Sayt test holatida ishlamoqda!
03 Iyul, 2025   |   8 Muharram, 1447

Toshkent shahri
Tong
03:10
Quyosh
04:55
Peshin
12:32
Asr
17:42
Shom
20:04
Xufton
21:40
Bismillah
03 Iyul, 2025, 8 Muharram, 1447

Qanday qilib farzandingizni g'am-tashvishlaridan forig' qilasiz?

08.02.2024   804   5 min.
Qanday qilib farzandingizni g'am-tashvishlaridan forig' qilasiz?

Bolalar kattalarga har doim ham ichlaridagi his-tuyg'ularini oshkor qilaverishmaydi. Bunga ko'pincha ota-onaning o'ta qattiqqo'lligi, bolaning har bir ishini, har bir gapini tergayverishi, tanqid qilishi sabab bo'ladi. Bola o'z fikrlarini bayon qila olmay ichida saqlaydigan, o'ziga qarshi nohaqlik qilinsa ham ichiga yutadigan, tengdoshlariga qo'shila olmaydigan, odamovi, bo'shashgan bo'lib qolishiga afsuski, ko'p hollarda ota-onalarning aynan o'zlari sabab bo'lib qolishadi.

Bunday bolalarning ichlarida hech kimga aytmay saqlagan gaplari turli hil ruhiy-jismoniy kasalliklarga chalinishlariga olib keladi. Insondagi qo'rqoqlik, jur'atsizlik xislatlari ham bolalikdan noto'g'ri yondashilgan tarbiya asorati hisoblanadi.

Qachon bola o'z ichidagi tuyg'ularini erkin ifoda qila olsa, qalbidagi xoh yaxshi, xoh salbiy hislarni birov bilan o'rtoqlasha olsa, shunda u butun salbiy energiyasini to'kib tashlagan, uni uzoq vaqt qiynaydigan sarqitdan xalos bo'lgan bo'ladi. O'zida cheksiz rohat tuyadi, butun ichki olami ila xotirjamlik lazzatini his qiladi.

Yoshi katta odamlar bu narsani yaxshi bilishadi. Lekin bolalar ichlaridagi oddiy gaplarni ham oshkor qilishga qo'rqishadi ba'zida. Aytsam ustimdan kulishadi yoki tanqid qilishadi deya-deya oxiri bora-bora mening fikrim hech kimga qiziqmas, men jamiyatga keraksiz odamman deya odamovi bo'lib qolishadi.

Ota-ona bu narsalarni bilishi, farzandining ichidan nima o'tayotganini his qilishi, uning ichki dunyosiga befarq bo'lmasligi, uning ichidagi g'am-g'ussalari uni eb bitirishiga yo'l qo'yib bermasliklari o'ta muhimdir.

Bir ona hikoya qiladi:

“O'g'limni g'amgin holda ko'rsam, unga nima bo'layotganini aytishini so'rayman. “Bolajonim, nima bo'ldi, gapir, nimalarni o'ylayapsan, nega siqilyapsan?” deb ko'nglidan kechayotgan hislarni bilishga harakat qilaman. Agar o'g'lim ichidagi gaplarni menga aytishga iymansa yoki o'zini noqulay sezayotganini payqasam, unga o'zini qiynayotgan muammolarini bir qog'ozga yozib berishini so'rayman.

Bolam ichidagi narsalarni aytib yoki qog'ozga yozib bo'lsa ham chiqarsa, rohat tuyadi, o'zida engillik his qiladi. Men ham bolam nimadan azob chekayotganini bilib olaman va uning kichik qalbiga malham bo'lish harakatida bo'laman. Agar ichidagini bila olmasam, uning dardlarini his qila olmasam, men ham qiynalaman, u ham. Natijada ona-bola o'rtasida muammolar kelib chiqadi”.

Yana bir ona aytadi:

“Har kuni dasturxon ustida o'tadigan vaqtimdan unumli foydalanishga harakat qilaman. Ovqat ustida bolalarimdan bugun maktabda, o'qishlarida qanday qiziq voqea bo'lgani yoki qanday noxush hodisa bo'lgani haqida so'rayman. Bu bilan men farzandimning ichidagi narsalarni tashqariga chiqara olishlik qobiliyatini shakllantira olaman. Voqealarga bolalarim qanday munosabat bildirashayotgani, ularning ruhiy olamlari sog'lom bo'lib shakllanyaptimi, yo'qmi, shularni ham bilib olishimda shu usul yaxshi samara beradi”.

Uchinchi ona aytadi:

“Men farzandimga boshiga biror tashvish tushsa, qandaydir sinovga yo'liqsa, Alloh taologa munojot qilishni o'rgatganman. Ya'qub alayhissalom ham farzandlari bilan sinalganlarida shunday qilganlarini bolalarimga aytib beraman. Ya'qub alayhissalom suyukli o'g'illari Yusuf alayhissalomdan ajralganlarida “Albatta, men dardu hasratimdan faqat Allohning O'ziga shikoyat qilaman” (Yusuf surasi, 86-oyat) degan edilar.

Oyatdan ko'rinib turibdiki, insonning hayotida ro'y beradigan har qanday mahzunlik paytida eng birinchi bo'lib topinadigani Alloh taoloning O'zi bo'lishi kerak. Mana shu tushunchani doim bolalarimga singdirishga urinaman. Bolalarimni g'amgin holatda ko'rganim zahoti undan nima bo'lganini so'rayman. Keyin unga darrov yangi tahorat olib ikki rakat namoz o'qishni, namozdan so'ng duo qilib Alloh taolodan muammolariga echim so'rashini, g'amlarini ketkazishini aytib munojot qilishini aytaman, Alloh bilan dardlashishga o'rgataman. Albatta bu ishda bolalarimga eng birinchi o'zim o'rnak bo'lishga harakat qilaman”.

Doktor Abdulloh Muhammad Abdulmu'tining
"Farzand tarbiyasida 700 ta saboq" kitobidan
G'iyosiddin Habibulloh, Kamronbek Islom tarjimasi.

Maqolalar
Boshqa maqolalar

Ahli ayolga qilingan nafaqa sadaqadir

30.06.2025   6919   7 min.
Ahli ayolga qilingan nafaqa sadaqadir

Bismillahir Rohmanir Rohiym.
Alloh taologa bitmas-tuganmas hamdu sanolar bo‘lsin.
Payg‘ambarimizga mukammal va batamom salavotu durudlar bo‘lsin.

 

عَنْ عَبْدِ اللهِ بْنِ مُغَفَّلٍ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: «نَفَقَةُ الرَّجُلِ عَلَى عِيَالِهِ صَدَقَةٌ».

Abdulloh ibn Mug‘affaldan rivoyat qilinadi: «Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: «Kishining ahli ayoliga qilgan nafaqasi sadaqadir», dedilar.

Sharh: Darhaqiqat, ahli ayolga nafaqa qilish sadaqadir. Chunki bunda kishi vojib ibodatni ado etadi. Zotan, shariat hukmi bo‘yicha ahli ayolning nafaqasi vojibdir. Bu Alloh taoloning amridir. Shariatda ko‘rsatilgan amalni Allohning amrini bajarish niyati bilan qilish Alloh taoloning yo‘lida qilingan ish bo‘ladi. Shuning uchun o‘z ahli ayolimga bersam, sadaqaning savobidan mahrum bo‘laman, degan tushuncha noto‘g‘ridir. Aksincha, yaxshi niyat bilan, shariatning buyrug‘ini, Alloh taoloning hukmini ado etyapman, ahli ayolimning nafaqasi menga vojibdir, shuni haloldan ado etaman, deb harakat qilgan kishi ahlining nafaqasi tufayli ulug‘ ajrlarga erishadi.
 

عَنِ الْحَسَنِ يَرْفَعُ الْحَدِيثَ قَالَ: «إِذَا أَنْفَقَ الرَّجُلُ عَلَى أَهْلِهِ مِنْ غَيْرِ إِسْرَافٍ وَلَا إِقْتَارٍ كَانَتْ نَفَقَتُهُ بِمَنْزِلَةِ النَّفَقَةِ فِي سَبِيلِ اللهِ».

Hasandan rivoyat qilinadi: «Kishi ahli ayoliga isrof ham qilmay, juda siqib ham qo‘ymay nafaqa qilsa, Allohning yo‘lidagi nafaqa o‘rnida bo‘ladi».

Sharh: Ahli ayolga, ya’ni qaramog‘idagilarga qilingan nafaqada isrof qilish ham, xasislik qilish ham durust emas. Balki o‘rtacha, bir me’yorda nafaqa qilib borish Allohning yo‘lidagi nafaqa bo‘ladi.

Ahli ayolning nafaqasida isrofga yo‘l qo‘yish barcha holatlardagi isrof kabi noshar’iy ish hisoblanadi. Shu bilan birga, bu ish ahli ayolning haddidan oshishiga, odobsizliklarga qo‘l urishiga sabab bo‘lib qolishi ham mumkin.

Ahli ayolning nafaqasini siqib qo‘yish baxillikning yorqin namunasidir. Bu nafaqadagi kishilarning haqqini poymol qilishdir.

Barcha ish va holatlardagi kabi, bu ishda ham o‘rtacha bo‘lish ma’qul. Zotan, dinimiz vasatiylik – o‘rtacha yo‘l tutish dinidir.


Alloh taolo Furqon surasida aytadi: «Infoq qilganlarida isrof ham, xasislik ham qilmaslar, bu ikkisi o‘rtasida mo‘tadil bo‘lurlar» (67-oyat).

Arab tilida «infoq» – «nafaqa» iboralari mol-pul sarflash ma’nosini anglatadi. Bizda «birovga sadaqa qilish», «ehson qilish» ma’nosida ishlatish odat tusiga kirib qolganligi oyatni noto‘g‘ri tushunishga, xayr-ehson, sadaqa qilganda mo‘tadil bo‘lishi kerag-u, boshqa vaqtlarda nima qilsa, o‘zi biladi, degan xayolga olib kelmasligi lozim.

Musulmon kishi mol-pul sarflashda doimo mo‘tadil bo‘lishi kerak. Mol-dunyoni hech qachon isrof ham qilmasligi va haddan tashqari xasis bo‘lib, zarur joyga va kerakli miqdorda sarflashdan bosh tortmasligi ham kerak.

Islomda shaxsiy mulkchilikka keng yo‘l ochib qo‘yilgan. Shu bilan birga, kishilarga shaxsiy mulklarini havoyi nafslariga binoan tasarruf qilishlariga ham yo‘l qo‘yilmaydi. Avvalo, bu mulkni gunoh ishlarga, harom-harishga ishlatish man qilingan.

Shuningdek, mol-mulkni behuda sarflashga «isrof» degan nomni berib, musulmonlar isrofdan qaytarilgan. Mol-mulkini behuda, noo‘rin sarflaydigan odam «safiyh» – esi past deyiladi. Kim safiyh bo‘lsa, mahkamaning hukmi ila uning mol-mulki muzlatib qo‘yiladi. Kerak bo‘lganida, ma’lum miqdori beriladi, qolgani saqlab turiladi.

Shu bilan birga, o‘ta xasis odamga qarshi chora ham ko‘riladi. Bola-chaqasidan, nafaqasidagilardan qisib, ularga haqlari darajasida sarf qilmasa, mahkama ularning haqlarini olib beradi.


Isrofgarchilik va xasislikni tanqid etib, qoralovchi ko‘plab hadislar kelgan.

عَنْ أَبِي الْمُخَارِقِ قَالَ: خَرَجَ النَّبِيُّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ فِي غَزَوةِ تَبُوكَ فَطَلَعَتْ نَاقَتُهُ، فَقَامَ عَلَيْهَا سَرِيعًا، فَمَرَّ بِهِ رَجُلٌ، فَقَالَ لَهُ بَعْضُ أَصْحَابِهِ: مَا رَأَيْنَا كَالْيَوْمِ رَجُلًا أَجْلَدَ وَلَا أَقْوَى لَوْ كَانَ فِي سَبِيلِ اللهِ. فَقَالَ النَّبِيُّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: «إِنْ كَانَ يَسْعَى عَلَى صِبْيَةٍ صِغَارٍ فَهُوَ فِي سَبِيلِ اللهِ، وَإِنْ كَانَ يَسْعَى عَلَى وَالِدَيْهِ فَهُوَ فِي سَبِيلِ اللهِ، وَإِنْ كَانَ يَسْعَى عَلَى نَفْسِهِ لِيُغْنِيَهَا فَهُوَ فِي سَبِيلِ اللهِ، وَإِنْ كَانَ يَسْعَى رِيَاءً وَسُمْعَةً فَهُوَ لِلشَّيْطَانِ».

Abul Muxoriqdan rivoyat qilinadi:

«Nabiy sollallohu alayhi vasallam Tabuk g‘azotiga chiqdilar. Tuyalari kelib qoldi. Unga tezda mindilar. Shunda oldilaridan bir kishi o‘tib qoldi. Hamma o‘sha kishiga qaradi. Shunda sahobalardan biri u zotga: «Bugungiga o‘xshash baquvvat, chapdast odamni hech ko‘rmagan edik. Qani endi u Allohning yo‘lida bo‘lsa», dedi.

Shunda Nabiy sollallohu alayhi vasallam: «Agar u o‘zining kichik bolalari uchun urinayotgan bo‘lsa, Allohning yo‘lidadir. Agar u ota-onasiga yaxshilik qilish uchun urinayotgan bo‘lsa, Allohning yo‘lidadir. Agar u o‘zining behojatligi uchun urinayotgan bo‘lsa, Allohning yo‘lidadir. Agar riyo va xo‘jako‘rsin uchun urinayotgan bo‘lsa, shaytonning yo‘lidadir», dedilar».

Sharh: Demak, mo‘min-musulmonlar riyokorlikdan, xo‘jako‘rsinchilikdan, falonchi gapiradi, pistonchi kuladi, falonchini qoyil qilib qo‘yay, kabi bandaning rioyasini qilishdan mutlaqo uzoq bo‘lishlari, hazir bo‘lishlari kerak. Balki har bir ishni sof niyat bilan, shariatda ko‘rsatilganidek, Alloh taolodan savob umidida ado etish lozim ekan. Shunda ham hojati ravo bo‘ladi, ham murod-maqsadiga yetib, boshqalarni xursand qiladi, eng muhimi, Allohning yo‘lida amal qilgan inson darajasiga ko‘tariladi.

Ushbu hadisi sharifdan olinadigan foydalar:

1. O‘zining kichik bolalari uchun urinayotgan odam Allohning yo‘lida urinayotgan shaxs ekani.
2. Ota-onasiga yaxshilik qilish uchun urinayotgan odam Allohning yo‘lida urinayotgan shaxs ekani.
3. O‘zining behojatligi uchun urinayotgan odam Allohning yo‘lida urinayotgan shaxs ekani.
4. Riyo va xo‘jako‘rsin uchun urinayotgan odam shaytonning yo‘lida urinayotgan shaxs ekani.

قَالَ شُعْبَةُ: فَقُلْتُ لِعَدِيٍّ: عَنِ النَّبِيِّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ؟ فَقَالَ: عَنِ النَّبِيِّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قَالَ: «إِذَا أَنْفَقَ الرَّجُلُ عَلَى أَهْلِهِ نَفَقَةً يَحْتَسِبُهَا كَانَتْ لَهُ صَدَقَةً».

Shu’badan rivoyat qilinadi:

«Adiyga: «Nabiy sollallohu alayhi vasallamdanmi?» dedim.

«Ha, Nabiy sollallohu alayhi vasallamdan. U zot: «Qachon kishi ahliga savob umidida nafaqa qilgan bo‘lsa, uning uchun sadaqadir», dedilar», dedi».

Sharh: Ahliga, qaramog‘idagilarga savob umidida, bu Allohning hukmi, shariatning buyrug‘i, Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning ko‘rsatmalari, bu menga vojib, degan niyatda va albatta, halol-pok yo‘l bilan topilgan moldan qilingan nafaqa sadaqa o‘rniga o‘tib, ulkan ajr-savoblarga sabab bo‘lishi shubhasiz haqiqatdir.

«Yaxshilik va silai rahm» kitobi 1-juz