Sayt test holatida ishlamoqda!
15 Iyun, 2025   |   19 Zulhijja, 1446

Toshkent shahri
Tong
03:04
Quyosh
04:49
Peshin
12:29
Asr
17:39
Shom
20:01
Xufton
21:39
Bismillah
15 Iyun, 2025, 19 Zulhijja, 1446

Boburshohning fiqhga oid asarini bilasizmi?

16.02.2021   2512   4 min.
Boburshohning fiqhga oid asarini bilasizmi?

Zahiriddin Muhammad Boburning yoshligi Andijonda o'tgan. Buyuk tarixchi olim Abdulhay Laknaviy Hasaniy «Nuzhat ul-xavotir (Hotiralar sayri)» asarida bunday yozadi: “Hazrat Hoja Ubaydulloh Ahror uning ismini Zahiriddin Muhammad deb qo'ygan. Lekin turkiy xalqlar orasida (dovyurakligi uchun) u Boburshoh nomi bilan mashhur bo'lgan”.

Bobur barcha temuriy shahzodalar kabi maxsus tarbiyachilar, yirik fozilu ulamolar ustozligida harbiy ta'lim olib, fiqh ilmi, arab va fors tillarini yaxshi o'zlashtiradi. Jumladan, ko'plab tarixiy va adabiy asarlar mutolaa qilib, she'riyatga qiziqishi ortadi.

Boburning otasi – Umarshayx Mirzo Farg'ona viloyati hokimi, onasi – Qutlug' Nigorxonim Mo'g'uliston xoni va Toshkent hokimi Yunusxonning qizi bo'lgan. U o'qimishli va oqila ayol bo'lib, o'g'liga hokimiyatni boshqarishida yaqindan yordam bergan va bir qancha harbiy yurishlarida hamrohlik qilgan. Otasi Axsida bevaqt, 39 yoshida fojiali halok bo'lgach, oilaning to'ng'ichi 12 yoshli Bobur valiahd sifatida 1494 yil iyun' oyida taxtga o'tiradi.

Bobur ikki qo'lida qilich o'ynatadigan mohir sarkarda bo'lishi bilan birga serqirra ijodkor edi. Sarkardaning Hanafiylar mazhabi fiqhida “Mubayyan” nomli asari bo'lib, unga Shayx Zayniddin (ibn Qutbuddin Hanafiy) Havofiy sharh yozib, uni “Mubayyin” deb nomlagan” (“Nuzhat ul-xavotir (Hotiralar sayri)”, 314-bet.). “Risolai aruz”da aytilishicha, bu asar milodiy 1521 yili yozilgan. Mazkur asardan shu narsa ma'lumki, Bobur fiqhga muhabbati kuchli, hanafiy mazhabida mustahkam e'tiqodli shaxs bo'lgan. Bu asar ko'p yillar davomida “Mubiyn” (“Mubayyin”) deya talqin qilib kelindi. Islomshunos olim Mirzo Kenjabek “Risolai Hoja Axrori Vali” risolasi muqaddimasida keltirishicha, aslida “Mubayyin” kitob sharhining nomidir. Uni Boburning munshiysi (shaxsiy kotib) Shayx Zayn yozgan. Bu asar yana “Fiqhi Boburiy” deb ham atalgan” (“Urdu doirai ma'orifi islomiya” enqiklopediyasi, urdu tilida. Panjob universiteti nashri, mil. 1972 y.).

Shoh Bobur «Mubayyan» asarini farzandlari Nosiriddin Humoyun va Komron Mirzoga atab, fiqhiy bir dastur sifatida yozgan. Unda Islomdagi besh farzning fiqhiy masalalari ta'lim beriladi. Ya'ni, iymon-e'tiqod, namoz, ro'za, zakot va haj masalalari she'riy tilda go'zal bayon etilgan. Tahqiq qilib, solishtirilganda “Mubayyan” asari asosida “Muxtasari Viqoya” hamda «Hidoya»i sharif kitoblari namoyon bo'ladi. Asardagi duo matnlari esa, asosan kutubi sittada, ya'ni Imom Buxoriy, Imom Muslim, Imom Termiziy, Imom Abu Dovud, Imom Ibn Moja, Imom Nasoiy kabi olti ulug' muhaddisning kitobida kelgan hadislardan hamda Imom G'azzoliyning «Ihyou ulumid-din» asaridan olingan.

Ulug' shoir, qomusiy alloma, ma'rifatli faqih Zahiriddin Muhammad Boburning “Boburnoma” yoki “Tuzuki Boburiy” asari dunyoga mashhur. Shuningdek, sarkardaning she'rlar “Devon”i majoz va haqiqatlar gavhari bo'lsa, “Volidiya” risolasi nazmiy tarjimasi uning ma'naviy holi Ubaydulloh Ahror Vali hazratlari bilan bog'liqligidan darak beradi. “Mubayyan” asarini Temuriylar davri ijtimoiy, oilaviy, diniy madaniyatining ko'rkam ifodasi deyish mumkin.

“Boburnoma”ning o'z davrida Mirzo Abdurahim ibn Bayramxon tomonidan fors tiliga tarjima qilinishi ham asarning juda ulug' qadr-qimmat topganini anglatadi.

Abduvohid O'ROZOV,
Imom Buxoriy xalqaro ilmiy-tadqiqot
markazi ilmiy xodimi

FOYDALANILGAN ADABIYoTLAR
1.Bartold V. V. Sochineniya, t. 2 (chast 2), Moskva, 1964 y.
2.Oqilov Saidmuxtor. Moturidiya va Ash'ariya ta'limotlari tarxi. Toshkent. Movarounnahr. 2015. – B. 44.
3.“Urdu doirai ma'orifi islomiya” enqiklopediyasi, urdu tilida. Panjob universiteti nashri, hij. 1392 y, mil. 1972 y.
4.Fasix Havafi. Mudjmal-i fasixi., Toshkent: 1980 y; Temurnoma (Amir Temur Ko'ragon jangnomasi). Toshkent: 1990 y.
5.Sharafiddin Ali Yazdiy. “Zafarnoma”, Toshkent: 1997 y.
6.Sharafiddin Ali Yazdiy. Zafarnoma, Toshkent: 1997 y.; Amir Temur Ko'ragon, Qissai Temur ("Malfuzoti Temuriy"), Toshkent: 2000 y.
7.Fayziyev T. Temuriylar shajarasi, Toshkent, 1995 y;
8.Hakim Sattoriy. “Hazrati Sohibqiron”. Toshkent. G'afur G'ulom. 2005 y. – B. 20.

Maqolalar
Boshqa maqolalar
Maqolalar

O‘zbekiston hojilarining Prezident Shavkat Mirziyoyevga Qurbon hayiti munosabati bilan yo‘llagan tabrigi

05.06.2025   18961   4 min.
O‘zbekiston hojilarining Prezident Shavkat Mirziyoyevga Qurbon hayiti munosabati bilan yo‘llagan tabrigi

 

O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti

Shavkat Mirziyoyev Janobi Oliylariga

 

Bismillahir Rohmanir Rohim

Assalomu alaykum va rahmatullohi va barakotuh

Muhtaram Prezident Janobi Oliylari!

 

Alloh taologa behisob shukrki, Sizning bevosita tashabbuslaringiz va sa’y-harakatlaringiz bilan haj amallarini yuqori saviyada tashkil etishga muvaffaq bo‘lmoqdamiz.

Bunday e’tibor va ehtiromni biz hojilar chin yurakdan his etib, yaratilgan barcha qulayliklar uchun Sizga chuqur minnatdorlik izhor etamiz.

Hurmatli Prezident Sizni va Siz orqali yurtdoshlarimizni haj ibodatini ado etayotgan hamyurtlarimiz nomidan musulmon ummati uchun eng ulug‘ bayram – Qurbon hayiti bilan samimiy muborakbod etamiz.

Biz, o‘zbekistonlik hojilar shunday fayzli kunlar uchun shukronalar aytib, Haq taolodan jonajon yurtimizga qut-baraka, aziz xalqimizga farovonlik va farzandlarimizga barkamollik so‘rab ezgu duolar qilmoqdamiz.

Zero, Payg‘ambarimiz (sollallohu alayhi vasallam) “Duolarning eng yaxshisi arafa kuni qilingan duodir”, deb xushxabar berganlar.

Alloh taoloning bayti joylashgan muqaddas zaminda – Mino, Arafot kabi muborak manzillarda ulug‘ amallarni ixlos ila bajarmoqdamiz.

Sizni vaqt ajratib, muborak haj ziyorati uchun yaratilgan sharoitlar va salomatligimiz haqida so‘raganingiz hamda har kuni holimizdan xabardor bo‘lib turganingiz ibodat bilan yurgan biz hojilarni cheksiz darajada mamnun etdi.

Bunday e’tibor va ehtiromni Saudiya Arabistonining mutasaddilari ham yuqori baholab, Siz Janobi Oliylariga hurmat va duolarini izhor etmoqdalar.

Muborak maskanlarda har bir ziyoratchi Sizning g‘amxo‘rligingizni yurakdan his qilib, ko‘zlarida yosh bilan duolar qilayotganini alohida aytib o‘tmoqchiman.

Sizga aytadigan yana bir xabarimiz, Saudiya Arabistonida bo‘lib turgan yurtimizning diniy soha vakillari hamda ziyoratchilari tomonidan mavsum davomida Qur’oni karim 10 ming marotaba xatm qilinib, yurtimizga tinchlik, xalqimizga farovonlik tilab duolar qilindi.

Hurmatli Prezident, Siz yaratib bergan imkoniyatlardan ruhlanib, o‘zbekistonlik hojilar yurtga qaytganimizdan keyin “Yangi O‘zbekistonning tinchlik va ma’naviyat targ‘ibotchilari” degan ezgu tashabbusni bir ovozdan ilgari surib, Uchinchi renessans yaratuvchilarini tarbiyalashda Sizga ko‘makchi bo‘lmoqchimiz.

Siz boshchiligingizda yurtimizda tinchlikni mustahkamlash, xalqimizning ma’naviyatni yuksaltirish, ayniqsa yoshlarning sifatli ta’lim olishi, kasb-hunar egallashi, kerak bo‘lsa dunyoni egallashi kabi masalalar eng ustuvor vazifaga aylandi.

Shunday ekan, biz hojilar yurtimizga qaytgach, quyidagi ishlarni amalga oshirmoqchimiz:

– ona-Vatanimiz taraqqiyotiga xolis xizmat qilish, mahallalarda tinchlik va birdamlikni mustahkamlash, aholi orasida tinchlik-osoyishtalikni qadriga yetish, xalqimizni ma’nan yuksaltirish, jamiyatdagi islohotlarga daxldorlik hissini oshirish kabilarga targ‘ib etish;

– kitobxonlik madaniyatini yuksaltirish, ilmni qadrlash va ilm-ma’rifatga homiylikda namuna bo‘lish;

– to‘ylar, oilaviy tadbirlar va marosimlarda me’yoriylikka amal qilgan holda kamxarj va ixcham o‘tkazishda bosh-qosh bo‘lish;

– kiyinishda va muomalada oddiylik va kamtarinlikka amal qilish, dabdababozlik, isrofgarchilik, maishatbozlik kabi illatlardan yiroq bo‘lishni targ‘ib qilish;

– yoshlarni muvaffaqiyatlarga faqat o‘qib-o‘rganib, ilm bilan erishish mumkinligini o‘rgatish;

– ustozlar, o‘qituvchi va murabbiylarga doimo ehtirom ko‘rsatish, ularni moddiy qo‘llab-quvvatlash ishlariga ko‘mak berish;

– mahallalardagi notinch oilalar, shu jumladan tarbiyasida muammosi bor yoshlar o‘rtasida tushuntirish ishlarini olib borish;

– hududlardagi maktablarning ta’mirga muhtoj qismini joriy ta’mirlash ishlariga ko‘maklashish;

– xayriya, mehr-muruvvat va yordam ko‘rsatish ishlarini ko‘paytirish.

Barcha hojilarimiz yurtimizga qaytgandan so‘ng ushbu tashabbuslarni qat’iy amalga oshirishga va’da beramiz.

Zero, jonajon Vatanimiz kelajagi, xalqimiz farovonligi va yurtimiz shonu shuhrati Siz aytganingizdek yoshlarimiz qo‘lidadir. Ular ertaga O‘zbekistonni yanada kuchli, yuksak taraqqiy etgan davlatga aylantirish uchun o‘zlarining bor bilimi, iqtidori va kuch-g‘ayratini safarbar qilsa, ko‘zlagan barcha ezgu maqsadlarimizga, albatta erishamiz.

Yusuf Xos Hojib bobomiz aytganlaridek:

“Zakovat bor joyda ulug‘lik bo‘ladi,

Bilim bor joyda buyuklik bo‘ladi”.

 

 

Hurmatli Prezident Janobi Oliylari!

 

Biz, 15 ming hoji duolar ijobat bo‘ladigan Arafotda turib, Alloh taolodan Sizga mustahkam sog‘lik, uzoq umr va ulkan muvaffaqiyatlar tilab, olib borayotgan barcha ishlaringizda madadkor bo‘lishini so‘rab iltijolar qilyapmiz.

Alloh taolo butun dunyo mo‘min-musulmonlariga Qurbon hayitini muborak aylasin, tinchlik-xotirjamlik ato etsin, ibodatlarimizni O‘z dargohida husni qabul aylasin, ona Vatanimizni obod, xalqimiz hayotini yanada farovon qilsin!

Qurbon hayiti muborak bo‘lsin!

 

Hurmat va kamoli ehtirom ila,

 

O‘zbekiston hojilari,

Makka shahri Arafot vodiysi,

2025 yil 5 iyun

Maqolalar