O`zbekiston musulmonlari idorasi

Jannatning o'rtasidan qasr berilishiga kafilman

20.11.2020 2583 10 min.

Alloh taolo bunday marhamat qiladi: “Afvni (qabul qilib) oling, yaxshilikka buyuring, johillardan esa yuz o'giring!”(A'rof surasi, 199-oyat).

Afvni (qabul qilib) oling

Afv etish biror kishining ayb, yomon ishlarini kechirish, aybdorga nisbatan jazo berishga loyiq bo'lsa ham lutf ko'rsatib jazolashni tark etishdir. Kechirimli va sabr-toqatli bo'lish dinimizning asosiy tamoyillaridan biridir. Ayniqsa, o'ch olishga qodir bo'la turib kechirib yuborish go'zal fazilat, oliy xulq namunasidir.

Oyatdagi “afv” so'zining tafsiri manbalarda turlicha kelgan. Ba'zi mufassirlar u – bag'rikenglik bilan o'zgalarning uzrini qabul qilish, og'irlikni o'ziga olib, boshqalarga engillik baxsh etish desalar, boshqalari zakot vojib qilinmasdan oldin boylardan olinadigan sadaqalar deb izohlaganlar.

Imom Tabariy (rahmatullohi alayh) bunday deydi: “Rasululloh (sollallohu alayhi va sallam) Jabroil (alayhissalom)dan ushbu oyatni sharhlab berishni so'raganlarida U zot: “Alloh taolo Sizga buyurib aytmoqda-ki, Sizga zulm qilgan kishini Siz afv eting, Sizga bermagan kishiga Siz bering, Sizdan uzilib ketgan kishiga Siz yaqinlashing!” deb sharhlaganlar”.

Sahobalar Payg'ambarimiz (alayhissalom)dan: “Go'zal xulq nima?” deb so'radilar. Shunda u zot (sollallohu alayhi va sallam): “Afvni (qabul qilib) oling, yaxshilikka buyuring, johillardan esa yuz o'giring!” oyatini tilovat qildilar.

Afv go'zal va maqtalgan axloqlarning asosidir. Rasululloh (sollallohu alayhi va sallam):“Kimki uning uchun jannatda binolar qurilishini va darajalari ko'tarilishini xohlasa, zulm qilganni avf etsin, bermaganga bersin va orani uzganga silai rahm qilsin”, dedilar (Imom Hokim rivoyati).

Payg'ambarimiz (sollallohu alayhi va sallam)da bu fazilatlarning barchasi mujassam, so'zlari va fe'llarida ham bu xulq ila ziynatlangan edi, boshqalarni ham kechirimli bo'lishga undardilar.

Uboda ibn Sobit (roziyallohu anhu)dan rivoyat qilinadi. Rasululloh (sollallohu alayhi va sallam): “Sizlarga Alloh bandalarining darajasini nima tufayli balandga ko'tarishini aytaymi?” dedilar. Sahobalar: “Ayting, yo Rasululloh”, deyishdi. U zot (sollallohu alayhi va sallam) “Senga jahl qilganga muloyim bo'lsang, zulm qilganni avf qilsang, seni mahrum qilganga in'om qilsang, sendan aloqani uzgan bilan aloqani bog'lasang”, dedilar (Imom Termiziy rivoyati).

Nabiy (alayhissalom) kechirimli, shafqatli va rahmdil bo'lishda peshqadam edilar. Makka ahli u zot (alayhissalom)ning yo'llariga tikonlar sochishar, sajda qilib turganlarida tuyaning ichaklarini tashlab ketishar va doimo mazah qilishar edi. Bu hol bir yoki ikki yil davom etgani yo'q, balki o'n uch yil muttasil davom etdi. Lekin Rasululloh (sollallohu alayhi va sallam) ularni avf etdilar, haqiga duo qildilar.

Rasululloh (sollallohu alayhi va sallam)ning xulqlari bilan tarbiyalangan sahobalar (roziyallohu anhum) ham o'zlariga zulm qilganlarni kechirishda barchaga namuna bo'ldilar. Bu haqda Ibn Abbos (roziyallohu anhu)dan rivoyat qilinadi. Uyayna ibn Hisr degan kishi Hazrat Umar ibn Hattob (roziyallohu anhu)ning huzuriga kirib: “Ey, Hattobning o'g'li! Alloh nomi ila qasam ichib aytamanki, sen bizning o'rtamizda adolat bilan hukm chiqarmayapsan”, dedi. Bundan Umar (roziyallohu anhu)ning g'azabi chiqdi, hatto endi bir kor-xol bo'ladi, deb atrofdagilar qayg'uga tushib qolishdi. Shunda sahobalardan biri: Ey, amiral mo'minin! Alloh taolo Rasululloh (sollallohu alayhi va sallam)ga: “Afvni (qabul qilib) oling, yaxshilikka buyuring, johillardan esa yuz o'giring!” deb buyurmagan-midi, u odam johillardan”, dedi.

Hazrat Umar (roziyallohu anhu) Qur'on tilovatini eshitishi bilanoq, g'azabini yutdi hamda Allohning xitobiga muvofiq ish tutdi (Imom Buxoriy rivoyati).

Rasullloh (sollallohu alayhi va sallam) xatokorning aybini kechib yuboruvchilarni Alloh taolo kechirishi haqida bunday deganlar: “Avf bandaga izzatdan boshqani ziyoda qilmas. Bas, afv qiling! Alloh sizni aziz qiladi. Sadaqa molga ko'payishdan boshqani ziyoda qilmas. Bas, sadaqa qiling! Alloh azza va jalla sizga rahm qiladi” (Imom Ibn Abu Dunyo rivoyati).

Boshqa rivoyatda esa, Rasululloh (sollallohu alayhi va sallam): “O'ch olishga haqli bo'laturib, kechirib yuborgan kishi uchun, Men jannatning o'rtasidan bir qasr berilishiga kafilman”, deganlar (Imom Abu Dovud rivoyati).

Yaxshilikka buyur

Yaxshilikka buyurish, yomonlikdan qaytarish har bir mo'min-musulmonning vazifasidir. Bu haqda Abu Sa'id Hudriy (roziyallohu anhu)dan rivoyat qilinadi. Rasululloh (sollallohu alayhi va sallam): “Sizlardan kim yomon, munkar ishni ko'rsa, uni qo'li bilan o'zgartirsin, agar unga ham qodir bo'lmasa, tili bilan qaytarsin, tili bilan ham monelik qila olmasa, unda qalbi bilan qaytarsin, ana o'sha imonning zaifligidir”, dedilar (Imom Muslim rivoyati).

Rasululloh (sollallohu alayhi va sallam)ning yaxshilikka chaqirib, yomonlikdan qaytaruvchi ummatlari eng yaxshi ummat bo'ldi. Alloh taolo bunday marhamat qiladi: “Odamlarga chiqarilgan (ma'lum bo'lgan) ummatning eng yaxshisi bo'ldingiz, (ey, musulmonlar!) zero, siz amri ma'ruf, nahyi munkar qilasiz va Allohga imon keltirasiz” (Oli Imron surasi, 110-oyat).

Faqih Abu Lays Samarqandiy (rahimahulloh) yaxshilikka chaqiruvchida quyidagi xislat va fazilatlar jam bo'lishi lozim deydi:

Avvalo yaxshilikka chaqirishdan maqsad – Alloh taoloning roziligi bo'lishi.
Ilm.Chunki ilmsiz qilingan amri ma'ruf odamlarning qalbiga etib bormaydi.
Shafqat, muloyimlik bilan do'stona nasihat qilmoq. Alloh taolo Muso va Horun (alayhimussalom)ni Fir'avnga yuborganida bunday buyuradi: “Bas, unga yumshoq so'z aytingiz! Shoyad, u eslatma olsa yoki (halok qilishimdan) qo'rqsa” (Toho surasi, 43-oyat)
Sabrli va halim bo'lish. Allox taolo Luqmon (alayhissalom) qissasida: “...yaxshilikka buyur va yomonlikdan qaytar hamda o'zingga etgan (balolar)ga sabr qil!” deb marhamat qilgan.
Amri ma'ruf qiluvchi avvalo aytgan so'ziga o'zi amal qilishi. Qur'oni karimda: “...odamlarni yaxshilikka buyurasiz-u, o'zingizni unutasizmi?!” deyilgan.

Alloh taolo yaxshilikka targ'ib etuvchi bandalarini madh etadi, ularga O'z rahmati va marhamati nozil bo'lishi bashoratini beradi: “Mo'minlar va mo'minalar bir-birlariga do'stdirlar: (odamlarni) yaxshilikka buyuradilar, yomonlikdan qaytaradilar, namoz(lar)ni barkamol ado etadilar, zakotni beradilar hamda Alloh va (Uning) Rasuliga itoat etadilar. Aynan o'shalarga Alloh marhamat ko'rsatur. Albatta, Alloh qudratli va hikmatlidir” (Tavba surasi, 71-oyat).

Johillardan yuz o'gir

Johillik nodonlik, ilmsizlikdir. Dinimiz ilmsizlikdan yuz o'girishga, ilm, ulamolarga ergashishga da'vat etadi. Qolaversa, johillardan uzoq bo'lish kishini yomonliklardan saqlaydi, uning axloqini go'zal qiladi. Abu Hurayra (roziyallohu anhu)dan rivoyat qilinadi. Rasululloh (sollallohu alayhi va sallam): “O'zi uchun behuda narsalarni tark qilishi kishi Islomining husnidandir”,dedilar (Imom Termiziy rivoyati).

Musulmon kishi johillarga e'tibor bermaydi, ularning gap-so'zlaridan ta'sirlanmaydi, balki yomonlikka qarshi yaxshilik bilan javob qaytaradi. Albatta, bunday fazilatga faqatgina sabr-toqatli, ikki dunyoda ham ulug' nasibaga ega bo'ladigan Alloh taoloning eng syukli bandalari musharraf bo'ladi: «Rahmonning (suyukli) bandalari erda kamtarona yuradigan, johil kimsalar (bema'ni) so'z qotganda “Salomatlik bo'lsin!” deb javob qiladigan kishilardir» (Furqon surasi, 64-oyat).

Hasan Basriy (rahmatullohi alayh) ushbu oyat haqida: “Bunday zotlar halim, beozor bo'lib, agar ularga jahl bilan g'azab qilinsa, ular aslo johillik qilmaydilar, halimlik bilan javob qaytaradilar”, degan.

Alloh taolo barchamizni ushbu go'zal xulqlar bilan xulqlanib, O'zining roziligini topishimizga tavfiq ato etsin.

Davron NURMUHAMMAD

Maqolalar

MА`LUMOTNI IJTIMOIY TАRMOQLАRDА ULАSHING

Har kim o‘z istagi bilan nikohlanadi

4.01.2025 1444 5 min.

Bismillahir Rohmanir Rohiym

Sovchilik ota-onalar yoki ishboshilar tomonidan amalga oshirilishi va ularga javob berish ham shu tariqa bo‘lishi musulmon xalqlarning ommaviy odatlaridan bo‘lib qolgan, desak, mubolag‘a qilmagan bo‘lamiz. Hattoki, musulmon bo‘lmagan qavmlar yoki dinimiz haqida tuzukroq ma’lumotga ega bo‘lmagan, «musulmonman», deb yurgan ba’zi kimsalar: «Musulmonchilikda umr yo‘ldoshini tanlashda yoshlarning o‘zlarining xohishi e’tiborga olinmasa ham, bo‘laveradi», degan tushunchada bo‘lishlari ham mumkin. Ammo shariatda unday emas. Islomda har bir shaxs o‘z erki, hurriyati va istak-xohishi bilan oila qurishi kerakligi alohida ta’kidlanadi.

Bu borada Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning bir qancha hadisi shariflari kelgan.

عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: لَا تُنْكَحُ الْأَيِّمُ حَتَّى تُسْتَأْمَرَ وَلَا تُنْكَحُ الْبِكْرُ حَتَّى تُسْتَأْذَنَ، قَالُوا: يَا رَسُولَ اللهِ، وَكَيْفَ إِذْنُهَا؟ قَالَ: أَنْ تَسْكُتَ. رَوَاهُ الْخَمْسَةُ. وَفِي رِوَايَةٍ: الثَّيِّبُ أَحَقُّ بِنَفْسِهَا مِنْ وَلِيِّهَا، وَالْبِكْرُ تُسْتَأْمَرُ وَإِذْنُهَا سُكُوتُهَا.

Abu Hurayra roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi:

«Nabiy sollallohu alayhi vasallam:

«Maslahat so‘ralmaguncha, juvon nikohlanmas. Izn olinmaguncha, bokira nikohlanmas», dedilar.

«Ey Allohning Rasuli, uning izni qanday bo‘ladi?» deyishdi.

«Sukut saqlamog‘i», dedilar».

Beshovlari rivoyat qilganlar.

Boshqa bir rivoyatda:

«Juvon o‘z nafsiga valiysidan haqliroqdir. Bokiradan esa izn so‘raladi. Uning izni – sukutidir», deyilgan.

Bu hadisi sharifda nikoh masalasida qiz va ayollarning roziligi shart ekani, sovchi kelganida, erkaklar, ya’ni otalar, akalar va boshqalar o‘zlaricha javob berib yubormasdan, ular bilan maslahat qilib, roziliklarini olishlari kerakligi bayon qilinmoqda.

Zamon buzilib, ishlar teskarisiga aylanmay turib, nafaqat musulmonlarda, balki dunyoning barcha xalqlarida ham bir qizga sovchilik qilish oila boshlig‘i bo‘lmish otaga gap ochish, undan rozilik so‘rash bilan bo‘lgan. Oddiy insoniy odob-axloq, xalqlarning urf-odatlari shuni taqozo qilgan va qiladi ham.

Islom otalarga yoki ularning o‘rniga qolgan valiylarga qizning o‘zidan rozilik so‘rashni tavsiya qiladi. Chunki holatning o‘zi shuni taqozo qiladi. Bir odamni o‘zining iznisiz, xabarisiz, roziligisiz erga berib yuborish to‘g‘ri emas.

Agar erga tegishi haqida so‘z ketayotgan kimsa erdan ajragan juvon bo‘lsa, u o‘z roziligini ochiq-oydin aytishi shart. Chunki u oila ko‘rgan, erkak kishi bilan munosabatda bo‘lgan, nikoh masalalarida tajribaga ega, bunday gaplarni gaplashib yurgan. Endi ochiq maslahatlashishdan uyalmaydi.

Maslahat qiz bolaning turmushga chiqishi haqida bo‘layotgan bo‘lsa, bir oz boshqacha yo‘l tutiladi. Agar u ochiq javob bersa, o‘zining ishi. Uning o‘sha javobiga qarab ish qilinadi. Ammo indamasa, sukuti rozilik alomati bo‘ladi.

Muslima qizlar odob-axloq, hayo, ehtirom doirasida tarbiya topganliklari tufayli uyalib, otasi yoki boshqa yaqinlari bilan o‘z nikohi to‘g‘risida gapla-shishga uyalib, indamaydilar. Shuning uchun qiz bolaning uyalib, indamagani uning bu nikohga roziligi hisoblanadi.

Lekin indamasligiga norozilik alomatlari qo‘shilsa, bunday sukutni rozilik deb bo‘lmaydi. Bunday hollarda onalarni ishga solish yaxshiroq bo‘ladi. Zotan, joriy odatlar ham shunga aylanib qolgan.

Imom Abu Dovud rivoyat qilgan hadisda Nabiy sollallohu alayhi va-sallam:

«Ayollarni qizlari haqidagi ishga taklif qilinglar», – deganlar.

عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: تُسْتَأْمَرُ الْيَتِيمَةُ فِي نَفْسِهَا، فَإِنْ سَكَتَتْ فَهُوَ إِذْنُهَا، وَإِنْ أَبَتْ فَلَا جَوَازَ عَلَيْهَا. رَوَاهُ أَصْحَابُ السُّنَنِ.

Abu Hurayra roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi:

«Nabiy sollallohu alayhi vasallam:

«Yetim qizdan o‘zi haqida izn so‘raladi. Agar sukut saqlasa, o‘sha uning iznidir. Agar bosh tortsa, uni majburlash yo‘q», – dedilar».

«Sunan» egalari rivoyat qilganlar.

Yetim qizlar deganda otasi va valiy bo‘ladigan qarindoshlari yo‘qligi tufayli boshqa bir odamning tarbiyasida o‘sgan qizlar tushuniladi. Odatda, bunday qizlarni o‘zlaridan so‘rab-so‘ramay erga berib yuborish hech gap bo‘lmay qolgan. Ammo xoh yetim bo‘lsin, xoh yetim bo‘lmasin, qizlarni majbur qilib erga berish shariatga mutlaqo xilof ekanini mana shu rivoyatdan ko‘rib turibmiz. Bunday qilish katta zulm hisoblanadi.

Islom hukmlaridan bexabar kishilar Alloh taolo tomonidan qizlarga berilgan bu haqni poymol qilib kelganlar. Ular qizlarning roziligini so‘ramay, norozi bo‘lsalar, urib-so‘kib erga berganlar. Bu esa, doimo Islom dushmanlari tomonidan dinimizga ta’na toshlari otilishiga sabab bo‘lib kelgan. «Musulmonman» deb yurganlarning noshar’iy ishlari o‘zlariga gunoh bo‘lishi bilan birga, dinimiz dushmanlari tegirmoniga suv quyishini shundan bilib olsak ham bo‘ladi.

"Baxtiyor oila" kitobidan