Bolalar kattalarga har doim ham ichlaridagi his-tuyg'ularini oshkor qilaverishmaydi. Bunga ko'pincha ota-onaning o'ta qattiqqo'lligi, bolaning har bir ishini, har bir gapini tergayverishi, tanqid qilishi sabab bo'ladi. Bola o'z fikrlarini bayon qila olmay ichida saqlaydigan, o'ziga qarshi nohaqlik qilinsa ham ichiga yutadigan, tengdoshlariga qo'shila olmaydigan, odamovi, bo'shashgan bo'lib qolishiga afsuski, ko'p hollarda ota-onalarning aynan o'zlari sabab bo'lib qolishadi.
Bunday bolalarning ichlarida hech kimga aytmay saqlagan gaplari turli hil ruhiy-jismoniy kasalliklarga chalinishlariga olib keladi. Insondagi qo'rqoqlik, jur'atsizlik xislatlari ham bolalikdan noto'g'ri yondashilgan tarbiya asorati hisoblanadi.
Qachon bola o'z ichidagi tuyg'ularini erkin ifoda qila olsa, qalbidagi xoh yaxshi, xoh salbiy hislarni birov bilan o'rtoqlasha olsa, shunda u butun salbiy energiyasini to'kib tashlagan, uni uzoq vaqt qiynaydigan sarqitdan xalos bo'lgan bo'ladi. O'zida cheksiz rohat tuyadi, butun ichki olami ila xotirjamlik lazzatini his qiladi.
Yoshi katta odamlar bu narsani yaxshi bilishadi. Lekin bolalar ichlaridagi oddiy gaplarni ham oshkor qilishga qo'rqishadi ba'zida. Aytsam ustimdan kulishadi yoki tanqid qilishadi deya-deya oxiri bora-bora mening fikrim hech kimga qiziqmas, men jamiyatga keraksiz odamman deya odamovi bo'lib qolishadi.
Ota-ona bu narsalarni bilishi, farzandining ichidan nima o'tayotganini his qilishi, uning ichki dunyosiga befarq bo'lmasligi, uning ichidagi g'am-g'ussalari uni eb bitirishiga yo'l qo'yib bermasliklari o'ta muhimdir.
Bir ona hikoya qiladi:
“O'g'limni g'amgin holda ko'rsam, unga nima bo'layotganini aytishini so'rayman. “Bolajonim, nima bo'ldi, gapir, nimalarni o'ylayapsan, nega siqilyapsan?” deb ko'nglidan kechayotgan hislarni bilishga harakat qilaman. Agar o'g'lim ichidagi gaplarni menga aytishga iymansa yoki o'zini noqulay sezayotganini payqasam, unga o'zini qiynayotgan muammolarini bir qog'ozga yozib berishini so'rayman.
Bolam ichidagi narsalarni aytib yoki qog'ozga yozib bo'lsa ham chiqarsa, rohat tuyadi, o'zida engillik his qiladi. Men ham bolam nimadan azob chekayotganini bilib olaman va uning kichik qalbiga malham bo'lish harakatida bo'laman. Agar ichidagini bila olmasam, uning dardlarini his qila olmasam, men ham qiynalaman, u ham. Natijada ona-bola o'rtasida muammolar kelib chiqadi”.
Yana bir ona aytadi:
“Har kuni dasturxon ustida o'tadigan vaqtimdan unumli foydalanishga harakat qilaman. Ovqat ustida bolalarimdan bugun maktabda, o'qishlarida qanday qiziq voqea bo'lgani yoki qanday noxush hodisa bo'lgani haqida so'rayman. Bu bilan men farzandimning ichidagi narsalarni tashqariga chiqara olishlik qobiliyatini shakllantira olaman. Voqealarga bolalarim qanday munosabat bildirashayotgani, ularning ruhiy olamlari sog'lom bo'lib shakllanyaptimi, yo'qmi, shularni ham bilib olishimda shu usul yaxshi samara beradi”.
Uchinchi ona aytadi:
“Men farzandimga boshiga biror tashvish tushsa, qandaydir sinovga yo'liqsa, Alloh taologa munojot qilishni o'rgatganman. Ya'qub alayhissalom ham farzandlari bilan sinalganlarida shunday qilganlarini bolalarimga aytib beraman. Ya'qub alayhissalom suyukli o'g'illari Yusuf alayhissalomdan ajralganlarida “Albatta, men dardu hasratimdan faqat Allohning O'ziga shikoyat qilaman” (Yusuf surasi, 86-oyat) degan edilar.
Oyatdan ko'rinib turibdiki, insonning hayotida ro'y beradigan har qanday mahzunlik paytida eng birinchi bo'lib topinadigani Alloh taoloning O'zi bo'lishi kerak. Mana shu tushunchani doim bolalarimga singdirishga urinaman. Bolalarimni g'amgin holatda ko'rganim zahoti undan nima bo'lganini so'rayman. Keyin unga darrov yangi tahorat olib ikki rakat namoz o'qishni, namozdan so'ng duo qilib Alloh taolodan muammolariga echim so'rashini, g'amlarini ketkazishini aytib munojot qilishini aytaman, Alloh bilan dardlashishga o'rgataman. Albatta bu ishda bolalarimga eng birinchi o'zim o'rnak bo'lishga harakat qilaman”.
Doktor Abdulloh Muhammad Abdulmu'tining
"Farzand tarbiyasida 700 ta saboq" kitobidan
G'iyosiddin Habibulloh, Kamronbek Islom tarjimasi.
Bismillahir Rohmanir Rohiym.
Alloh taologa bitmas-tuganmas hamdu sanolar bo‘lsin.
Payg‘ambarimizga mukammal va batamom salavotu durudlar bo‘lsin.
عَنِ ابْنِ عُمَرَ رَضِي اللهُ عَنْهُ ، عَنِ النَّبِيِّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قَالَ: إِذَا أَكَلَ أَحَدُكُمْ فَلْيَأْكُلْ بِيَمِينِهِ، وَإِذَا شَرِبَ فَلْيَشْرَبْ بِيَمِينِهِ، فَإِنَّ الشَّيْطَانَ يَأْكُلُ بِشِمَالِهِ وَيَشْرَبُ بِشِمَالِهِ. رَوَاهُ مُسْلِمٌ وَأَبُو دَاوُدَ وَالتِّرْمِذِيُّ.
Ibn Umar roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi. Nabiy sollallohu alayhi vasallam: «Qachon birortangiz yesa, o‘ng qo‘li bilan yesin. Qachon birortangiz ichsa, o‘ng qo‘li bilan ichsin. Chunki shayton chap qo‘li bilan yeb, chap qo‘li bilan ichadi», dedilar (Muslim, Abu Dovud, Termiziy rivoyat qilganlar).
Demak, chap qo‘li bilan yeb-ichgan odam Rohmanning amridan yuz o‘girib, shaytonga ergashgan va uning ishini qilgan bo‘ladi.
Shuning uchun bu masalaga katta e’tibor bilan qaramog‘imiz, farzandlarimizga ham o‘rgatmog‘imiz lozim.
عَنْ سَلَمَةَ بْنِ الْأَكْوَعِ رَضِي اللهُ عَنْهُ: أَنَّ رَجُلًا أَكَلَ عِنْدَ النَّبِيِّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ بِشِمَالِهِ، فَقَالَ: كُلْ بِيَمِينِكَ، قَالَ: لَا أَسْتَطِيعُ، قَالَ: لَا اسْتَطَعْتَ، مَا مَنَعَهُ إِلَّا الْكِبْرُ، قَالَ: فَمَا رَفَعَهَا إِلَى فِيهِ. رَوَاهُ مُسْلِمٌ.
Salama ibn al-Akva’ roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi:
«Bir kishi Nabiy sollallohu alayhi vasallamning huzurlarida chap qo‘li bilan taom yedi. Bas, u zot:
«O‘ng qo‘ling bilan ye!» dedilar.
«Qodir emasman», dedi u.
«Qodir bo‘lmagin! Uni kibrdan boshqa narsa man qilmadi», dedilar u zot. Haligi odam qo‘lini og‘ziga ko‘tara olmay qoldi» (Muslim rivoyat qilgan).
Ushbu hadisi sharifdan dinimizda ovqatlanish madaniyatiga qanchalik ahamiyat berilganligini yorqin ko‘rib turibmiz. Albatta, gap ovqatlanishning islomiy madaniyati haqida ketmoqda. Ovqatlanishning islomiy madaniyatlaridan biri o‘ng qo‘l bilan yeyishdir. Har bir musulmon inson bu muhim ishga alohida e’tibor bilan qarashi lozim. Ba’zi bir kishilar bu islomiy madaniyatga rioya qilmasalar, ularni ogohlantirish kerak.
Ushbu rivoyatning qahramoni ham Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallamning huzurlarida ovqatlanishning islomiy madaniyatiga rioya qilmay, chap qo‘li bilan taom yeyishga tutindi. Albatta, Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallam bu holga beparvo bo‘lishlari mumkin emas edi. Shuning uchun mazkur odobsiz kishiga ta’lim berib:
«O‘ng qo‘ling bilan ye!» dedilar».
Bunday paytda har qanday odam ta’lim beruvchiga tashakkur aytib, o‘zini o‘nglab olishga urinadi. Odob-axloq taqozosi shu. Ammo haligi odam Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallamga tashakkur aytib, o‘z xatosini tuzatib, o‘ng qo‘li bilan taom yeyishga o‘tish o‘rniga:
«Qodir emasman», dedi».
Ya’ni, bu «Ovqatni o‘ng qo‘li bilan yeya olmayman. Chap qo‘lim bilan yeyaveraman», degani edi. O‘zi noto‘g‘ri ish qila turib, unga mehr ko‘rsatib, xatosini to‘g‘rilab qo‘ygan zot Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallamga nisbatan bunday betgachoparlik qilgan nobakor har qanday jazoga va qarg‘ishga loyiq edi. Shuning uchun ham Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallam ochiq-oydin qilib:
«Qodir bo‘lmagin!» dedilar».
Ya’ni, «O‘ng qo‘ling bilan taom yeya olmasang, bir yo‘la yeya olmay qolgin», dedilar. Hamda u yerda hozir bo‘lganlarga tushuntirish uchun:
«Uni kibrdan boshqa narsa man qilmadi», deb, qo‘shib qo‘ydilar. Ya’ni, u odam yuqoridagi gapni haqiqatda o‘ng qo‘lida nuqson borligi uchun emas, kibr bilan xatosini tan olishdan bosh tortib aytgan edi.
Shuning uchun ham Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallam uni duoibad qildilar. U zot sollallohu alayhi vasallamning duolari joyida qabul bo‘ldi.
«Haligi odam qo‘lini og‘ziga ko‘tara olmay qoldi».
Ajab bo‘ldi! Battar bo‘lsin! O‘z foydasini bilmagan, shariat hukmidan ko‘ra o‘zining kibrini ustun qo‘yadiganlar uchun bu ham kam!
Ushbu hadisi sharifdan olinadigan foydalar:
1. Chap qo‘l bilan taom yeb bo‘lmasligi.
2. Birovning chap qo‘l bilan yeganini ko‘rgan odam tanbeh berib, o‘ng qo‘l bilan yeyishini eslatib qo‘yishi kerakligi.
3. Diniy hukmlar bo‘yicha nasihat eshitgan odam mutakabbirlik qilmasligi kerakligi.
4. Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallamning duolari darhol qabul bo‘lishi.
«Hadis va hayot» kitobi 16-juz