Islom ilm, ma'rifat va insonning manfaatlarini himoya qiluvchi din ekanini barcha yaxshi anglashi lozim. Chunki Qur'on karim va hadis sharif Islomning asosiy manbalari bo'lish bilan birga, musulmonlar hayotini tashkil etish uchun muhim qo'llanma ham hisoblanadi. Aynan mana shu jihatdan, musulmonlarning manfaatlaridan kelib chiqib, inson kamoloti va jamiyat farovonligi, ijtimoiy barqarorlik va taraqqiyotni ko'zlab Qur'on va sunnatga asoslangan holda hukm chiqarish alohida bilim va malakani talab etadi.
Mo''tabar manbalarimizda, shariatga muvofiq deb, e'tirof etiladigan darajadagi hukmni chiqarish hamda fatvo berish huquqiga ega bo'lish, kishiga avvalo arab tili, Qur'on va qur'onshunoslik ilmlari hadis va hadisshunoslik ilmlari, usulul-fiqh va islom tarixi kabi bir qancha ilmlarni juda chuqur va mukammal egallashlikni vazifa qilib qo'yiladi.
Alloh taolo Qur'oni karimda “Oli Imron” surasining 7-oyatida: “U Sizga Kitobni (Qur'onni) nozil qilgan zotdir. Unda shu Kitobning «onasi» sanalmish (ma'nosi) aniq oyatlar va (shu bilan birga) yana mutashobih (ma'nosi O'zidan boshqaga noma'lum) oyatlar ham bor. Ammo dillarida og'ish bor kimsalar odamlarni fitnaga solish va o'z talqiniga muvofiq ma'nolar berish uchun uning (Qur'onning) mutashobih oyatlariga ergashadilar. Holbuki, unday oyatlar ta'vilini (asl ma'nosini) faqat Allohning O'zigina bilur. Ilmda mustahkam (haqqoniy olim)lar esa: «Unga imon keltirdik. Hamma (oyatlari) Rabbimiz huzuridandir», deydilar. (Bundan) faqat aql egalarigina eslatma olurlar”, deb marhamat qiladi.
Imom Termiziy rahmatullohi alayhdan rivoyat qilgan hadisda Payg'ambarimiz sollalohu alayhi vasallam: “Kim Qur'on (oyatlari) haqida o'z ra'yi bilan gapirsa (tafsir qilsa), to'g'ri qilgan bo'lsa ham xato qilibdi” deganlar.
Ya'ni, bundan shunday hikmat topamizki, kimki e'tirof etilgan ustozdan ilm olmay va Qur'on tafsiriga oid ilmlarni o'rganmay, o'zicha Qur'onni tafsir qilishga kirishib, natijada Qur'onni to'g'ri tafsir qilgan taqdirda ham, baribir xatoga yo'l qo'ygan va og'ir gunohni sodir etgan bo'ladi.
Bundan esa, ustoz ko'rmasdan, ilmsiz ravishda Qur'onni tafsir qilish va shuning barobarida ilmsiz ravishda fatvo berish o'ta xatarli ish ekani yana bir bor ravshanlashadi.
Isro surasining 36-oyatida esa, Alloh taolo: “(Ey inson!) O'zing (aniq) bilmagan narsaga ergashma! Chunki quloq, ko'z, dilning har biri to'g'risida (har bir inson) mas'ul bo'lur (javob berur)”, deb marhamat qilgan.
Ushbu oyat haqida Qatoda rahimahulloh “Ko'rmagan narsangni “ko'rdim”, eshitmagan narsangni “eshitdim”, bilmagan narsangni “bilaman” dema! Chunki, Alloh taboraka va ta'olo bularning barchasi haqida sendan qiyomat kuni so'rovchidir”, deganlar.
Demak, har bir inson musulmonlarning aksari e'tirof etmagan balki, e'tiroz bildirgan va rad etgan shaxslar va toifalarning gap-so'ziga quloq solishdan, asliyatini ko'rmagan narsalari haqida go'yoki aslini bilgandek so'zlashdan, qalbi hotirjam bo'lmagan narsalar haqida o'zboshimchalik bilan tafakkur qilishdan uzoqda bo'lishi lozim. Aksincha bo'lganda esa, bu musulmon Qiyomat kuni o'z hisobi o'ta og'ir bo'lishini anglashi muhimdir.
Davomi bor.
Manbalar asosida
Akmalxon Axmedov tayyorladi
Ummu Salama roziyallohu anhodan rivoyat qilinadi: “Rasululloh sollallohu alayhi vasallam qiroat qilganlarida oyatlarni ajratib-ajratib o‘qirdilar” (Imom Abu Dovud, Imom Ahmad rivoyati).
Ummu Salama roziyallohu anhodan rivoyat qilinadi: Nabiy sollallohu alayhi vasallam qiroatalarini oyat-oyat qilib ajratardilar: «Alhamdu lillahi Robbil-’alamin» deb, so‘ng vaqf qilardilar, «Arrohmanir-Rohiym» deb, so‘ng vaqf qilardilar» (Imom Termiziy, Imom Hokim rivoyati).
Ya’lo ibn Mamlakdan rivoyat qilinadi: «U Ummu Salama roziyallohu anhodan Nabiy sollallohu alayhi vasallamning namozlari haqida so‘radi. Shunda u kishi: «Sizlar qayoqdayu, u zotning namozlari qayoqda?! U zot namoz o‘qir, so‘ng namoz o‘qiganchalk uxlar, so‘ng uxlaganlaricha namoz o‘qir, so‘ng namoz o‘qiganlaricha uxlar edilar. To tongacha shunday bo‘lar edi», dedi-da, u zotning qiroatlarini maqtay ketdi. U zotning qiroatlarini maqtay turib: «Harfma-harf, aniq-aniq o‘qirdilar», dedi» Abu Dovud, Termiziy va Ahmad ibn Hanbal rivoyat qilgan.
Qatodadan rivoyat qilinadi: «Anasdan: «Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning qiroatlari qanday edi?» deb so‘raldi. Shunda u: «Cho‘ziq edi», dedi-da, keyin «Bismillahir-Rohmanir-Rohiym»ni «Bismillah»ni cho‘zib, «Ar-Rohman»ni cho‘zib, «Ar-Rohiym»ni cho‘zib o‘qib berdi». Ya’ni Rasululloh sollallohu alayhi vasallam mad – cho‘ziq unli bor o‘rinlarda madni aniq cho‘zib o‘qir edilar (Imom Buxoriy rivoyati).
Abdulloh ibn Abu Qaysdan rivoyat qilinadi: «Men Oisha roziyallohu anhodan Nabiy sollallohu alayhi vasallamning qiroatlari haqida: «U zot qiroatni ichlarida qilarmidilar yoki jahriy (oshkora) qilarmidilar?» deb so‘radim. U: «Har qaysisini ham qilardilar. U zot (qiroatni) gohida ichlarida, gohida oshkora qilardilar», dedi» (Muttafaqun alayh).
Ummu Honiydan rivoyat qilinadi: «Men tunda yopig‘im ustida turib olib Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning Ka’ba oldidagi qiroatlarini eshitar edim» (Nasoiy va Ibn Moja rivoyat qilgan).
Jubayr ibn Mut’im roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi: «Nabiy sollallohu alayhi vasallamnig shom namozida Tur surasini o‘qiyotganlarini eshitdim. «Yoki ular, hech narsadan hech narsa yo‘q, o‘zlari yaralganlarmi?! Yoki ular yaratuvchilarmi?» oyatiga kelganda qalbim uchib ketay dedi» (Imom Buxoriy rivoyati).
Baro ibn Ozib roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi: «Nabiy sollallohu alayhi vasallamning xuftonda «Vattiyni vaz-zaytun»ni o‘qiyotganlarini eshitdim. Biror kishidan u zotning ovozlaridan ko‘ra chiroyli ovoz eshitmaganman» Muttafaqun alayh.
Abdulloh ibn Mug‘affaldan rivoyat qilinadi: «Nabiy sollallohu alayhi vasallamning tuyalarida Qur’on o‘qib ketayotganlarini ko‘rdim. Fath surasini mayin qilib o‘qib ketayotgan ekanlar. Ohang qilib o‘qib ketayotgandilar» (Imom Buxoriy rivoyati).
Avs ibn Huzayfa roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi: «Bir kecha Rasululloh sollallohu alayhi vasallam oldimizga kech qolib chiqdilar. Biz: «Yo Allohning Rasuli, kech qolib ketdingizmi?» dedik. Shunda u zot: «Qur’ondan hizbim[1] qolib ketgan edi, o‘shani tugatmasdan chiqishni istamadim», dedilar. Keyin biz Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning as'hoblaridan: «Rasululloh sollallohu alayhi vasallam Qur’onni qanday hizbga ajratar edilar?» deb so‘radik. Ular: «Uchta, beshta, yettita, to‘qqizta, o‘n bitta, o‘n uchta (sura) va «Mufassal» hizbi», deyishdi» (Tabaroniy va Tahoviy rivoyati).
Davron NURMUHAMMAD
[1] Hizb – bo‘lak degani bo‘lib, Qur’ondan har kun uchun vazifa sifatida ajratib olingan bo‘lakka nisbatan ishlatilgan. Mufassal – Qur’onning Hujurot surasidan boshlab oxirigacha bo‘lgan qismi.