NAZM
Avvalg'i mu'man bihning sharhi
Budur iymon Hudog'a kelturmak,
shirk cherigin zamirdin surmak,
Aytqil: “Lo iloha illalloh”,
Ayt, ma'nosidin ham o'l ogoh.
Kalima ushbudur, muni to'xtat,
Demagi farz bo'ldi bir navbat.
Yana mundin keyinki kelgusidur,
Bu aqoyidkim, ul deyilgusidur.
Bilg'ilu e'tiqodni muncha tuz
Jonu ko'nglungda mundog' o'lturg'uz –
Kim Hudodur borni hast etkan,
Yeru ko'ki balandu past etkan.
Bilki, ma'budi bosazo Uldur.
Jumlai xalqdin sizo Uldur.
Har nekim bordur, Ul yaratqandur,
Hastlik jarchasiga qotqandur.
Birduru yo'q sherik Aning ishiga,
O'xshamas hech ishta hech kishiga.
Ehtiyoji kishiga yo'qtur Aning,
Yoru yovar ishiga yo'qtur Aning.
(Bu mavzuning davomi bor)
NASRIY BAYoN
Ishonish shart bo'lgan
birinchi narsaning sharhi
(Iymonning birinchi sharti)
Allohga iymon keltirish va shirk lashkarini zamirdan surish shuki, “Lo iloha illalloh” (“Allohdan boshqa iloh yo'q”) deb aytgil.
Aytgil-u, buning ma'nosidan ham ogoh – xabardor bo'l.
Iymon kalimasi (Kalimai toyyiba – insonni kufrdan poklovchi kalima) shudir, buni yodingda saqlab qo'y. Bu kalimani bir marta aytish farzdir.
Yana bundan keyin keladigan narsa bu aqoiddir – e'tiqod qilinadigan narsalardirki, endi aytiladi.
E'tiqodni shu qadar to'g'ri bilib ol hamda uni jon va ko'ngilda to'g'ri, mahkam o'rnashtirki, butun mavjudotni bor qilgan, osmonu erning birini yuksak, birini past qilib qo'ygan zot Allohdir. Balki, ma'budi bosazo – ibodatga loyiq va munosib bo'lgan zot Udir, barcha xalqdan – yaratilmish butun maxluqotdan o'zgacha, tengi va o'xshashi, misli va misoli bo'lmagan zot Udir.
Nimaiki bor bo'lsa, hammasini U yaratgandir va borlik, mavjudlik qatoriga qo'shgandir. U birdir, yakkayu yagonadir va Uning ishigasherik yo'qdir. Hech bir ishda hech bir kishiga o'xshamaydi. Uning hechbir kishiga ehtiyoji yo'q (hojatsiz hojatbarordir); Uning eshi, jufti, yordamchisi yo'qdir (chunki bunga muhtoj emasdir). (Bu mavzuning davomi bor)
Nasriy bayon va sharh muallifi:
Mirzo KYeNJABYeK
Alloh taolo aytadi: “Kim Allohga taqvo qilsa, U unga (tashvishlardan) chiqish yo‘lini (paydo) qilur”, (Taloq surasi, 2-oyat).
Izoh:
- Ibn Abbos roziyallohu anhu oyati karimaning “chiqish yo‘li” qismini “dunyo va oxiratdagi har turli tashvishlardan uni qutqaradi”, deb tafsir qilganlar.
- Ali ibn Solihga ko‘ra, “chiqish yo‘li” Alloh taoloning o‘sha bandaga rizq berish bilan uni xushnud etishidir.
- Kalbiy oyatni bunday tafsir qiladi: “Kim musibat paytida sabr qilib, Allohdan qo‘rqsa, Parvardigor unga do‘zax otashidan jannat sari bir chiqish yo‘li ko‘rsatadi”.
- Abul Oliya oyatni: “Turli mashaqqat va tashvishlardan chiqish yo‘li”, deya sharhlagan bo‘lsa,
- Rabi’ ibn Haysam: “Odamni siqadigan hamma narsadan unga chiqish yo‘li ko‘rsatadi”, shaklida tafsir qilgan.
- Husayn ibn Fazlga ko‘ra, oyat tafsiri bunday: “Kim farzlarni ado etish borasida Allohdan qo‘rqsa, Alloh unga jazolanishdan qutulish yo‘lini ko‘rsatadi”.