishga majbur bo'lib qoladi. Islom hayotning barcha jabhalarini tartibga solgani kabi qarz masalalari ilohiy qonunlar bilan belgilab qo'yilgan.

Qur'oni karimdagi eng uzun oyat – Baqara surasining 282-oyati qarz muammosiga bag'ishlangan. Rasululloh sollallohu alayhi va sallam sahobalarni muhtojlarga qarz berib, ularni qo'llab-quvvatlashga da'vat etar edilar.

Alloh taolo qur'oni karim marhamat qiladi:

“Allohga “chiroyli qarz” beradigan (Uning yo'lida o'z boyligidan sarflaydigan) kishi bormiki, unga bir necha barobar ko'p qilib qaytarsa? Holbuki, Alloh (rizqni) tang ham, keng ham qilur va (sizlar) Uning huzuriga, albatta, qaytarilajaksizlar” (Baqara surasi, 245-oyati).

Oyat mazmunidan ko'rinib turibdiki, Alloh O'zining yo'lida “qarzi hasana” – yaxshi qarz beradiganlar bormi, yo'qmi deb so'rayapti. Mufassirlar “qarzi hasana” deb insonning Alloh yo'lida sarflangan boyligini tushuntirganlar. Bu boylikning bu dunyo hayotida qaytarilishi shart qilinmagan. Odatda, qarzning mohiyatida uni bergan odamga qaytarish sharti mavjud.

Allohga qarzi hasana bergan mo'minga olamlar Robbisi bu qarzni bir necha barobar qilib qaytaradi.

Odamning tabiati shuki, agar kimgadir qarz bersam, mol-dunyoyim kamayib qoladi deb xavotirlanadi. Alloh bu xavotirdan mo'minlarni qaytarmoqda: rizqni tang, tor qiladigan ham, keng qiladigan ham Alloh. Agar rizqingiz tor bo'lishi lozim bo'lsa, bu o'zgalarga qarz berish bilan sodir bo'lmaydi.

Abdulloh ibn Mas'ud roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi:

“Allohga “Qarzi hasana” qiladigan kishi bormi?” oyati nozil bo'lganda, Abu Dahdah ismli sahoba:
– Yo Rasululloh, Alloh bizdan qarz so'rayaptimi? – dedi.

– Ha, ey Abu Dahdah, – dedilar Sarvari olam. Shunda Abu Dahdah Rasululloh alayhissalomga: .
– Qo'lingizni bering, – dedi va:
– Men Rabbimga bog'imni qarz berdim, – dedi. Shunda Nabiy alayhissalom:
– Jannatdagi duru yoqutdan bo'lgan xurmozorlar Abu Dahdahniki bo'ldi, – dedilar”.

Bugun qarz oldi-berdisi katta muammolardan biriga aylandi. Bu masalada quyidagi holatlarga duch kelyapmiz:

Muhtoj bo'lmasa ham, odamlarni aldab qarz olib, shuning evaziga yashaydiganlar ko'paydi;
Qarz olgach, imkoniyati tug'ilsa ham, uni qaytarmayotganlar uchrayapti;
Juda muhtoj odam qarz so'rab kelsa ham, berishni istamaydigan insonlar ham bor.
Umuman olganda, bu kabi holatlarni isloh qilish o'zimizga bog'liq. Inson qarz berar ekan, so'rovchining rostgo'yligi, asl holati haqida ma'lumotga ega bo'lgan holda qaror qabul qilishi maqsadga muvofiq.

Shuningdek, qarz olganlar ham imkonlari bo'lishi bilan uni qaytarishlari kerak.

Abu Hurayra roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi:

“Nabiy sollallohu alayhi vasallam:
“Kim odamlarning mollarini (qarzga) olib, uni ado etishni iroda qilsa, Alloh undan (yordami ila) ado etadi. Kim yo'q qilishni niyat qilib olsa, Alloh uni yo'q qiladi”, dedilar” (Imom Buxoriy rivoyati).

Hadisi sharifdan ma'lum bo'lyaptiki, qarz olayotganda inson niyatni to'g'irlab olishi lozim. Ya'ni qarzdan maqsad – qiyin moliyaviy sharoitdan chiqib, darhol uni sohibiga etkazish. Qarz bilan tirikchilik qilish emas. Alloh qarzdorning har ikki niyatiga etkazadi: qaytaraman desa, unga baraka yog'diradi. Qaytarmayman desa, qo'lini qisqartirib, yana ham og'ir, yana qashshoq holga tushishini iroda qiladi.

Har kuni bu haqiqatning jonli misollarini ko'rib turibmiz.

Aslida, qarzni sadaqadan yaxshiroq deb aytiladi. Chunki sadaqa olgan odam uni qaytarish haqida o'ylamaydi. Qarzdor esa qaytarish uchun harakat qiladi va u buni tekinga o'rganishdan, tanballikdan himoyalaydi.

Umuman, qarzning ahamiyati, shuningdek, ma'naviy qarzdorlik haqida ham gapirish mumkin.
Alloh taolo qarzdorlarga najot bersin! Bizni qarz oladigan emas, balki muhtojlarga Alloh yo'lida qarzi hasana beradigan bandalari qatoridan qilsin!

Abdul Hamid Malikov,
“Piskent” jome masjidi imom xatibi