Musulmon odobi
“Halim” sifati “hilm” so'zidan olingan bo'lib, lug'atda “shoshmasdan oqilona ish tutish» va “yomonlik qilganga yomonlik qaytarmaslik” ma'nolarini bildiradi. Hushmuomalalik, har bir ishni eng go'zal va oson yo'l bilan qilish ham halimlikka kiradi. Ya'ni, qo'pollik ham, o'ta zaif holga ham tushib qolmaydi.
Halimlik – jazolash uchun g'azabni qo'zg'atuvchi sabab paydo bo'lganda vazminlik, salobat va viqor bilan turishdir. Halim odam darhol o'ch va intiqom olishga shoshilmaydi. U vazmin va bosiqlik bilan tili va a'zolarini ozorga yarasha javob berishdan tiyadi.
Oysha roziyallohu anhodan rivoyat qilinadi. Payg'ambarimiz sollallohu alayhi va sallam: “Albatta, Alloh taolo muloyimlikni yaxshi ko'radigan Halim zotdir. Umuloyimlik (sohibiga)ka qo'pollik va undan boshqa narsa (xislat)larga berilmaydigan narsa (ajr-mukofot)ni beradi”, dedilar (Imom Muslim rivoyati).
Sharh: Kechirimli, kamtarin bo'lish, kattalarga hurmat, kichiklarga izzat ko'rsatish, mo'minning obro'sini saqlash, hatto jonivorlarga ham rahm-shafqatli bo'lish maqtalgan xislatlardan.
Imom Navaviy rahimahulloh: “Halimlikka beradi”, deyilganidan murod boshqa amallarga berilmaydigan savob halimlik uchun beriladi”, deydi. “Buning ma'nosi halimlik tufayli maqsadlarga erishiladi va amalga oshmaydigan istaklar ro'yobga chiqadi”, deya izohlaydi Qozi Iyoz rahmatullohi alayh. Ibn Hajar Asqaloniy rahmatullohi alayh “Fathul Boriy” asarida: “Halimlik yordamida uning ziddi orqali qo'lga kiritilmagan ishlarga erishiladi”, deydi.
Ali roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam bunday dedilar: “Albatta, banda halimlik tufayli ro'zadorning va kechalari ibodat bilan qoim bo'luvchining darajasini topadi” (Abu shayx ibn Hibbon).
Oysha roziyallohu anho onamizdan rivoyat qilinadi. Rasululloh sollallohu alayhi va sallam bunday dedilar: “Ey Oysha, muloyim bo'l. Shubhasiz, muloyimlik ne narsada bo'lsa, uni ziynatlagan va u ne narsadan olib tashlangan bo'lsa, uni aybli qilgan”(Imom Abu Dovud va Imom Muslim rivoyati).
Ba'zida qo'rs, dimog'dor kimsalar muomalasidan ko'nglimiz ranjiydi. Ammo qo'lidan kelsa, yaxshilik qiladigan, qurbi etmasa boshqalarga zarari tegmaydigan sodda, kamtarin insonlar ham atrofimizda ko'plab uchraydi. Ularni mensimaslik, soddaligidan foydalanish katta gunohdir.
Halimlik kishini nafsiga erk berish va g'azabini sochishdan to'sadi, inson shaxsiyati kuchini, noqisliklardan yuqori turishni ko'rsatadi. Zero, muloyimlik, kamtarinlik fazilat, qo'pol, manmanlik aybdir.
Demak, yaxshi ishlarga shoshilgan kabi go'zal xulqli, chiroyli muomalali, kamtar va halim inson bo'lishga ham intilishimiz lozim.
Manbalar asosida
Imom Buxoriy xalqaro ilmiy-tadqiqot markazi
ilmiy xodimi Abduvohid O'rozov tayyorladi
Ummatga qilingan so‘nggi vasiyat
“Hajjatul vado’” ya’ni “Vado xutbasi” lug‘atda “Vidolashuv xutbasi”, “xayrlashuv, ayriliq xutbasi-xitobi” degan ma’nolarni bildiradi.
Hijriy o‘ninchi yilning 9 zulhijja oyida (milodiy 632 yil 8 mart) Payg‘ambarimiz alayhissalom so‘nggi haj ibodatini ado etganlarida xutba qilganlar. Unda Makkada jami 124 ming musulmon to‘plangan edi.
U zot alayhissalom Qasvo degan tuyalariga minib, Arafot vodiysida ummatga so‘nggi vasiyatlarini bayon etganlar. Bu xitob faqat o‘sha joyda to‘plangan hojilargagina emas, balki qiyomatga qadar keladigan butun insoniyatga qaratilgan.
Payg‘ambarimiz alayhissalom ummatga bunday vasiyat qildilar:
“Ey insonlar! So‘zimni yaxshilab tinglang... Bu yildan so‘ng sizlar bilan bu yerda yana ko‘rishish-ko‘rishmasligimni bilmayman.
Ey insonlar! Buguningiz qanday ham muqaddas kun, bu oylar qanday ham muqaddas oy, bu shahar (Makka) qanday ham muqaddas bir shahar bo‘lsa, Robbingiz bilan ko‘rishgunga qadar qonlaringiz, mollaringiz, obro‘larinigiz ham ayni shaklda muqaddasdir va bir-birlaringizga haromdir!
Ey sahobalarim! Ertaga Robbingizga ro‘para bo‘lib va bugungi holingiz haqida javob berursiz. Mendan so‘ngra eski zalolatlarga qaytib, bir-biringizning bo‘yningizga urmangiz!...
Ey insonlar! Ayollaringizga yaxshi muomala qilishingizni va Allohdan qo‘rqishingizni tavsiya qilaman. Chunki ular amringiz ostidadir. Siz ularni Allohning bir omonati o‘laroq oldingiz va ularning nomuslarini va iffatlarini Alloh oldida so‘z beraroq halol etingiz.
Yaxshi bilingki, sizning ayolingizda haqqingiz bo‘lganidek, ularning ham sizda haqlari bor.
Ey mo‘minlar! So‘zimni tinglang. Yaxshi tushinib oling. Batahqiq Robbingiz birdir. Otalaringiz ham bittadir. Alloh huzurida eng xayrligingiz, Allohdan eng ko‘p qo‘rqqaningizdir.
Arablarning ajamdan, ajamning esa arabdan, oq irqlining qora irqlidan, qora irqlining oq irqdan hech qanday ustunligi yo‘qdir. Ustunlik yolg‘iz taqvodadir.
Ey insonlar! Allohdan qo‘rqing, rahbar qilib ustingizga burni, qulog‘i kesik bir qulni saylab qo‘ysa, Allohning Kitobi ila hukm etgani qadar uni tinglang va unga itoat eting!
Ey insonlar! Sizga bir omonat qoldirayapman-ki, uni mahkam ushlasangiz yo‘lingizdan adashmaysiz! U omonat Allohning Kitobi va payg‘ambarining sunnatidir.
Ey mo‘minlar! Allohdan qo‘rqing! Besh vaqt namozingizni o‘qing! Ramozon oyidagi ro‘zalaringizni tuting!
Mollaringizning zakotini bering! O‘zlaringizdan bo‘lgan amr sohiblariga itoat eting-ki, Robbingizni jannatiga kirursiz.
Ey insonlar! Haddan oshishlikdan saqlaning. O‘tgan ummatlarning halokatining sababi, dinlarida haddan oshish edi.
Bu sanadan so‘ngra yana siz bilan bu yerda ko‘rishish-ko‘rishmasligimni bilmayman.
Ey insonlar! Ertaga men xaqimda sizdan so‘raganlarida nima deysiz? Risolatni yetkazdimmi? Ilohiy vazifani ado qildimmi?”, dedilar.
Bunga butun as’hobi kirom shunday javob berdilar: “Albatta, qasam ichamizki siz Allohning xabarini tablig‘ etdingiz, vazifani bajardingiz. Bizga tavsiya va nasihatda bo‘ldingiz. Hammasiga shohidlik beramiz!”
Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallam muborak ko‘rsatgich barmoqlarini samoga ishorat qildirib, jamoatga boqib bunday dedilar: “Shohid bo‘l Robbim! Shohid bo‘l Robbim! Shohid bo‘l Robbim!”.
Rasululloh sollallohu alayhi vasallam vidolashuv xutbasini yakunlagach, Alloh taolo quyidagi oyatni nozil qildi:
“Bugungi kunda Men sizning diningizni mukammal qilib berdim. Sizga ne’matimni batamom qildim. Va sizga Islomni din deb rozi bo‘ldim” (Moida surasi, 3-oyat).
Nabiy alayhissalom vado hajidan qaytishda yo‘lda xastalandilar. Xastaliklari 13 kun davom etdi. Hijriy 11 yili robi’ul avval oyining dushanba kuni Oisha onamizning xonalarida muborak ruhlarini Allohga topshirdilar va o‘sha joyda dafn qilindilar...
Sollallohu alayhi vasallam
Davron NURMUHAMMAD