NAZM
Avvalg'i mu'man bihning sharhi
Budur iymon Hudog'a kelturmak,
shirk cherigin zamirdin surmak,
Aytqil: “Lo iloha illalloh”,
Ayt, ma'nosidin ham o'l ogoh.
Kalima ushbudur, muni to'xtat,
Demagi farz bo'ldi bir navbat.
Yana mundin keyinki kelgusidur,
Bu aqoyidkim, ul deyilgusidur.
Bilg'ilu e'tiqodni muncha tuz
Jonu ko'nglungda mundog' o'lturg'uz –
Kim Hudodur borni hast etkan,
Yeru ko'ki balandu past etkan.
Bilki, ma'budi bosazo Uldur.
Jumlai xalqdin sizo Uldur.
Har nekim bordur, Ul yaratqandur,
Hastlik jarchasiga qotqandur.
Birduru yo'q sherik Aning ishiga,
O'xshamas hech ishta hech kishiga.
Ehtiyoji kishiga yo'qtur Aning,
Yoru yovar ishiga yo'qtur Aning.
(Bu mavzuning davomi bor)
NASRIY BAYoN
Ishonish shart bo'lgan
birinchi narsaning sharhi
(Iymonning birinchi sharti)
Allohga iymon keltirish va shirk lashkarini zamirdan surish shuki, “Lo iloha illalloh” (“Allohdan boshqa iloh yo'q”) deb aytgil.
Aytgil-u, buning ma'nosidan ham ogoh – xabardor bo'l.
Iymon kalimasi (Kalimai toyyiba – insonni kufrdan poklovchi kalima) shudir, buni yodingda saqlab qo'y. Bu kalimani bir marta aytish farzdir.
Yana bundan keyin keladigan narsa bu aqoiddir – e'tiqod qilinadigan narsalardirki, endi aytiladi.
E'tiqodni shu qadar to'g'ri bilib ol hamda uni jon va ko'ngilda to'g'ri, mahkam o'rnashtirki, butun mavjudotni bor qilgan, osmonu erning birini yuksak, birini past qilib qo'ygan zot Allohdir. Balki, ma'budi bosazo – ibodatga loyiq va munosib bo'lgan zot Udir, barcha xalqdan – yaratilmish butun maxluqotdan o'zgacha, tengi va o'xshashi, misli va misoli bo'lmagan zot Udir.
Nimaiki bor bo'lsa, hammasini U yaratgandir va borlik, mavjudlik qatoriga qo'shgandir. U birdir, yakkayu yagonadir va Uning ishigasherik yo'qdir. Hech bir ishda hech bir kishiga o'xshamaydi. Uning hechbir kishiga ehtiyoji yo'q (hojatsiz hojatbarordir); Uning eshi, jufti, yordamchisi yo'qdir (chunki bunga muhtoj emasdir). (Bu mavzuning davomi bor)
Nasriy bayon va sharh muallifi:
Mirzo KYeNJABYeK
Bismillahir Rohmanir Rohiym
Bu mavzuda salaflarimizdan kelgan bir qancha ta’sirli rivoyatlar bor. Quyida ularning ayrimlarini keltiraman:
1. Shaqiq Balxiy rahimahulloh aytadi:
"Men xushu’ni Isroil ibn Yunusdan o‘rgandim. Biz uning atrofida edik, u o‘ng tomonida kim bor, chap tomonida kim borligini bilmasdi — oxirat haqida tafakkur qilardi".
2. Yusuf ibn Asbat rahimahulloh aytadi:
"Sufyon ibn Uyayna rahimahulloh menga xufton namozidan so‘ng: "Tahorat idishini (obdasta) bergin", dedi. Unga berdim. U o‘ng qo‘li bilan olib, chap qo‘lini o‘ng qo‘lining ustiga qo‘ydi va tafakkurga cho‘mdi. Men uxlab qoldim, so‘ng saharda turdim — qarasam, idish hali ham qo‘lida. "Tong otdi", dedim. U esa bunday dedi: "Sen idishni bergan paytingdan buyon shu holda oxirat haqida tafakkur qildim".
3. Abdulloh ibn Muborak rahimahullohdan rivoyat:
U Suhayl ibn Adiyni sukunatda, tafakkurda ko‘rib:
"Qaysi nuqtaga yetding?" deb so‘radi.
U: "Sirot ko‘prigidaman", deb javob berdi.
4. Muhammad ibn Vase’ rahimahullohdan rivoyat:
Basralik bir kishi Abu Zarr vafotidan keyin uning xotini Ummu Zarrga borib, uning ibodatini so‘radi. U bunday dedi: "Abu Zarr kun bo‘yi uyning bir chetida tafakkur qilib o‘tirardi".
5. Ummu Dardo (Abu Dardoning xotini) aytadi:
"Abu Dardo roziyallohu anhuning eng afzal ibodati — tafakkur va ibrat olish edi".
6. Sirriy Saqatiy rahimahulloh aytadi:
"Har kuni burnimga qarayman — yuzim qorayganmi, deb. Tanish joyda o‘lishni yoqtirmayman — yer meni qabul qilmay qo‘ysa, sharmanda bo‘lishdan qo‘rqaman".
7. Abu Shurayh rahimahulloh haqida:
Bir kuni u yurib ketayotgan edi, to‘xtab, ko‘ylagini boshiga tashlab, yig‘lashga tushdi.
Uni ko‘rib: "Nima uchun yig‘layapsan?" deb so‘rashdi.
U bunday javob berdi: "O‘tgan umrimni, kam amalimni, yaqinlashgan ajalimni tafakkur qildim".
8. Umar ibn Xattob roziyallohu anhu bir kuni yig‘ladi. Sababini so‘rashdi. U bunday dedi: "Dunyo va uning shahvatlari haqida o‘yladim. Ular tugamay turib, achchiq alam bilan almashadi. Agar buning o‘zida ibrat bo‘lmasa ham, aqlli kishi uchun unda pand nasihat bor. Endi o‘z holingizga qarang, ahli oilangiz, yaxshi ko‘rgan kishilaringiz bilan bugun jam bo‘lib turibsiz, ertagachi? Ertaga esa, albatta ulardan ajralish bor".
9. Dovud Toiy rahimahullohning holati:
U to‘lin oy kechasi uyning tomiga chiqdi. Osmonga qarab Osmon va yerning yaratilishi haqida tafakkurga cho‘mdi va yig‘lay boshladi. Shunchalik qattiq ta’sirlandiki, tomdan qo‘shnisining hovlisiga yiqilib tushganini sezmay qoldi. Qo‘shni uni o‘g‘ri deb o‘ylab, qilichiga yopishdi. Ammo kelib qarasa — Dovud ekan. "Qanday qilib tomdan tushib ketding?" - deb so‘radi. Dovud: "Qanday yiqilganimni sezganim yo‘q", deb javob berdi.
10. Sufyon Savriy rahimahulloh haqida:
U do‘stlari bilan o‘tirgan edi, chiroq o‘chib qoldi. Hamma yoqni zulmat qopladi. Keyin chiroqni yoqishdi. Qarasalar, Sufyonning ko‘zlaridan oqayotgan yoshi yuzi yuvyapti. Undan: "Senga nima bo‘ldi, nega yig‘layapsan?" deb so‘rashdi.
U: "Shu onda qabr zulmatini esladim…", deb javob berdi.
Xulosa:
Salafi solihlar har bir holatda tafakkur qilganlar — taom yeganda, yurganda, yotganda, hatto suv idishini ushlab turgan paytda ham oxiratni eslab yig‘lardilar. Ular uchun tafakkur — ibodatning qalbi edi.
Homidjon qori ISHMATBЕKOV