Sayt test holatida ishlamoqda!
19 Aprel, 2025   |   21 Shavvol, 1446

Toshkent shahri
Tong
04:13
Quyosh
05:37
Peshin
12:27
Asr
17:09
Shom
19:10
Xufton
20:30
Bismillah
19 Aprel, 2025, 21 Shavvol, 1446

HUShHABAR: MUHIM QO'LLANMA NAShRDAN ChIQDI!

20.10.2020   3109   6 min.
HUShHABAR: MUHIM QO'LLANMA NAShRDAN ChIQDI!

Taraqqiyotimizning yangi davrida milliy huquq tizimini isloh qilish, huquqiy ong va madaniyatni shakllantirish borasida juda keng ko'lamli ishlar amalga oshirildi. Hususan, diniy tashkilotlarda mehnat qilayotgan xodimlarva ushbu soha bilan bog'liq bo'lgan mutaxassislarning huquqiy savodxonligini oshirish yo'nalishida tizimli ishlar olib borilmoqda.

Ana shunday ustuvor vazifalarning ijrosi sifatida O'zbekiston musulmonlari idorasi tomonidan “O'zbekiston Respublikasida vijdon erkinligini ta'minlashning huquqiy asoslari” nomli to'plam chop etildi.

Ushbu yangi nashrda O'zbekiston Respublikasi kodekslari, qonunlari, qarorlari, farmonlari va farmoyishlari bilan birga diniy-ma'rifiy sohani tartibga solishga oid nizomlar, yo'riqnomalar, namunalar, ko'chirmalar va boshqa zarur me'yoriy hujjatlar o'rin olgan.

Ayniqsa, vijdon erkinligini ta'minlashga oid milliy va xalqaro qonun hujjatlaridan namunalar keltirilgani soha xodimlari faoliyatida juda qo'l keladi. Shuningdek, to'plamda diniy tashkilotlar faoliyatini tartibga soluvchi normativ-huquqiy hujjatlar jamlangani diniy tashkilotlarning ish yuritishida muhim qo'llanma bo'lib xizmat qiladi.

Prezidentimiz Shavkat Mirziyoev: “Biz qanchalik mukammal qonunlarni yaratmaylik, qanday islohotlar o'tkazmaylik, agar fuqarolarimizning huquqiy bilimi, onggi va madaniyati etarli bo'lmasa, kutilgan natijalarga erishish mushkul bo'ladi”, deb huquqiy savodxonlikni oshirish borasida juda to'g'ri firkni ilgari surgan edilar.

Aytish kerakki, diniy tashkilotlarda mehnat qilayotgan xodimlarning huquqiy ongi va huquqiy madaniyatini yuksaltirish, ularning huquqiy savodxonligini oshirish hozirgi davrning muhim talabi bo'lmoqda. O'z navbatida huquqni muhofaza qiluvchi organlar mutaxassislariga ham mana shunday ixtisoslashgan huquqiy hujjatlar to'plami juda ham foydalidir.

Huquqiy savodxonlikka erishish, mustahkam huquqiy bilimga ega va qonunlarni hurmat qiladigan, huquqiy normalarni kundalik hayotda qo'llay oladigan soha xodimlarini etishtirishda ushbu to'plam dasturil amal bo'ladi. Shuningdek, so'nggi yillarda amalga oshirilayotgan ijtimoiy-iqtisodiy islohotlar, qabul qilinayotgan qonun hujjatlari va davlat dasturlarining mazmun-mohiyati to'g'risida ham mazkur qo'llanma orqali xabardor bo'lish mumkin.

Qayd etish lozimki, davlat hokimiyati va boshqaruvi organlari, shu jumladan, huquqni muhofaza qiluvchi organlar mutaxassislarining ish amaliyotida ham ushbu kitob yaqin yordamchi vazifasini bajaradi, degan umiddamiz.

Yana bir jihat, Oliy va o'rta maxsus ta'lim muassasalari pedagoglari va talabalari huquqiy fanlarni yaxshi o'zlashtirishi va mustahkamlashida hamda bakalavr va magistratura yo'nalishlarida ta'lim olayotgan hamda ilmiy-tadqiqotlar olib borayotganlarga ham ushbu to'plam yordamchi qo'llanma vazifasini bajaradi.

“O'zbekiston Respublikasida vijdon erkinligini ta'minlashning huquqiy asoslari”nomli to'plamning 9 ta bobida 83 ta qonun hujjatlari jamlangan bo'lib, uning mundarijasi quyidagi boblardan ibodatdir:

Birinchi bob – O'zbekiston Respublikasi va Qoraqalpog'iston Respublikasi konstitutsiyalari;

Ikkinchi bob – O'zbekiston Respublikasi kodekslari;

Uchinchi bob – O'zbekiston Respublikasi qonunlari;

To'rtinchi bob – O'zbekiston Respublikasi Prezidenti qarorlari va farmonlari;

Beshinchi bob – O'zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining qaror va farmoyishlari;

Oltinchi bob – vijdon erkinligini ta'minlashga oid xalqaro hujjatlar;

Yettinchi bob – diniy-ma'rifiy sohani tartibga solishga oid nizomlar;

Sakkizinchi bob – davlat dasturlari;

To'qqizinchi bob – diniy tashkilotlarni ro'yxatdan o'tkazuvchi organlarga taqdim etadigan hisobot shakllari o'rin olgan.

Demakki, to'plamda 83 dan ortiq qonun hujjati bir joyga jamlangani foydalanuvchiga katta qulaylik bo'lib, bir necha adabiyotlarni varaqlashdan vaqtini tejaydi. O'z navbatida diniy-ma'rifiy sohani tartibga solishga oid barcha qonun normalari yig'ilgani esa diniy tashkilotlar xodimlari va ish yurituvchilari uchun asosiy ko'makchi bo'ladi. 

Ta'kidlash kerakki, Davlatimiz Rahbarining 2017 yil 7 fevraldagi Farmoni bilan tasdiqlangan “2017 – 2021 yillarda O'zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor yo'nalishi bo'yicha Harakatlar strategiyasi” bandlarida fuqaro, jamiyat va davlatning o'zaro munosabatlarida aholining huquqiy madaniyati va ijtimoiy faolligini yanada yuksaltirish, davlat organlari xodimlari, mansabdor shaxslar va fuqarolarning huquqiy savodxonligini oshirish samaradorligini ta'minlovchi mexanizmlarni takomillashtirish vazifasi alohida qayd etilgan. Shu ma'noda ham mazkur qo'llanma sohalardagi huquqiy bilim va ongni oshirishga munosib xizmat qiladi.

Hulosa qilib aytganda, soha xodimlarining huquqiy savodxonlik darajasi, qonunlarga bo'lgan hurmati, huquqiy normalarni ijro etish salohiyati, hayotga tatbiq eta olish ko'nikmasi, qonunlarga itoatkorlik holati, huquqiy faollikni oshirishda mazkur asar munosib xizmat qiladi, deb ishonch bildiramiz. Zero, soha xodimlarining yuksak huquqiy ongi va huquqiy madaniyatini ta'minlash soha rivojida eng muhim omildir.

To'plam huquqni muhofaza qiluvchi idoralar mutaxassislari, jamoat va diniy tashkilotlar xodimlari, oliy va o'rta maxsus ta'lim muassasalari professor o'qituvchilari va talabalariga hamda mavzuga qiziquvchi barcha kitobxonlar uchun mo'ljallangandir.

Mazkur to'plam O'zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi huzuridagi Din ishlari bo'yicha qo'mitaning 2019 yil 28 martdagi 5983-sonli tavsiyasi asosida nashr etilgan.

Ushbu to'plamga qiziquvchilar quyidagi bog'lanish raqamlari orqali topishlari mumkin: Ish: 71-227-34-30, Uyali: 90-934-04-20, «Shamsuddinxon Boboxonov» NMIU.

 

O'zbekistonmusulmonlariidorasiMatbuotxizmati

O'zbekiston yangiliklari
Boshqa maqolalar

Asr namozi kasalliklarga davo bo‘ladi

18.04.2025   2821   5 min.
Asr namozi kasalliklarga davo bo‘ladi

“Asr namozi kishi ruhi va badaniga ta’sir qiladigan ko‘pgina kasalliklarga davo bo‘ladi...”.

Bir qarashda biroz mubolag‘aga o‘xshab ko‘ringan bu fikr Qohirada bo‘lib o‘tgan Qur’oni karimning tibbiy haqiqatlariga bag‘ishlangan Xalqaro Islom anjumanidagi tibbiy tadqiqotga oid ma’ruzaning xulosasidir. Asr namozi davo bo‘ladigan kasalliklar ro‘yxatida yana quyidagilar joy oladi: gipertoniya (xafaqon, qon bosimi yuqori bo‘lishi), asab buzilishi, o‘ta semizlik, sirroz, odatlangan homila tushishi, jinsiy qobiliyatsizlik, disminoreya (og‘riqli hayz ko‘rish), psoriaz, katarakta, astma va migren (bosh og‘rig‘i)...

Faqatgina asr namozini tark etish tufayli kishiga ta’sir qiladigan jiddiy kasalliklar ham bor-mi? Bu savolga anjumanda ishtirok etgan doktor Zubayr Karamiy “albatta bor” deb javob beradi.

Buni izohlash va kashfiyotini yanada ravshanlashtirish uchun “al-Arabiya” jurnaliga yozgan maqolasida Doktor Karamiy Islomning jahonshumul va insonga eng munosib din ekanini ko‘rsatuvchi Qur’onda “solatul vusto”, ya’ni “o‘rta namoz” deya zikr kilingan va Islomning ulug‘ mo‘jizalaridan biri bo‘lgan asr namozi haqida quyidagilarni keltiradi: Bu namoz haqida Qur’onda ikki joyda so‘z yuritiladi. Birinchisi Baqara surasining 238-oyati bo‘lib, ma’no tarjimasi bunday:

Barcha namozlarni va xususan o‘rta namozni (asr namozini) saklanglar - o‘z vaqtlarida ado qilinglar! Va Alloh uchun bo‘yinsungan holda turinglar!”.

Ikkinchisi esa Asr surasining ilk oyati bo‘lib: “Val asr”, ya’ni “Asrga qasamki” degan oyatdir. Ba’zi tafsirlarda bu oyatdagi “asr” so‘zidan asr namozi vaqti nazarda tutilgani aytilgan. “Qachon Qur’ondagi bu oyatni o‘qisam, ayniqsa asr namoziga alohida urg‘u berilgani haqida tafakkur qilsam, taajjubga tushardim...”.

Doktor Karamiy uzoq vaqt ushbu tushunchaga qoniqarli javob izladi. U Qur’onda asr namozi haqida alohida ta’kidlanishiga, mazkur namoz istirohat vaqtiga to‘g‘ri kelishi tufayli uni ado etish qiyin bo‘lishi sababining ko‘rsatilishini to‘g‘ri, deb bilmaydi. Zero, masalaga bu nuqtayi nazardan yaqinlashish, bomdod va shom namozlari haqida ham xuddi shunday qiyinchilik mavjudligi xulosasiga olib kelishi kerak edi. Bu borada Karamiy ilgari surayotgan sabablardan eng muhimi, miyadagi biologik soat bo‘lmish markaz bilan asr namozi orasidagi sinxronlikdir (bir vaqtda sodir bo‘lishlik).

Shoshilinch bir holat bilan duch kelinganida kerakli reaksiyani boshlaydigan kortizon va adrenalin deb atalmish ikkita gormonning qanchalik muhim ekanligi ko‘pchilikka ma’lum bo‘lsa kerak. Mazkur ikki gormon biologik soatga ko‘ra turli vaqtlarga taqsimlangan. Bizga birinchi o‘rinda zarur bo‘lgan gormon adrenalindir.

Doktor Karamiy adrenalin ta’sirlarini qisqacha bunday ifodalaydi: “Adrenalin puls (yurak urishi)ni tezlatadi, qon tomirlarini toraytiradi, yuqori qon bosimiga, ko‘p terlash va so‘lak ishlab chiqarilishiga sabab bo‘ladi. Shuningdek, u qonda leykotsitlar sonini orttiradi, qonashni to‘xtatadigan quyulish (ivish) jarayonini tezlatadi, zarurat bo‘lmaganda butun badanni doimiy va kuchli faoliyatga tayyorlaydi hamda oxirida barcha vazifalar uchun badanni normal holatiga qaytaradi”. Biroq adrenalinning xavfli tomoni ham bor. Zero, u kuchli toqatsizlanish va qaytalanuvchi qo‘rquv “psixosomatik” deb nomlanuvchi jiddiy kasalikka sabab bo‘lishi mumkin. (Toqatsizlanish va qo‘rquv onlarida adrenalin ishlab chiqarish ko‘p miqdorda ortadi. Buning doimiy ravishda bo‘lishi yoki tez-tez takrorlanib turishi “psixosomatik kasalliklar” guruhiga kiruvchi turli kasalliklarga yo‘l ochishi mumkin).

Xavf-xatar va g‘am-g‘ussa kabi holatlar yuqorida aytilgan reaksiyalarni yuzaga keltiradi. Doktor Karamiy: “Qondagi adrenalin ortishining, yuqorida sanab o‘tilgan kasalliklarga (gipertoniya, asab buzilishi va h.k.) yo‘l ochuvchi eng muhim omil ekanini aniqladik”, deydi. Shu o‘rinda eng muhim nuqta, asr namoziniig bu gormonga qanday ta’sir ko‘rsatishidir. “Bu namoz darhaqiqat kuchli ta’sirga ega. Asr namozi sanab o‘tilgan kasalliklarga sabab bo‘ladigan adrenalin gormoni miqdorini tushirishga yordam beradi”, deydi Karamiy va yana shularni ilova qiladi: “Bu gormon qondagi eng yuqori miqdoriga peshindan keyin bir necha soat o‘tgach, soat 15-17 lar atrofida, ya’ni aynan asr vaqtida erishadi”.

“Asr namozi miya markazlaridan gipokammni uyg‘otib, bo‘shashi (istirohatlanish holati)ni hosil qiladi va buning natijasida larasimpatiktizim uyg‘onib, simpatik tizim susaytiriladi”. Bu hodisa simpatik tizim faol bo‘lgan vaqtda, ya’ni asr namozi vaqtida bo‘lsa muhim ahamiyat kasb etadi. Zero, asab tizimining ko‘pincha bir-biriga zid ravishda ishlaydigan ikki qismi bo‘lgan simpatik va parasimpatik tizimlaridan birinchisi yuqorida aytib o‘tilgan adrenalin va shunga o‘xshash gormonlar vositasida faoliyat olib boradigan tizim bo‘lib, ayniqsa, xavf-xatar va stress holatlarida tanada hukmron vaziyat ko‘rinish oladi. Parasimpatik tizim esa tananing normal faoliyatini davom ettirishida muhim ahamiyat kasb etadi (Simpatik tizim ta’sirining uzoq davom etishi yoki tez-tez takrorlanib turishi psixosomatik kasalliklarga yo‘l ochishini yuqorida ta’kidlagan edik).

Karamiy chiqargan oxirgi xulosa esa bunday: “Asr namozi, ruhiy ozuqamiz bo‘lishi bilan bir qatorda, tibbiy jihatdan ham muhofaza qiluvchi – qalqondir”.