Imom Termiziy rahmatullohi alayhning “Sunani Termiziy” asarlariga Habibur Rohman Al-Hoyrobodiy hazratlari “Miskush shaziy” nomli sharh bitmishlar. Hazrat ushbu kitoblarida bir hadisni sharhlab, qiziq va ibratlarga to'la bir voqeani keltiradilar. O'sha ibratli voqeani sizlarga ham aytib bergim keldi...
“Abu Hurayra roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi: “Rasululloh sollallohu alayhi vasallam aytdilar:“Imomdan ilgari boshini ko'targuvchi kishi Alloh uning boshini eshakning boshiga o'xshatib qo'yishidan qo'rqmaydimi?!” (Hasan-Sahih hadis).
Ushbu hadisni sharhlab Hazrat quyidagilarni aytadilar: “Ba'zi muhaddislar hikoya qilib beradilar. Ulardan biri hadis ilmida dong'i va shuhrati ovoza bo'lgan bir shayxning huzuriga Damashqqa qarab yo'l oladi. Shayxning dargohiga etgach, uning talabasi bo'lish baxtiga erishadi. Talabalik vaqtlarida hadislarni mukammal tarzda o'rganib, shayxning “hadis maktabi”ni bitirib chiqadi.
Shuncha yillar o'tsa hamki, shogird biror marta ustozining yuzini ko'rmagan, chunki ustozi niqob tutib yurar edi. Hech kim uni yuzini ko'rolmasdi. Boyagi shogird boshqa tolibi ilmlarga qaraganda ustoziga o'zini juda yaqin tutar, xizmatini ham qilar, unga qattiq ixlos ko'rsatar edi. Uning samimiy munosabati va hadis o'rganishga kuchli ishtiyoqini ko'rgan ustoz qadrli shogirdiga bir kun o'z sirini ochdi – yuzidan niqobini tortdi. Ne ko'z bilan ko'rsinki, ustozining yuzi eshakning yuziga o'xshab turar edi. (Allohu Akbar!) Ustoz so'zladi: “Ey, o'g'lim, sen mening holimga tushib qolmaslik uchun men qilgan xatoni qila ko'rmagin! Men “Imomdan ilgari bosh ko'tarmaslik” haqidagi hadisni o'qiganimda, imomdan oldinga o'tib ketuvchining oqibati haqiqatda shunaqa bo'larmikin, deya ishonqiramay qaradim va namozdagi amallarda imomdan oldinga o'tib kettim. Mana, ko'rib turganingdek, yuzim shu holga kelib qoldi”. Ustozini diqqat bilan tinglagan sofdil shogird Allohga duo qildi va unga shifo tiladi. Alloh taolo shogirdning ustoziga qilgan duosini ijobat ayladi – shayx yana asl holiga qaytdi”... (Laa havla va laa quvvata illa billah!)
Ushbu hadis va uning ajib sharhida bir qancha ibratlar bor.
Janobimiz Rasululloh sollallohu alayhi vasallam Alloh taoloning haq va rostgo'y Payg'ambaridirlar. Hech qachon havoi nafsdan so'zlamaydilar. U zot sollallohu alayhi vasallamning so'zlariga aslo shak qilib bo'lmas. Ishonmaslik va tajriba qilib ko'rish oqibati esa yuqoridagi shayx qissasida o'tdi.
Endi tasavvur qiling-a, kimningdir boshiga ushbu shayxning holatidek kulfat tushsa, deylik birortamiz shu imtihonga duchor bo'lsak, nima qilar edik?! Qilayotgan kasbimiz, olayotgan ilmimiz ham ko'zimizga ko'rinmay, dod solib, yig'lab, holatimizdan o'takamiz yorilib, telba bo'lib qolsak kerak?! (Alloh saqlasin!) Ho'sh, shayx qanday yo'l tutgan edi? Avvalo shayx xato qilganini angladi va darhol tavba qildi.
So'ngra, o'zini yo'qotmadi. Allohdan yaxshi gumonda bo'ldi. Hunuk yuziga niqob tortib bo'lsada, yana o'z ishini davom ettirdi. Tarki dunyo qilmadi. Chunki u Habibimiz sollallohu alayhi vasallamning hadislari, ularni o'rganish va o'rgatish sharafini anglagan, buning uchun butun umrni sarf etishni maqsad qilgandi. Shu holida bo'lsa ham ta'limni davom ettirdi. Sirini, dardini birovga bildirmadi. Birgina xatosini deya, ortga qaytmadi. Yaxshi hamki ortga qaytmagani va Allohdan yaxshi gumonda bo'lgani! Alloh taolo unga samimiy va muxlis bir shogirdni ro'baro etdi. Agar o'z holidan uyalib ilmni tashlab ketganida, balki hech qachon bu yigitni uchratmas, mustajob duosiga erishmas edi. Qilingan xatolarga tavba qilish, Haq taolodan yaxshi gumonda bo'lish hamda ilm uchun umrni baxshida etish kishining yaxshilik ustida ekanligiga bir belgidir.
Yana o'ylab ko'raylik, biz ixlos qilgan ustozimiz, deylik biror domlamiz qandaydir xato qilsa, hayotda, oilasida biz o'ylagandek bo'lib chiqmasa, nima deymiz? Taxminan quyidagicha: “Suf-e, hali shu odamga ergashib, gapini tinglab yuribman-mi? Oddiy odamlardan farqi yo'g'akan. Yana domla emish...” deya xafsalamiz pir bo'ladi. Ixlosimiz o'sha ondayoq so'nadi.
Ne samimiyatkim, yuqoridagi hadis tolibi Damashqqa safar etdi. Uzoq yillar bir shayxning etagidan tutdi. Taxminan biz o'qiydigan o'rta va oliy ta'limni ustozining dargohida tamomladi. Bitiruvdan keyin ham yonida ancha yillar qolib ketdi. Shuncha muddat ustozidan: “Nega niqob taqib oldingiz?” deb so'rab ham ko'rmadi. Sababini bilish uchun payt ham poylamadi. Ustoz aytmaguncha, bilishga intilmadi. Shayx niqobini echgach, shuncha yil yonida yurgani bir “eshak nusxa” bo'lsada, uni tark etmadi va ixlosini qo'ldan boy bermadi. Aksincha, Allohga munojaat aylab, ustozining haqiga duo qildi. Shayxning bu sodiq shogirdi aslida ilm va hadis talabida ustoziga muhabbatli edi. Kimdan emas, nimani o'rganayotganiga ahamiyat berar edi.
Haqiqiy shogirdlar shunday bo'lsa kerak: ustozining boru yo'g'ni, kamu ko'stini qabul qilib, uning haqqiga duo qiladi. Mukammalik kutmaydi. O'rgangan ilmiga amal qiladi. Muallimning ta'limini qadrlaydi. O'zi aytishni xohlamagan sirlarini so'ramaydi, birovlardan bilishga intilmaydi. Maqsad – ilm o'rganish, ustoz yoki imomni o'rganish emas!
Bu dunyoda ilm olish va uni ta'lim berishdan ko'ra sharafli vazifa bo'lmasa kerak. Ayniqsa, Allohning kalomi va Payg'ambarimiz Muhammad Mustafo sollallohu alayhi vasallamning hadislari hamda ularga aloqador barcha ilmlarning qadri va fazli juda balanddir. Buni muallimlar ham, tolibi ilmlar ham teng anglashlari, Alloh qo'ygan maqomlaridan yuz o'girmasliklari, shu o'ringa munosib bo'lishlari, ilm berish va olish mashaqqatiga sabr qilishlari, ustoz va shogird faqatgina Alloh rizosi uchun muhabbat qilishlari darkor.
Allohim, bizni ilm yo'lida yashaydigan xolis qullaringdan ayla! Hayrli ilm va solih ustozlar ila ne'matlantirgin...
Nilufar SAIDAKBAROVA,
Toshkent islom instituti o'qituvchisi.
2025 yil 10 iyul kuni Qur’oni Karim xodimi, ustoz, shayx Alijon qori Fayzulloh Maxdum boshchiligida «Qur’on va tajvidni o‘rgatish» bo‘limi xodimlari O‘zbekiston musulmonlari idorasi kutubxonasiga tashrif buyurishdi.
Ma’lumki, kutubxonada turli mavzudagi nodir qo‘lyozma asarlar, Qur’oni Karim qo‘lyozma nusxalarining namunalari saqlanadi. Mana shunday nodir manbalardan biri Hazrati Usmon mus'hafi hisoblanadi. Qur’oni Karimning ushbu noyob va qadimiy qo‘lyozma nusxasi tadqiqotchilar va keng jamoatchilikning doimiy e’tiborida bo‘lib kelgan.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyev rahbarligida 2023 yil 22 dekabr kuni o‘tkazilgan Respublika ma’naviyat va ma’rifat kengashining kengaytirilgan yig‘ilishida muzeylar faoliyatini takomillashtirish bo‘yicha yetti yillik dastur qabul qilinishi e’lon qilindi. Ushbu yig‘ilish davomida berilgan topshiriqlar bo‘yicha 50-son Bayonnomaning 47-bandida Muqaddas kitob – Usmon Qur’oni sahifalarining konservatsiya va restavratsiya qilinishini ta’minlash belgilangan. Mazkur dasturni amalga oshirish maqsadida O‘zbekiston Madaniyat va san’atni rivojlantirish jamg‘armasi qo‘llab quvvatlovi ostida xorijlik mutaxassislar, jumladan, Kembrij universitetidan Kristine Rose, fransiyalik restavratorlar Aksell Deleau va Koraliye Barbe, Istanbul qo‘lyozmalar ustaxonasi va arxiv bo‘limi mudiri Nil Baydar Usmon mus'hafini bosqichma-bosqich ta’mirlash rejasini ishlab chiqib, kelgusida muhofaza qilish bo‘yicha tavsiyalarni berdilar. Jumladan, «yengil restavratsiya ishlari»ni amalga oshirishdan avval Hazrati Usmon Qur’oni sahifalarini skaner qilish va matnini kodikologik tadqiq qilish bo‘yicha yo‘nalishlar belgilab olindi.
Ushbu xayrli ishlarning davomi sifatida O‘zbekiston musulmonlari idorasi kutubxonasida Hazrati Usmon Mus'hafi matnini kodikologik tadqiq qilish bo‘yicha muhim yig‘ilish bo‘lib o‘tdi. Unda «Qur’on va tajvidni o‘rgatish» bo‘limi mudiri shayx Alijon qori Fayzulloh va Kutubxona mudiri Kamoliddin Mahkamov boshchiligida bo‘lim xodimlari ishtirok etishdi. Yig‘ilishda «Mo‘yi muborak» madrasa-muzeyida saqlanayotgan Hazrati Usmon Mus'hafining tarixi va bugungi kundagi ahamiyati haqida so‘z yuritilib, uni kelajak avlodlar asrab-avaylashga xizmat qiladigan muhim masalalar muhokama qilindi. Jumladan, Hazrati Usmon Qur’oni sahifalari va fondda saqlanayotgan 1905 yilda Sankt-Peterburgda olingan nusxasini kodikologik tadqiq qilish bo‘yicha taklif va mulohazalar bildirilib, kelgusida qilinadigan ishlar rejalashtirildi.
AlQuranuz