Isrof – vaqt, pul, mol kabi Alloh taolo bergan ne'matlarni nojo'ya sarflashdir. Isrof qiluvchilar “musrif” deb ataladi. Alloh musriflarni yoqtirmaydi. Isrofning ziddi tejamkorlikdir.
Isrof ham, baxillik ham Islom dinida haromdir. Chunki bulardan biri pul va molni sochish, keraksiz joylarga sarflash bo'lsa, ikkinchisi, mol va pulni to'plab, qo'lda ushlash, undan o'zini ham, boshqalarni ham foydalantirmaslikdir.
Alloh taolo bizga etkazgan halol ne'matlardan o'zimiz istagancha foydalanishimiz mumkin. Ammo isrof qilish va manmanlikka berilishga yo'l qo'ymasligimiz lozim.
Abu Homid G'azzoliy aytadi: “Qalb sihhatini tiklash dardga davo bo'ladigan sabablarga e'tibor qaratish bilan boshlanadi. Masalan, Alloh taolodan uzoqlashtiruvchi, halokatga olib boruvchi baxillik dardining davosi molni sarfu infoq qilishdir. Lekin ba'zida bu sarf isrof darajasiga o'tib ketadi. Natijada baxillikdan xalos bo'laman deb, isrofni orttiradi.
Isrof va baxillik orasida mo''tadillikni saqlash kerak. Agar mo''tadillik neligini bilmoqchi bo'lsang, saqlanishing lozim bo'lgan xulqqa nazar sol. Bu xulq o'zining ziddi bo'lmish boshqa bir xulqdan senga yoqimli va engil bo'lsa, demak, sen saqlanishing lozim bo'lgan xulq bilan xulqlangansan. Masalan, mol-dunyoni sarflashdan ko'ra, ularni to'plash senga lazzatli va oson bo'lsa, demak, senda baxillik ko'proq. Bas, mol-dunyongni sarflashga tirish!
Agar mol-dunyoni keragicha saqlashdan ko'ra noo'rin sarflash senga lazzatli va engil bo'lsa, demak, sen isrofga moyilsan. Bas, molingni ushlab turishni o'rgan! Nafsingni kuzat. Qaysi fe'llarni qilishing osonu qaysi fe'llarni qilishing qiyin ekanini aniq bilib ol. Qalbingni mol-dunyoga bog'lanib qolishdan asra. Shunda mol-dunyoni noo'rin sarflashdan ham, baxillikdan ham omonda bo'lasan.
Mol-dunyo sen uchun bamisoli suv. Biror tashnaning chanqog'ini qondirish uchun sen uni ushlab turasan. Biror muhtojning hojatini ravo qilish uchun sen uni sarflaysan. Berayotganingda zarracha qiynalmaysan, aksincha, lazzatlanasan. Qaysi qalb shu darajaga etsa, bilginki, Alloh uni salomat qilibdi”. .
Isrof va baxillik chegarasi iqtisoddir. Har bir kishi o'z hayotidagi moliyaviy jarayonlarda iqtisodga tayansa, u baxillikdan ham, isrofgarchilikdan ham yiroq bo'ladi.
Bu borada ma'rifatparvar adib Abdulla Avloniy ta'kidlaydi: “Iqtisod deb pul va mol kabi ne'matlarning qadrini bilmakni aytilur. Mol qadrini biluvchi kishilar o'rinsiz erga bir tiyin sarf qilmas, o'rni kelganda so'mni ayamas.
Saxovatning ziddi baxillik bo'lgani kabi iqtisodning ziddi isrofdur. Alloh taolo isrof qilguvchilarni suymas. Iqtisodni rioya qilgan kishilar hamma vaqt tinch va rohatda yasharlar. So'zning qisqasi, ilm va ma'rifat ila barobar iqtisod, insof, tuganmas sa'y, bitmas g'ayrat lozimdur”.
Ayrimlar pul va moldan tashqari vaqtini ham isrof qiladi. Vaqt ham Allohning ne'mati ekanini unutadilar. Payg'ambar alayhissalom bir kunni uch qismga bo'lardilar. Bir qismini ibodat bilan, bir qismini ro'zg'or ishlari bilan, yana bir qismini xalq ishlari bilan o'tkazar edilar. Halq ishlari uchun ajratilgan vaqt kifoya qilmasa, oilalariga ajratgan vaqtdan olar, ibodat vaqtiga tegmas edilar.
Qur'oni karimdagi Asr surasini Alloh taolo: “Asr (vaqti)ga qasamki...” deb boshlaydi. Bu oyatda vaqtning odamlar uchun qanchalik yuksak ahamiyatga ega ekani ta'kidlangan.
Bahodir USMONOV,
Yangiyo'l tumanidagi
“Pusur oqsoqol” jome
masjidi imom-xatibi
“Hidoyat” jurnalining 5-sonidan olindi
Savol: Islomda yangi kun qaysi soatdan boshlab kiradi? Masalan, shartli qabul qilingan tartib bo‘yicha soat 00:00 yangi kunning boshlanishi sanaladi? Islomda yangi kunning boshlanishi va tugashi qaysi vaqtdan e’tiborga olinadi?
Javob: Bismillahir Rohmanir Rohiym. Dinimizga ko‘ra, kun shom vaqtidan boshlanadi va keyingi shomgacha davom etadi. Boshqacha qilib aytganda, islomda kun kecha bilan boshlanadi va uning ertasida kun botib, kunduz tugaganida, o‘sha kun ham yakunlanadi. Bunga oyat va hadislardan ko‘plab dalillar bor.
Faqat ayrim ahkomlarda kunning boshlanishi bomdod namozining vaqti kirishi (subhi sodiq)dan boshlanadi va kun keyingi bomdod vaqtigacha davom etadi. Masalan, Hajda Arafot vodiysida turishda hukm shunday.
Shuningdek, ayrim hollarda “kun” tushunchasi yuqoridagidek, 24 soatdan iborat (sutka) ma’nosida emas, balki tunga muqobil – qarama-qarshi ma’noda qo‘llanilishi ham mumkin. Bu holda kun boshlanishi bomdod vaqtidan to quyosh botgunigacha bo‘lgan muddat, ya’ni kunduzdan iborat bo‘ladi. Bunga misol uchun “bir kun ro‘za tutish” deganda aynan shu muddat nazarda tutiladi.
Xulosa qilib aytganda, dinimizdagi umumiy qoidaga ko‘ra, kunning boshlanishi kun botganidan boshlanib, keyingi kun botishigacha davom etadi. Ayrim istisno qilingan holatlarda kunning qachon boshlanib, qachon tugashi dindagi hukmlarga qarab farq qiladi. Vallohu a’lam.
O‘zbekiston musulmonlari idorasi
Fatvo markazi.