Ispan tilidagi eng yirik «El Mundo» xalqaro gazetasida «Ipak yo'li va Samarqand sehri. Nima uchun O'zbekiston sizning sayohatlaringiz ro'yxatida bo'lishi kerak?» sarlavhali maqola chop etildi, deb xabar bermoqda «Dunyo» AA muxbiri.
«Ushbu Markaziy Osiyo mamlakati mozaika bilan qoplangan ajoyib masjidlari va Ipak yo'li tarixi bilan ko'plab sayohatchilarni o'ziga jalb qilib kelmoqda, - deyiladi maqolada. - Biz boshqa hech kimga o'xshamaydigan marshrutlarni qidirayotganlar uchun O'zbekistonning betakror tarixiy shaharlari haqidagi muhim ma'lumotlarni ilindik».
Muallifga ko'ra, mehmondo'st va takrorlanmas O'zbekiston madaniyati, tarixi va go'zal tabiati bilan juda mashhur. O'zbekistonga sayohat ochilmagan joylarni kashf qilishni va yangi sarguzashtlarni boshdan kechirishni istagan turistlar uchun ajoyib imkoniyat.
«O'zbekistonning poytaxti Toshkent mamlakat tarixining jonli guvohi. Qadimgi Ipak yo'lining muhim nuqtasi bo'lgan ushbu ajoyib shahar o'z ko'chalarida Osiyo va Yevropa madaniyatini uyg'unlashtirgan. Uning ta'sirchan arxitekturasi va boy tarixi sizni o'tmishga sayohat qilishga chorlaydi», - qayd etgan nashr muxbiri.
Ispan gazetasi Samarqand shahrini turizm marvaridi sifatida baholagan. «Afsonalari bilan mashhur bu shahar O'zbekiston durdonasidir. YuNYeSKOning Jahon merosi ro'yxatiga kiritilgan va 2700 yildan ortiq tarixga ega bo'lgan uning maftunkor islom me'morchiligi qadim kentning tarixiy ildizlaridan darak beradi, - deb yozgan nashr. - Bibixonim masjidi bo'ylab sayr qilish va to'liq koshinlar bilan qoplangan 35 metrlik mahobatli fasadga ega ushbu tarixiy bino shahardagi diqqatga sazovor joydir. Bundan tashqari, Afrosiyob muzeyiga tashrif buyurib, shahar tarixi bilan tanishishingiz yoki Registon maydonining ulug'vorligiga qoyil qolishingiz mumkin. Bu erdagi har bir koshin o'tmishdan so'zlaydi».
Maqolada 2500 yillik tarixga ega qadimiy Buxoro shahri haqidagi ma'lumotlar mushtariylar e'tiboriga havola qilingan. «She'riyat va ertaklar shahri deb ataladigan Buxoro tarixiy binolari bilan «osmon ostidagi muzey» hisoblanadi. Shaharning masjid, madrasa va maqbaralari O'zbekistonning boy madaniy merosidan darak beradi. Shaharda 140 dan ortiq arxitektura yodgorliklari mavjud», - deb ta'kidlagan gazeta.
«El Mundo»da bosilgan maqolada qalamga olingan Hiva shahri haqidagi muhim ma'lumotlar ham tarixiy joylarga sayohat qilishni xush ko'radiganlarni befarq qoldirmasligi aniq.
Nashrda qayd etilganidek, hududida haqiqiy o'rta asr qal'asi joylashgan yagona shahar - bu Ichan-qal'adir. «G'arbiy O'zbekistondagi ushbu kichik shaharcha an'anaviy arxitekturaning haqiqiy namunasi hisoblanadi. YuNYeSKOning Butunjahon merosi ro'yxatiga kiritilgan eski shahar sizni O'zbekistonning, ehtimol, har bir go'shasida saqlanib qolgan boy tarix bilan tanishishga chorlaydi», - deb yozgan «El Mundo»da.
O'zbekiston musulmonlari idorasi
Matbuot xizmati
Amir Temur nafaqat buyuk sarkarda, davlat arbobi, balki o‘z davri ilm ahllari homiysi ham bo‘lgan. U mamlakatni rivojlantirishda ilm-fan va islom olimlarining ahamiyati beqiyos ekanligini yaxshi tushungan. “Saltanatda erishgan barcha muvaffaqiyatim va mustahkam joylarni zabt etishim – bularning barchasi Shayx Shamsuddin Fohuriy duosi, Shayx Zaynuddin Xavofiy himmati va Sayyid Baraka marhamati sharofatlari yordamida bo‘ldi”, deb ta’kidlagan edi[1]. Zar qadrini zargar biladi, deganlaridek, Sohibqiron saroyida taniqli mutafakkirlarni jamlashga harakat qilgan.
Mo‘g‘ullar davridan keyin, Amir Temur davrida islomga davlat dini maqomining qaytarilishi yangi ulamolar tabaqalarining shakllanishiga olib keldi[2].
Temur davlatida Samarqand siyosiy poytaxtgina emas, balki ilmiy markaz ham edi[3]. Bu to‘g‘rida Movarounnarda bo‘lgan yevropalik sayyohlar va o‘sha davrda yashab ijod etgan tarixnavis Sharq olimlari yetarli ma’lumotlar qoldirganlar.
Tarixchi Ibn Arabshoh yozganidek, “Temur olimlarga mehribon, sayyidu shariflarni o‘ziga yaqin tutar edi. Ulamo va fuzaloga to‘la izzat-hurmat ko‘rsatib, ularni har qanday odamdan tamom muqaddam ko‘rar edi. Ularning har birini o‘z martabasiga qo‘yib izzatu ikromini izhor qilar edi”[4]. Natijada saltanat poytaxti Samarqandda o‘z davrining turli sohalari bo‘yicha buyuk allomalar jam bo‘ldiki, bu jamlashni Sohibqirondek ilm-fanni yaxshi tushingan va uni qadriga yetgan hukmdorgina amalga oshirishi mumkin edi.
Bunga quyidagi ikki voqeani keltirish mumkin. Amir Temur Xorazmga kelganida, Malik Muhammad Saraxsiy ibn Malik Mu’iziddin Husayn Kurt o‘z jiyani Pirmuhammad G‘iyosiddin Piralidan Amir Temurdan Alloma Taftazoniy rahmutullohi alayhni Saraxsga taklif qilishini so‘rashni iltimos qildi. Amir Temur Alloma Taftazoniy rahmutullohi alayhning ilmdagi fazlini bilib, u zotni Samarqandga taklif qilishni afzal ko‘rdi. Avvaliga Alloma Taftazoniy rahmutullohi alayh Amir Temurning taklifiga javob bermay turdi, so‘ng Hijozga safar qilish niyati borligini aytib, uzr aytmoqchi ham bo‘ldi. Ammo Amir Temur ikkinchi bor taklif yuborganidan keyin Samarqandga ravona bo‘ldi[5].
“Amir Temur o‘ta ahmiyatli va foydali ishlaridan biri bo‘yicha chopar yubordi. Choparga: “Agar yo‘lda otga hojat tushib qolsa, kimni ko‘rsang ham otini ol, agar o‘g‘lim Shohruh bo‘lsa ham”, dedi. Chopar u amr qilgan tarafga tezlab jo‘nadi. Yo‘lda alloma Taftazoniyga duch keldi. U dam olish uchun bir joyga tushgan, otlari chodirning oldiga bog‘langan ekan. Chopar o‘sha otlardan birini oldi. Alloma Sa’duddin Taftazoniy chodirdan chiqib, uni ushlab oldi. Otni chopardan qaytarib oldi.
Chopar Amir Temurning oldiga qaytib borganida bo‘lgan gapni unga aytdi. Shunda Amir Temur qattiq g‘azablandi. Ammo birozdan so‘ng: ”Agar uning o‘rnida o‘g‘lim bo‘lganida, uni qatl qilardim. Lekin qaysi joyga borsam, kitoblari u yerga mening qilichimdan oldin kirib borgan odamni qanday qilib qatl qilaman”, dedi[6].
Toshkent islom instituti Qur’on ilmlari kafedrasi
o‘qituvchisi Qurbanov Sodiq
[1]Abulabbos Shihobuddin Ahmad ibn Muhammad Dimashqiy. Ajoib al-maqdur fi tarix Taymur. – Bayrut: Muassat ar-risola, 1986. – B. 48. 13
[2] Alimov U. Samarqandda kalom ilmining rivojlanishi. – T.: Movarounnahr, 2008. – B. 59.
[3]Fernand Brudil. Tarix va madaniyatlar qoidalari / Husayn Sharif tarjimasi. – Qohira. Al-hay’a al-misriyya al-omma li-l-kitob, 1999. – B. 77.
[4]Shayx Muhammad Sodiq Muhammad yusuf. Samarqandning sara ulamolari.-Toshkent: Hilol nashr, 2019.-B.7
[5]Shayx Muhammad Sodiq Muhammad yusuf. Samarqandning sara ulamolari.-Toshkent: Hilol nashr, 2019.-B.17
[6]Shayx Muhammad Sodiq Muhammad yusuf. Samarqandning sara ulamolari.-Toshkent: Hilol nashr, 2019.-B.19.