Qur’oni karim mo‘min bandalar uchun dunyo va oxirat saodatiga erishish manbaidir. Alloh taolo bunday marhamat qiladi: “Odamlarga hidoyat hamda hidoyatu furqondan iborat ochiq bayonotlar bo‘lib, Qur’on tushirilgandir” (Baqara surasi 185-oyat).

Bu ma’nodagi oyatlar Qur’oni karimda juda ko‘p: “Bu kitobda shak-shubha yo‘q, u taqvodorlarga hidoyatdir” (Baqara surasi, 2-oyat).

“Ey odamlar! Sizga o‘z Robbingizdan mav’iza, ko‘ksingizdagi narsaga shifo, mo‘minlarga hidoyat va rahmat keldi” (Yunus surasi, 57-oyat).

Shu bois Qur’oni Karimni o‘qib, unga amal qilgan banda baxt-saodatli hayot kechirib, Yaratganning roziligiga erishadi, inshaalloh.

Qur’ondagi ogohlantirish va eslatmalar ba’zan juda qisqa tuyulsa-da, mulohaza qilgan sari ma’nosi kengayib boraveradi. Bir jumlada bir-biriga aloqasi bo‘lmagan holatlar keltirilgandek ko‘rinsa ham aslida ularning o‘zaro bog‘liqligi borligini anglay olmaymiz.

Jumladan, ushbu oyatdagi adolatli bo‘lish, yaxshilik qilish, yaqinlarga yordamlashishning bir o‘rinda kelishi ularning bir-biri bilan bog‘liq ekanini anglatadi: “Albatta, Alloh adolatga, ehsonga, qarindoshlarga yaxshilik qilishga amr etadir va fahshu munkar hamda zulmkorlikdan qaytaradir. U sizlarga va’z qilur. Shoyadki, eslasangiz” (Nahl surasi, 90-oyat).

Abdulloh ibn Mas’ud roziyallohu anhu: “Qur’ondagi eng jamlovchi oyat shu oyatdir. Ergashiladigan yaxshilikni ham, chetlanishi lozim bo‘lgan yomonlikni ham jamlab zikr qilgan”, deganlar.

Alloh buyurgan adolat – islomiy mutloq adolatdir. Bu adolatga ko‘ra, har bir shaxs, jamoat va har bir qavmga odilona muomalada bo‘linadi. Hamma uchun o‘lchov bir.

Bu – dushmanga nisbatan ham adolatli bo‘lish, demakdir. Bu o‘zi yomon ko‘rgan qavmlarga ham hech qanday shart-so‘zsiz, to‘g‘ridan to‘g‘ri, faqat adolat ila muomalada bo‘lishni taqozo etadi.

Bu esa uncha-muncha insonning qo‘lidan kelmaydi. Ammo iymon – Islom ne’matidan bahramand bo‘lganlarga, Allohning roziligini ko‘zlab hayot kechirayotganlarga bu ish ham ayni muddao, ko‘zlangan maqsad. Musulmonlar dinlarini mahkam tutgan paytlarida ushbu sifatlarini butun dunyoga amalda ko‘rsatganlar. Insoniyat tarixi avval ham, keyin ham bunday namunalarni ko‘ra olgani yo‘q. Faqat musulmonlardan, ular Islomni mahkam tutgan paytlarida ko‘rgan, xolos. Buning misollari son-sanoqsiz o‘lib, bu yerda ulardan birginasini keltiramiz:

Nabiy sollallohu alayhi vasallam sahobalardan Abdulloh ibn Ravoha roziyallohu anhuni Xaybar nomli joyga yuborib, ularning mevalari va ziroatlari mahsulini o‘lchab kelishni topshirdilar. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam u yerni fath qilgan chog‘larida Xaybar ahli bilan mahsulning yarmini berishga kelishgan edilar. U yerda yashovchi yahudiylar Abdulloh ibn Ravoha roziyallohu anhuga pora berib, bu ishda o‘z foydalariga o‘zgarish qilmoqchi bo‘ldilar.

Shunda Abdulloh ibn Ravoha roziyallohu anhu ularga qarab: Allohga qasamki, huzuringizga men uchun xaloyiqning eng mahbubi bo‘lgan zotning oldidan keldim. Sizlar esa, Allohga qasamki, men uchun maymun va to‘ng‘izdan ham battarsizlar. Ammo u kishini yaxshi ko‘rishim va sizlarni yomon ko‘rishim sizlarga adolatsizlik qilishimga sabab bo‘la olmaydi, – dedilar. Shunda yahudiylar ajablanib: O‘zi osmonlaru yerni tutib turgan narsa ham shu, – deyishgan.

Alloh uchun bunday sof adolat o‘rnatish boshqa hech bir millatda, tuzum yoki dinda bo‘lmagan, bo‘lmaydi ham. Hozirgi kunda adolat da’vosini qilayotganlarning adolatsizliklari ham iymonu Islomsiz sof adolat bo‘lishi mumkin emasligini yana bir bor ko‘rsatmoqda. Chunki haqiqiy adolat faqat haqiqiy taqvodor qalb egasidangina sodir bo‘lishi mumkin. Oyati karima bizga shuni o‘rgatadi: «Adolat qilingki, u taqvoga yaqinroqdir».

Qalbida taqvosi bor insonning Allohdan xabardorligi, Yaratganning roziligini topishga urinish hissi uning sof adolat uchun harakat qilishiga turtki bo‘la oladi.

Inson har bir holatida adolatli bo‘lmasa, qiyomatda yaxshiliklardan mahrum qoladi. Natijada zulm qilib, boshqalar haqini nohaq yegani sabab azoblanishi mumkin. Bu to‘g‘rida Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallamdan bir qancha hadislar rivoyat qilingan.

Jumladan, Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallam: “Kimda uch xislat bo‘lsa, unga Dovud (alayhissalom)ga berilgan yaxshilik ato etilibdi: g‘azab va rozilik vaqtida adolatli bo‘lish; kambag‘allik vaqtida ham va boylik vaqtida ham o‘rtacha bo‘lish, pinhon va oshkor holda ham birdek Allohdan qo‘rqish”, deganlar (Hakim Termiziy rivoyati).

Dovud alayhissalomga berilgan narsa, Qur’oni karimda xabar berilganidek, shukrdir. Demak, ushbu sifatlarga ega bo‘lgan kishi Dovud alayhissalom kabi shukr qilgan bo‘ladi.

Albatta , Alloh ezgu ishlarga buyuradi...

Butun olamning Parvardigori karami keng, saxovati cheksiz bo‘lgan zotki, U o‘z xazinai g‘aybiyasidan bandalariga qancha in’om qilsa-da, undan hech bir narsa kamaymaydi. Parvardigorimiz biz bandalarini ham O‘zining sifatlaridan o‘rnak olib, doimo xayru saxovatli bo‘lishga va ehson qilishlikka buyuradi.

“Ehson” deganda birovga biror ne’matni berish va fazlu karam ko‘rsatish tushuniladi. Lekin “ehson” so‘zi lug‘atda “yaxshilik qilish, ezgulik ko‘rsatish” ma’nolarini ham anglatadi. Alloh taolo Qur’oni Karimning bir necha oyatlarida ehson va yaxshilik qilishlikka buyurgandir. Ibroxim surasining 31-oyatida shunday marxamat qiladi:

“(Ey Muhammad!) Imon keltirgan bandalarimga ayting, namozni barkamol ado etsinlar hamda savdo-sotiq va oshna-og‘aynigarchilik bo‘lmaydigan kun (qiyomat) kelmay turib, Biz ularga rizq qilib bergan narsalardan xufyona va oshkora ehson qilsinlar!”

Alloh taolo ehson qilishga buyurgan ekan bu faqat moddiy narsalarda bo‘ladimi? Unday bo‘lsa jannatga faqatgina boylar kiradiku? degan savollar paydo bo‘ladi.

Yo‘q! xayr-ehson qilish faqatgina biror narsasini boshqa bir kishiga berishdan iborat emas. Ehsonning turlari ko‘p: Payg‘ambarimiz Muhammad sollallohu alayhi vasallamga ergashish ham-ehson, birovni kechirish ham-ehson, boshga kelgan musibat va ozorlarga sabr qilish ham – ehson, xattoki birovga yaxshi muomalada bo‘lish ham ehsondir.

Demak, ehsonni boy yoki kambag‘al bo‘lishidan qat’iy nazar xar qanday odam qila olishi mumkin.

Manbalarda kelishicha, Abdulloh ibn Muborak oddiy bir bog‘bonning o‘g‘li bo‘lib, o‘zining sa’y-xarakatlari va mehnatining evaziga juda boy-badavlat bo‘lgan ekan. U zot aqlli, diyonatli zuhdu taqvoga tayangan, sermuloxaza, oxiratni o‘ylab ish ko‘radigan inson bo‘lib, uning maqsadi molu-dunyosini Alloh roziligida xayriya ishlar va ezgu maqsadlarga sarflash bo‘lgan. Ular doimo atrofdagilarga, ko‘shnilarga, yetimlarga, nochorlarga, kambag‘al va miskinlarga yordam berardilar.

Abdulloh ibn Muborak rahimahullohning bir yaxudiy qo‘shnilari bor edi. Abdulloh o‘z bolalarini ovqatlantirishdan avval kambag‘al qo‘shnilarining bolalariga taom berar, farzandlarini kiyintirmasdan oldin yaxudiy qo‘shnilarining bolalarini kiyintirardilar. Odamlar yahudiyning oldiga kelib: “Xovlingni bizga sot”, deyishdi.

Shunda yahudiy: “Xovlimni ikki ming dinorga sotaman. Aslida uning narxi ming dinor, keyingi ming dinor esa Ibn Muborakka qo‘shni bo‘lganim uchun”, dedi. Keyinchalik o‘sha yahudiy qo‘shnilari Abdullohning duolari bilan musulmon bo‘ldi.

Bir kuni Ibn Muborakdan bir gadoy pul so‘ragan edi, u bir dirham ehson qildi. Shunda uning ba’zi do‘stlari: “Bu gadoylar qovurilgan go‘sht va falujaz (shirinlik) kabi taomlar iste’mol qiladi. Unga bu pulning bir qismini bersa ham kifoya qilardi”, deyishdi. Shunda Ibn Muborak: “Xudo haqqi, ular ko‘kat va nondan bo‘lak biror taom iste’mol qilmaydilar, deb o‘ylardim, basharti ular falujaz va go‘sht yer ekanlar, unda ularga bir dirxam yetmas ekan”, deydi va xizmatkorlaridan biriga: “Gadoyni qaytarib kelginda, unga o‘n dirxam ber”, deya amr qiladi.

Dunyodan o‘tgan ajdodlarimiz qilgan bunday yaxshiliklar, sadaqotlar, xayrli amallar bugun barchamiz uchun ibrat va dasturul amal bo‘lishi kerak.

Dunyoda nafas olib turibmiz ekan xayolimiz, fikrimiz va zikrimiz yaxshilik qilish bo‘lish kerak.

Qur’oni karimda shunday marhamat qilinadi: «Ey odamlar! Sizlarni bir jon (Odam) dan yaratgan va undan jufti (Havvo)ni yaratgan hamda ikkisidan ko‘p erkak va ayollarni taratgan Rabbingizdan qo‘rqing! Shuningdek, o‘rtalaringdagi o‘zaro muomalada nomi keltiriluvchi Allohdan va qarindoshlar (aloqasini uzish) dan qo‘rqing! Albatta, Alloh sizlarni kuzatib turuvchidir» (Niso, 1).

Anas roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi: Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: “Kim rizqining keng bo‘lishini va orqasidan asari qolishini yaxshi ko‘rsa, silai rahm qilsin”, deganlar (Muttafaqun alayh).

Demak, qarindosh-urug‘larga yaxshilik, yordam va xayr-ehson qilgan odamning rizqini Alloh taolo kengaytirib qo‘yadi. Shu bilan birga vafotidan keyin yaxshi nom va xotira qoladi.

Oisha roziyallohu anhodan rivoyat qilinadi. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: “(Silai) rahm Rahmon (ismi)ning bir bo‘lagidir, Alloh (rahmga) dedi: Kim seni (mahkam ushlab) bog‘lasa, men ham unga (aloqamni) bog‘layman, kim seni uzsa, men ham undan (aloqamni) uzaman”, deb xabar berganlar (Imom Buxoriy rivoyati).

Adolatning foydalaridan:

1. Adolat jamiyatda baqarorlikni ta’minlashga xizmat qiladi.
2. Adolat jamiyatda xotirjamlikni ta’minlashda xizmat qiladi.
3. Adolat mulkning barlavomligidir.
4. Adolat Alloh taoloning roziligiga erishtiradi.
5. Adolat xaloyiqning roziligiga erishtiradi.
6. Adolat odamlarni o‘z egasining yomonligidan saqlaydi.
7. Adolat sohiblari barcha yaxshilikka erishadilar.
8. Adolat ko‘pgina xayrli ishalar va toatlarning o‘rnini bosadi.
9. Adolat Islomda komil va shomildir.
10. Adolat jannatga eltuvchi yo‘ldir.

Mo‘min-musulmon odam o‘ziga, qo‘l ostidagilarga, oila a’zolariga, barcha insonlarga va maxluqotlarga nisbatan adolatli bo‘lishga harakat qilmog‘i matlubdir. Buning uchun u adolatga undovchi oyat va hadislarni tez – tez o‘qib, o‘rganib turishi lozim. Adolat haqidagi qissalardan bahramand bo‘lib turishi kerak. Adolatning foydalari va adolatsizlikning zararlarini esga olib turishi zarur.

Manbalar asosida “Yetti chinor” jome masjidi imom noibi
Muhammad Quddus Abdulmannon tayyorladi.