الوَاحِدُ
Yagona, bitta. U zot zotida ham, sifatlarida, ishlarida ham yagonadir.
الصَّمَدُ
Hech kimga hojati tushmaydi, barchaning hojati Unga tushadi.
القَادِرُ
Cheksiz qudrat sohibi. U zot har bir narsaga qodirdir. Har bir ish unga osondir.
المُقْتَدِرُ
Juda ham qudratli.
المُقَدِّم
Oldinga suruvchi. U zot xohlagan shaxs va narsani xohlagan shaxs va narsasidan oldinga suradi.
المُؤَخِّر
Orqaga suruvchi. U zot xohlagan shaxs va narsani, xohlagan shaxs va narsasidan orqaga suradi.
الأَوَّلُ
U hamma narsadan avval, ya'ni, barcha mavjudotlar yo'qligida Alloh bor edi.
الْآَخِرُ
Hamma narsa yo'q bo'lib ketganda ham, Uning o'zi qoladi.
الظَّاهِرُ
Uning mavjudligi oshkor, ochiq-oydindir. U hamma narsadan zohir-ustundir.
الْبَاطِنُ
Ko'zlar ko'rolmaydigan; barcha yashirin narsalarni biluvchi.
Barcha narsani boshqaruvchi. Himoya qiluvchi
المُتَعَالِي
Qudrati, ulug'ligi har narsadan ulug'; har narsani bo'ysundiruvchi
البَرُّ
Yaxshilik qiluvchi.
التَّوَابُ
Bandalarni tavbaga yo'llovchi va ularning tavbasini qabul qiluvchi.
المُنْتَقِم
Zolim va osiylarni jazolovchi.
العَفُوّ
Afv qiluvchi.
الرَّؤُوفُ
O'ta mehribon.
مَالِك المُلْك
Koinotdagi barcha mulkning yagona egasi.
ذُو الجَلاَل و الأِكرَام
Koinotdagi barcha mulkning tanho egasi.
المُقْسِط
Adolati ila mazlumlarga nusrat va zolimlarga jazo beruvchi.
الجَامِع
Odamlarni qiyomat kuni jamlovchi.
الغَنِيُّ
Behojat. Uning hech kimga va hech narsaga hojati tushmaydi.
المُغْنِي
Behojat qiluvchi. U zot o'z bandalaridan xohlaganini behojat qilib qo'yadi.
المَانِع
Hohlagan bandasini boylikdan mahrum etuvchi. Asraguvchi.
الضَّار
Hohlaganiga zarar qiluvchi.
النَّافِع
Manfaat beruvchi.
النُّور
Munavvar, nurli etuvchi.
الهَادِى
Hidoyat qiluvchi.
البَدِيع
Narsalarni yo'qdan yaratuvchi
البَاقِي
Mangu, boqiy qoluvchi. U doimiy bordir.
الوَارِثُ
Mavjudotlar yo'q bo'lganda ham boqiy qoluvchi Zot.
الرَّشِيد
To'g'ri yo'lga yo'llovchi.
الصَّبُور
O'ta sabrli. Gunohkorlarni azoblashga shoshilmaydi.
Davron NURMUHAMMAD
Bismillahir Rohmanir Rohiym
Bu mavzuda salaflarimizdan kelgan bir qancha ta’sirli rivoyatlar bor. Quyida ularning ayrimlarini keltiraman:
1. Shaqiq Balxiy rahimahulloh aytadi:
"Men xushu’ni Isroil ibn Yunusdan o‘rgandim. Biz uning atrofida edik, u o‘ng tomonida kim bor, chap tomonida kim borligini bilmasdi — oxirat haqida tafakkur qilardi".
2. Yusuf ibn Asbat rahimahulloh aytadi:
"Sufyon ibn Uyayna rahimahulloh menga xufton namozidan so‘ng: "Tahorat idishini (obdasta) bergin", dedi. Unga berdim. U o‘ng qo‘li bilan olib, chap qo‘lini o‘ng qo‘lining ustiga qo‘ydi va tafakkurga cho‘mdi. Men uxlab qoldim, so‘ng saharda turdim — qarasam, idish hali ham qo‘lida. "Tong otdi", dedim. U esa bunday dedi: "Sen idishni bergan paytingdan buyon shu holda oxirat haqida tafakkur qildim".
3. Abdulloh ibn Muborak rahimahullohdan rivoyat:
U Suhayl ibn Adiyni sukunatda, tafakkurda ko‘rib:
"Qaysi nuqtaga yetding?" deb so‘radi.
U: "Sirot ko‘prigidaman", deb javob berdi.
4. Muhammad ibn Vase’ rahimahullohdan rivoyat:
Basralik bir kishi Abu Zarr vafotidan keyin uning xotini Ummu Zarrga borib, uning ibodatini so‘radi. U bunday dedi: "Abu Zarr kun bo‘yi uyning bir chetida tafakkur qilib o‘tirardi".
5. Ummu Dardo (Abu Dardoning xotini) aytadi:
"Abu Dardo roziyallohu anhuning eng afzal ibodati — tafakkur va ibrat olish edi".
6. Sirriy Saqatiy rahimahulloh aytadi:
"Har kuni burnimga qarayman — yuzim qorayganmi, deb. Tanish joyda o‘lishni yoqtirmayman — yer meni qabul qilmay qo‘ysa, sharmanda bo‘lishdan qo‘rqaman".
7. Abu Shurayh rahimahulloh haqida:
Bir kuni u yurib ketayotgan edi, to‘xtab, ko‘ylagini boshiga tashlab, yig‘lashga tushdi.
Uni ko‘rib: "Nima uchun yig‘layapsan?" deb so‘rashdi.
U bunday javob berdi: "O‘tgan umrimni, kam amalimni, yaqinlashgan ajalimni tafakkur qildim".
8. Umar ibn Xattob roziyallohu anhu bir kuni yig‘ladi. Sababini so‘rashdi. U bunday dedi: "Dunyo va uning shahvatlari haqida o‘yladim. Ular tugamay turib, achchiq alam bilan almashadi. Agar buning o‘zida ibrat bo‘lmasa ham, aqlli kishi uchun unda pand nasihat bor. Endi o‘z holingizga qarang, ahli oilangiz, yaxshi ko‘rgan kishilaringiz bilan bugun jam bo‘lib turibsiz, ertagachi? Ertaga esa, albatta ulardan ajralish bor".
9. Dovud Toiy rahimahullohning holati:
U to‘lin oy kechasi uyning tomiga chiqdi. Osmonga qarab Osmon va yerning yaratilishi haqida tafakkurga cho‘mdi va yig‘lay boshladi. Shunchalik qattiq ta’sirlandiki, tomdan qo‘shnisining hovlisiga yiqilib tushganini sezmay qoldi. Qo‘shni uni o‘g‘ri deb o‘ylab, qilichiga yopishdi. Ammo kelib qarasa — Dovud ekan. "Qanday qilib tomdan tushib ketding?" - deb so‘radi. Dovud: "Qanday yiqilganimni sezganim yo‘q", deb javob berdi.
10. Sufyon Savriy rahimahulloh haqida:
U do‘stlari bilan o‘tirgan edi, chiroq o‘chib qoldi. Hamma yoqni zulmat qopladi. Keyin chiroqni yoqishdi. Qarasalar, Sufyonning ko‘zlaridan oqayotgan yoshi yuzi yuvyapti. Undan: "Senga nima bo‘ldi, nega yig‘layapsan?" deb so‘rashdi.
U: "Shu onda qabr zulmatini esladim…", deb javob berdi.
Xulosa:
Salafi solihlar har bir holatda tafakkur qilganlar — taom yeganda, yurganda, yotganda, hatto suv idishini ushlab turgan paytda ham oxiratni eslab yig‘lardilar. Ular uchun tafakkur — ibodatning qalbi edi.
Homidjon qori ISHMATBЕKOV