Musulmon odobi
“Halim” sifati “hilm” so'zidan olingan bo'lib, lug'atda “shoshmasdan oqilona ish tutish» va “yomonlik qilganga yomonlik qaytarmaslik” ma'nolarini bildiradi. Hushmuomalalik, har bir ishni eng go'zal va oson yo'l bilan qilish ham halimlikka kiradi. Ya'ni, qo'pollik ham, o'ta zaif holga ham tushib qolmaydi.
Halimlik – jazolash uchun g'azabni qo'zg'atuvchi sabab paydo bo'lganda vazminlik, salobat va viqor bilan turishdir. Halim odam darhol o'ch va intiqom olishga shoshilmaydi. U vazmin va bosiqlik bilan tili va a'zolarini ozorga yarasha javob berishdan tiyadi.
Oysha roziyallohu anhodan rivoyat qilinadi. Payg'ambarimiz sollallohu alayhi va sallam: “Albatta, Alloh taolo muloyimlikni yaxshi ko'radigan Halim zotdir. Umuloyimlik (sohibiga)ka qo'pollik va undan boshqa narsa (xislat)larga berilmaydigan narsa (ajr-mukofot)ni beradi”, dedilar (Imom Muslim rivoyati).
Sharh: Kechirimli, kamtarin bo'lish, kattalarga hurmat, kichiklarga izzat ko'rsatish, mo'minning obro'sini saqlash, hatto jonivorlarga ham rahm-shafqatli bo'lish maqtalgan xislatlardan.
Imom Navaviy rahimahulloh: “Halimlikka beradi”, deyilganidan murod boshqa amallarga berilmaydigan savob halimlik uchun beriladi”, deydi. “Buning ma'nosi halimlik tufayli maqsadlarga erishiladi va amalga oshmaydigan istaklar ro'yobga chiqadi”, deya izohlaydi Qozi Iyoz rahmatullohi alayh. Ibn Hajar Asqaloniy rahmatullohi alayh “Fathul Boriy” asarida: “Halimlik yordamida uning ziddi orqali qo'lga kiritilmagan ishlarga erishiladi”, deydi.
Ali roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam bunday dedilar: “Albatta, banda halimlik tufayli ro'zadorning va kechalari ibodat bilan qoim bo'luvchining darajasini topadi” (Abu shayx ibn Hibbon).
Oysha roziyallohu anho onamizdan rivoyat qilinadi. Rasululloh sollallohu alayhi va sallam bunday dedilar: “Ey Oysha, muloyim bo'l. Shubhasiz, muloyimlik ne narsada bo'lsa, uni ziynatlagan va u ne narsadan olib tashlangan bo'lsa, uni aybli qilgan”(Imom Abu Dovud va Imom Muslim rivoyati).
Ba'zida qo'rs, dimog'dor kimsalar muomalasidan ko'nglimiz ranjiydi. Ammo qo'lidan kelsa, yaxshilik qiladigan, qurbi etmasa boshqalarga zarari tegmaydigan sodda, kamtarin insonlar ham atrofimizda ko'plab uchraydi. Ularni mensimaslik, soddaligidan foydalanish katta gunohdir.
Halimlik kishini nafsiga erk berish va g'azabini sochishdan to'sadi, inson shaxsiyati kuchini, noqisliklardan yuqori turishni ko'rsatadi. Zero, muloyimlik, kamtarinlik fazilat, qo'pol, manmanlik aybdir.
Demak, yaxshi ishlarga shoshilgan kabi go'zal xulqli, chiroyli muomalali, kamtar va halim inson bo'lishga ham intilishimiz lozim.
Manbalar asosida
Imom Buxoriy xalqaro ilmiy-tadqiqot markazi
ilmiy xodimi Abduvohid O'rozov tayyorladi
Har yangi kunning tongini ko‘rganingizda qalbingizni zikr ila to‘ldiring. Iymon zikrlariga quloq tutar ekansiz, borliq Yaratgan Zot sari talpinayotganini his qilasiz. Alloh taolo aytadi: «...Mavjud bo‘lgan barcha narsa hamd bilan Unga tasbeh aytur...»[1]. Balki uyda, balki ko‘chada, qayerda bo‘lsangiz-da, Allohning zikriga shoshiling. Zikrlarni ko‘paytirganingiz sari Allohga bo‘lgan muhabbatingiz ortib boradi, osmonlaru yerning Xoliqi bo‘lgan Alloh taolodek buyuk Zot suyanchig‘ingiz ekanini anglaysiz...
Ushbu misralarni doim yodda tuting:
Gar ersa qalblar Xoliqin zikridin mosuvo,
Alar jasad ichidin joy olgan tosh kabi go‘yo.
Qalbingizni zabonsiz toshga aylantirib qo‘ymang.
Toshda na mehr va na his bor. Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallam: “Robbini zikr qiladigan bilan zikrdan yiroqda bo‘lgan kishi xuddi tirik bilan o‘lik kabidir” [2], deganlar.
Yana Nabiy alayhissalom: “Sizlarga amallaringizning eng xayrlisi va Sultoningiz huzurida eng pokiza, darajangizni yuqorilatadigan, sizlar uchun tillo-kumushlarni ehson qilgandan-da, dushmaningizga yo‘liqib, uning boshini tanasidan judo qilishingiz, u ham sizning kallangizni bo‘yningizdan uzib tashlashidan-da yaxshiroq amal qaysi ekanini bildirib qo‘yaymi?!” – dedilar. Sahobalar: ”Ha, ey Allohning Rasuli”, deyishdi. U zot: U Allohning zikridir”,3] dedilar.
Ubayd ibn Umayr aytadilar: “Mo‘minning amal daftaridagi hamd ila tasbeh – u bilan dunyo tog‘laricha tillo sudralib yurishidan xayrlidir”.
Nabiy alayhissalom yana boshqa bir hadisda: «Alloh taoloning fazilat izlab kezib yuruvchi farishtalari bo‘lib, ular zikr aytib o‘tirilgan davralarni izlab yurishadi. Shu asnoda zikr bo‘layotgan davrani topishsa, farishtalar zikr halqasidagilar bilan birgalikda o‘tirishadi va bir-birlarini qanotlari bilan o‘rab olishadi, shu tarzda zikrdagi kishilar bilan dunyo osmonining orasi farishtalar bilan to‘lib ketadi. Zikr halqasidagi kishilar tarqalib ketishsa, farishtalar osmonga ko‘tarilib ketishadi.
Keyin Alloh taolo hammasini bilib turgani holda, ulardan: “Qayerdan keldinglar? – deb so‘raydi. Ular: “Biz yerdagi bandalaring oldidan keldik. Ular Senga tasbeh aytyaptilar, takbir, tahlil aytib, Senga maqtov yo‘llayaptilar va O‘zingdan so‘rashyapti”, deb javob qaytarishadi.
Alloh taolo: “Ular Mendan nimani so‘rayapti?” – deydi. Farishtalar javoban: “Sendan jannatingni so‘rashyapti”, deyishadi. Alloh taolo: “Ular jannatimni ko‘rishganmi?” – deya farishtalardan yana savol so‘raydi. Farishtalar javob berib: “Yo‘q! Ey Yaratgan Zot!” – deyishadi. Alloh subhanahu va taolo yana: “Mabodo ular jannatimni ko‘radigan bo‘lsalar, holat qanday bo‘ladi-ya?” – deydi. Farishtalar: “Ular yana Sendan panoh tilashyapti”, deyishadi. Alloh taolo savol tariqasida: “Nimadan panoh berishimni so‘rashyapti?” – deydi.
Ular: “Jahannamingdan, ey Yaratgan Zot!” – deb javob qaytarishadi. “Ular do‘zaximni ko‘rganmi?” – deb so‘raydi Alloh taolo. Javob qaytarib: “Yo‘q!” – deyishadi ular.
Alloh taolo: “Ular do‘zaximni ko‘rishsa qanday bo‘larkin?” – deydi.
Farishtalar: “Ular yana Sendan mag‘firat qilishingni so‘rashyapti”, deyishadi.
Alloh taolo: “So‘zsiz ularning gunohlarini kechirdim, ularga so‘rovlarini ato etdim va panoh tilagan narsalaridan ularni O‘z panohimga oldim”, deydi.
Farishtalar: “Ey Yaratgan Zot! Ular orasida falonchi, o‘ta xatokor qul ham bor. U o‘tib keta turib ularning oldiga o‘tirib oldi”, deyishadi. Alloh taolo shunday deya marhamat qiladi: “Uni ham kechirdim! Ular hammajlislari badbaxt bo‘lmaydigan kishilardir”, deydi»[4], dedilar.
[1] Isro surasi, 44-oyat.
[2] Imom Muslim rivoyati.
[3] Imom Termiziy rivoyati.
[4] Imom Muslim rivoyati.