Islom olamining eng mashhur avliyolaridan biri, naqshbandiya tariqatining asoschisi bo'lgan Hoja Bahouddin Naqshband milodiy 1318 yilning mart oyida Buxoro viloyatining Kogon tumanidagi Qasri Hinduvon qishlog'ida tug'ilgan.
Halq orasida Bahouddin, Bahouddinjon, Hoja Bahouddin, Bahouddin Balogardon, Balogardon, Ho'jayi Buzruk, Shohi Naqshband nomlari bilan ham mashhur. Hoja Bahouddin Naqshbandning asl ismi Muhammaddir.
Manbalarda u kishining otasi ham bobosi ham Muhammad ismida bo'lgani qayd etiladi. Bahouddin Naqshbandning nasabi ota tarafdan Hazrat Aliga, ona tarafdan hazrat Abu Bakr Siddiqqa borib taqaladi. Hojalar avlodidan bo'lgani uchun uning nomi oldiga xoja so'zini ishlatish rasm bo'lgan.
Yoshligida otasi bilan birga kimxobga naqsh solish hunari bilan mashg'ul bo'lgani uchun Naqshband laqabi bilan mashhur bo'lgan. O'sha davrda matolarga naqsh ishlagan, naqsh solingan ko'ylaklar yoki naqshli gilamlar to'qigan kasb egalari naqshband deyilgan. “Bahouddin” so'zi “Dinning nuri” degan ma'noni anglatadi. Bu Hoja Naqshbandga keyinchalik berilgan faxrli unvon.
Bahouddin Naqshband umri davomida bir necha pirning tarbiyasini olgan. Birinchi piri – Hoja Muhammad Boboyi Samosiy edi. Keksa shayx bu yosh muridini tarbiyalashni o'rinbosarlaridan bo'lmish Amir Sayyid Kulolga topshiradi. U tariqat bobida bilganlarini o'rgatib bo'lganidan keyin shogirdiga ijozat beradi. Bahouddin ilm istab, yassaviya tariqati shayxlarining mashhur vakillaridan bo'lmish Qusam shayx oldiga, Naxshab, ya'ni hozirgi Qarshiga boradi. Uch oy undan ta'lim oladi. Bahouddinning bu pirga ixlosi baland bo'lgan, ayni chog'da Qusam shayx ham uni o'z o'g'lidek bilib, muridiga cheksiz hurmati tufayli umrining oxirigacha Buxoroda yashab, shu erda vafot etadi.
Manbalarning dalolat berishicha, u Hoja Abdulxoliq G'ijduvoniy (1103–1179)dan ruhiy tarbiya olgan. Bahouddin Naqshbandning umri asosan Buxoro va uning atrofidagi qishloqlarda o'tgan. G'aribona hayot kechirgan, faqat o'z mehnati bilan kun ko'rgan. Hizmatkor yoki qul saqlamagan. O'z ta'limotini yaratishda Yusuf Hamadoniy va Abdulxoliq G'ijduvoniy nazariyalariga asoslangan. Ta'limoti asosida: “Dil – ba yor-u, dast – ba kor” (“Ko'ngil Allohda bo'lsin-u, qo'l ish bilan band bo'laversin”), – degan shior yotadi.
Tasavvufdagi har qanday tariqat kabi, xojagon-naqshbandiya tariqati ham o'z g'oyalari, tartib-qoidalari, odoblari va qat'iyatlarini shakllantirishda juda qadim rishtalardan suv ichgan. Ammo tariqatning butun mohiyatini uning bosh shiori bo'lmish: “Dil – ba yor-u, dast – ba kor” hikmati hamda yana o'n bir qoida belgilab beradi. Bu qoidalar “rashhalar”, ya'ni “tomchilar” deb yuritilgan. Rashhalar Yusuf Hamadoniy, Abdulxoliq G'ijduvoniy va Bahouddin Naqshband taraflaridan asoslangan
NAQShBANDIYa OLTIN SILSILASI
Naqshbandiya manbalarda “silsilat az-zahab”, ya'ni “oltin silsila” tarzida tilga olinadi.
Bu quyidagi tarzda shakllangan:
• Sarvari olam Muhammad (sollallohu alyhi vasallam) (570–632).
• Hazrat Abu Bakr Siddiq (roziyallohu anhu) (573–634).
• Hazrat Salmon Forsiy (roziyallohu anhu) (578–657).
• Hazrat Qosim ibn Muhammad (rahmatullohi alayh) (vaf. 605 y.).
• Hazrat Imom Ja'fari Sodiq (rahmatullohi alayh) (702–765).
• Sulton al-orifin Boyazid Bistomiy (quddisa sirruhu) (vaf. 875 y.).
• Shayx Abul Hasan Haraqoniy (quddisa sirruhu) (963–1033).
• Shayx Abu Ali Formadiy (quddisa sirruhu) (962–1055).
• Hazrat Hoja Yusuf Hamadoniy (quddisa sirruhu) (1049–1141).
• Hazrat Hoja Abdulxoliq G'ijduvoniy – Hojai jahon (1103–1179).
• Hazrat Hoja Orif Revgariy – Mohitobon (quddisa sirruhu) (vaf. 1317 y.).
• Hazrat Hoja Mahmud Anjirfag'naviy (quddisa sirruhu) (vaf. 1317 y.).
• Hazrat Hoja Ali Rometaniy (quddisa sirruhu) (vaf. 1326 y.).
• Hazrat Hoja Muhammad Boboyi Samosiy (quddisa sirruhu) (vaf. 1354 y.).
• Hazrat Hoja Sayyid Amir Kulol (quddisa sirruhu) (vaf. 1370 y.).
• Hazrat Hoja Bahouddin Naqshband Buxoriy (quddisa sirruhu) (1318–1389
Yusuf Hamadoniy tayin etgan shiorlar:
• Hush dar dam (Har nafas hushyor turmoq).
• Nazar bar qadam (Har qadamni nazarda tutmoq).
• Safar dar vatan (Vatan ichida sayr etmoq).
• Hilvat dar anjuman (Anjuman ichra xilvatda bo'lmoq).
Abdulxoliq G'ijduvoniy tayin etgan shiorlar:
• Yotkard (Alloh nomini yodda takrorlash);
• Bozgasht (dilida yana Allohga qaytish);
• Nigohdosht (solik kalimai shahodatni aytganda xotirni jam qilish, xayolni bo'lmaslik);
• Yoddosht (solik har doim Allohni yodda tutib ogoh bo'lishi).
Bahouddin Naqshband tayin etgan shiorlar:
• Vuqufi zamoniy (zamondan voqif bo'lish);
• Vuqufi adadiy (Zikrda adadga (sanoqqa) amal qilish, ya'ni zikr aytuvchi zikrni bir nafasda necha marta aytishi);
• Vuqufi qalbiy (dilning doimo Alloh taolo tomoniga tayyor bo'lib turishi).
Haydarxon Yuldashxodjayev,
“Mir Arab” Oliy madrasasi rektori
Qadrli do‘stlar!
Siz, azizlarni, hayotini dunyodagi eng ulug‘ va olijanob ishga – navqiron avlod ta’lim-tarbiyasiga bag‘ishlagan muhtaram ustoz va murabbiylar, sohaning barcha jonkuyar xodimlarini umumxalq bayrami – O‘qituvchi va murabbiylar kuni bilan samimiy muborakbod etaman.
Mana shunday quvonchli kunda siz, mehribon ustozlarga el-yurtimizning yuksak hurmat-ehtiromini yana bir bor izhor etib, barchangizga Yangi O‘zbekiston kelajagini yaratish yo‘lidagi mashaqqatli va sharafli mehnatingiz uchun chin qalbdan tashakkur bildiraman.
Hurmatli ustoz va murabbiylar!
Yaqinda sizlar bilan bo‘lib o‘tgan ochiq, aytish mumkinki, tarixiy muloqotimizda ta’lim-tarbiya tizimidagi ishlarimizni chuqur tahlil qilib, ularni yangi bosqichga ko‘tarish bo‘yicha aniq maqsad va rejalarni belgilab oldik.
Kuni kecha Birlashgan Millatlar Tashkiloti Bosh Assambleyasining 80-sessiyasida ta’lim sohasidagi islohotlarimiz natijalari jahon hamjamiyatida katta e’tibor va qiziqish uyg‘otdi. Bu borada biz erishgan yutuqlar xalqaro ahamiyatga ega bo‘lgan yangi tashabbuslarni ilgari surish uchun asos bo‘ldi.
Xususan, keyingi sakkiz yilda yurtimizda ta’lim va ilm-fan uchun xarajatlar 6 karra oshirilib, 378 trillion so‘mni tashkil etgani, yuzlab yangi bog‘chalar, maktab, texnikum va oliygohlar qurilgani, ta’lim va ilm dargohlarini zamon talablari asosida jihozlash, ustoz va murabbiylarning mehnatini munosib qadrlashga qaratilgan dasturlarimiz alohida e’tirof etildi.
Bu haqda gapirganda, mamlakatimizda qisqa muddatda bog‘chalar sonini 5200 dan 38 mingtaga, qamrov darajasini 27 foizdan 78 foizga oshirganimiz, tarbiyachilar maoshi maktab o‘qituvchilari oyligiga tenglashtirilgani, ushbu muassasalardagi rahbar va pedagoglar maoshi qariyb 2 barobar oshirilganini ta’kidlash lozim.
Kelgusi yildan Qoraqalpog‘iston va barcha viloyatlarda Prezident maktablari kabi “Yangi avlod” bog‘chalari tashkil etilib, ularda tarbiyachilar ilg‘or pedagogik texnologiyalarni o‘rganadi.
Farzandlarimizga bilim va tarbiya berishning eng muhim bosqichi – maktab ta’limini rivojlantirish doimiy e’tiborimiz markazida bo‘lib kelmoqda. So‘nggi yillarda 500 ga yaqin yangi maktablar barpo etilib, mavjudlari kengaytirilgani hisobidan 1 million o‘quvchi o‘rni yaratildi. Xususiy maktablarga yo‘l ochilishi tufayli ota-onalar va o‘quvchilar uchun tanlash imkoniyati paydo bo‘ldi. Bugungi kunda 200 mingdan ziyod o‘g‘il-qizlarimiz ana shunday maktablarda o‘qimoqda.
Yangi o‘quv yilidan 12 yillik maktab ta’limi hamda 9- va 11-sinf o‘quvchilari uchun yagona davlat imtihonlari joriy qilinib, ularning natijalari bo‘yicha bitiruvchilar bevosita texnikum va oliygohlarga kira oladigan tartib yo‘lga qo‘yiladi.
Hammamizga ayonki, kelajak – zamonaviy bilim bilan qurollangan kasb-hunar egalarinikidir. Biz bu haqiqatni hech qachon unutmasligimiz lozim. Shu bois yoshlarimizni davr bilan hamnafas bo‘lib, har qanday raqobatga bardosh bera oladigan yetuk mutaxassislar etib tarbiyalashimiz kerak.
Shu maqsadda tashkil etilayotgan Kasbiy ta’lim agentligidan umidimiz katta. Ushbu agentlik kasb ta’limi sohasiga, mavjud texnikumlarga xalqaro standartlar asosida yangi hayot nafasini olib kirishi zarur.
Bir yil ichida 100 ta texnikumda Germaniya, Buyuk Britaniya, Shveysariya, Xitoy, Koreya Respublikasi kabi rivojlangan mamlakatlarning ta’lim tashkilotlari bilan hamkorlik yo‘lga qo‘yilib, ularning ilg‘or o‘quv dasturlari joriy etiladi. Jumladan, Angliyaning “Pirson” kompaniyasi bilan hududlardagi 14 ta texnikumda “BITЕK” xalqaro dasturi orqali yoshlar turizm, axborot texnologiyalari, tibbiyot, qurilish, logistika, elektrotexnika, energetika, mashinasozlik, biotexnologiya, kreativ iqtisodiyot kabi yo‘nalishlarda talab yuqori bo‘lgan kasblarni egallaydi.
Mamlakatimizda dual ta’lim bilan qamrov 5 barobar oshiriladi. Ayni paytda yangi texnologiyalarni o‘zlashtirish, chet ellik investor va hamkorlar bilan erkin muloqot qilish uchun texnikumlardagi xorijiy til soatlari to‘rt karra ko‘paytiriladi.
Umuman, kelgusi yildan yangi, raqamli ochiq platforma ishga tushirilib, unda texnikum bitiruvchilarining kasbiy ko‘nikmalari haqidagi ma’lumotlar mahalliy va xorijiy ish beruvchilar uchun e’lon qilinadi.
Shu bilan birga, umumiy o‘rta ta’lim muassasalarida maktab maslahatchisi lavozimi joriy etilib, ular 7-sinfdan boshlab o‘quvchilarni kasb-hunarga yo‘naltirish bilan shug‘ullanadi.
Barchangizga ma’lumki, biz keyingi yillarda oliy ta’lim masalasiga ustuvor ahamiyat qaratmoqdamiz. Amalga oshirilgan islohotlarimiz natijasida o‘tgan sakkiz yil ichida oliygohlarimiz soni 77 tadan 202 taga, talabalar soni esa 250 mingdan 1,5 millionga yetdi. Yoshlar uchun oliygohlarga kirishda tanlov imkoniyati ko‘paytirildi. Mazkur ta’lim muassasalarida dars beradigan o‘qituvchilarning oyligi sezilarli darajada oshirildi.
Fanning muayyan sohasida tadqiqotlar olib borib, aniq natijaga erishayotgan olimlarimizning asosiy qismini professor-o‘qituvchilar tashkil etayotgani ayniqsa e’tiborlidir.
Qadrli do‘stlar!
Biz o‘qituvchi va ustozlik kasbining maqomi va nufuzini oshirishga hal qiluvchi masala sifatida qaramoqdamiz. Shu bois soha xodimlarining mehnat va yashash sharoitini yaxshilash islohotlarimizning eng ustuvor yo‘nalishi bo‘lib qoladi. Jumladan, yangi yildan boshlab kamida 15 yil stajga ega bo‘lgan oliy toifali pedagoglarga ipoteka krediti boshlang‘ich badalining 25 foizi qoplab beriladi.
Kelgusi o‘quv yilida davlat oliygohlariga o‘qishga kirgan pedagoglar farzandlarining kontrakt summasiga 30 foiz chegirma joriy etilishi mo‘ljallanmoqda. O‘qituvchilarning zamonaviy kompyuter texnikalarini xarid qilishlari uchun 10 million so‘mgacha imtiyozli kredit ajratiladi. Yangi yildan soha xodimlari uchun davlat xizmatlari to‘lovi ikki karra kamaytiriladi. Dunyodagi TOP-300 talik oliygohlarga o‘qishga kirgan bo‘lg‘usi pedagoglarga 20 ming dollargacha imtiyozli ta’lim krediti ajratiladi.
Muxtasar aytganda, o‘qituvchi va murabbiylik kasbini jamiyatimizdagi eng muhim va obro‘li kasbga aylantirish bo‘yicha boshlagan ishlarimiz izchil davom ettiriladi.
Muhtaram ustozlar, aziz murabbiylar!
Yurtimiz tarixidagi ikki buyuk Renessansni yaratgan ulug‘ mutafakkir va allomalarni ham o‘z vaqtida siz kabi o‘qituvchi va muallimlar tarbiyalab voyaga yetkazgan. Bu ezgu an’analarning davomchilari sifatida siz, azizlar ham bugun jonajon Vatanimizda barpo etilayotgan Uchinchi Renessans bunyodkorlarini kamol toptirishga munosib hissa qo‘shasizlar, deb ishonaman.
Ana shunday olijanob maqsad yo‘lida sizlarga mustahkam sog‘liq, kuch-g‘ayrat, yangi yutuqlar va oilaviy baxt tilayman.
Barchangizga hamisha el-yurtimiz, shogirdlaringizning hurmat va ardog‘ida bo‘lish nasib etsin!
Shavkat Mirziyoyev,
O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti