OZ-OZ O'RGANIB DONO BO'LUR...
* * *
Zahiruddin Muhammad Bobur xazinalari
* * *
MUBAYYaN VA NASRIY BAYoNI
* * *
NAZM
* * *
Besh farzning ta'dodi
Ulamo aksari dedi bu maqol,
Chihl farz o'ldi mubtadii a'mol.
Ilmi farz elga misli qarzdurur,
Talabi barcha elga farzdurur.
Kimki avval bo'lsa bolig'u oqil,
Anga besh farzdur, muni bilgil.
Biri iymonduru ikinchi salot,
Bu ikidin keyin uchunchi – zakot.
Ramazon ro'zasiyu haj o'tamak,
Farzi ayn o'ldi ushbu besh, beshak.
Eldin o'ldi borig'a to'at shart,
Lek ikida bor istito'at shart.
Ul iki, hajniyu zakotni der,
Bo'lsa gar istito'ating bor, ber.
Emdi bir-bir qilay borin tahrir,
Haq ta'olodin o'lsa gar taqdir.
NASRIY BAYoN
* * *
Besh farzning sanog'i bayoni
Ulamolarning ko'pchiligi shu so'zni aytdilarki, amallarning boshlanishi qirq farz(ni bilish)dan iboratdir. Farz ilmini, ya'ni buyurilgan amallarning ilmlarini bilish esa xalq uchun misli qarzdir, uni talab qilish hamma insonlarga farzdir. (Chunki hazrati Payg'ambar alayhissalotu vassalom: “Ilm talab qilmoq har bir musulmon erkak va ayolga farzdir”, deganlar.)
Shuni bilginki, avvalo kimki balog'atga etgan va aqlini tanigan bo'lsa, unga besh narsa farzdir:
birinchisi iymondir, ya'ni Alloh bir, Rasul barhaq deb guvohlik bermoqdir; Allohga, Raulullohga va Allohdan kelgan narsalarga ishonmoqdir;
ikkinchisi besh vaqt namozdir.
Bu ikkisidan keyin uchinchisi (moli nisobga etganda) zakot bermoqdir.
To'rtinchisi, (yilda bir oy) ramazon oyi ro'zasini tutmoqdir.
Beshinchisi (umrida bir bor) hajni ado etmoqdir. Bu besh narsa farzi ayndir.
IZOH. Farzi ayn – e'tiqodda iymon bilan kufrni, osiylik bilan hidoyatni ajratadigan miqdorda bilish zarur bo'lgan, ibodatda esa namoz, ro'za, zakot va hajni ado etadigan miqdorda bilish zarur bo'lgan ilm.
Halqqa bularning barchasiga bo'ysunish, ya'ni bu diniy amrlarni bajarish shart bo'ldi, lekin ikkitasida istito'at, ya'ni quvvati, qudrati, imkoni etishi shart qilindi.
Bu ikki narsa haj va zakotdir, bu ikki farzni bajarishda istito'ating bo'lsa – kuching-qudrating etsa, ado qil. (Ya'ni, ozuqa, mablag', jihatidan yo'lga qodir bo'lsang, hajga bor, hojati aslingdan tashqari moling nisobga etgan bo'lsa, zakotini haqdorlarga ber.)
Endi Haq ta'olo taqdir etgan bo'lsa, bularning hammasini yozib bayon qilayin.
Nasriy bayon va sharh muallifi:
Mirzo KYeNJABYeK
Bismillahir Rohmanir Rohiym.
Alloh taologa bitmas-tuganmas hamdu sanolar bo‘lsin.
Payg‘ambarimizga mukammal va batamom salavotu durudlar bo‘lsin.
عَنْ أَبِي مُوسَى t قَالَ: صَلَّيْنَا الْمَغْرِبَ مَعَ رَسُولِ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ ، ثُمَّ قُلْنَا نَجْلِسُ حَتَّى نُصَلِّيَ الْعِشَاءَ، فَخَرَجَ عَلَيْنَا رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ فَقَالَ: مَا زِلْتُمْ هَاهُنَا، قُلْنَا: نَعَمْ يَا رَسُولَ اللهِ، قُلْنَا نَجْلِسُ حَتَّى نُصَلِّيَ الْعِشَاءَ، قَالَ: أَحْسَنْتُمْ أَوْ أَصَبْتُمْ، ثُمَّ رَفَعَ رَأْسَهُ إِلَى السَّمَاءِ وَكَانَ كَثِيرًا مَا يَفْعَلُهُ فَقَالَ: النُّجُومُ أَمَنَةٌ لِلسَّمَاءِ فَإِذَا ذَهَبَتِ النُّجُومُ أُتِيَ السَّمَاءَ مَا تُوعَدُ، وَأَنَا أَمَنَةٌ لِأَصْحَابِي فَإِذَا ذَهَبْتُ أُتِيَ أَصْحَابِي مَا يُوعَدُونَ، وَأَصْحَابِي أَمَنَةٌ لِأُمَّتِي فَإِذَا ذَهَبَتْ أَصْحَابِي أُتِيَ أُمَّتِي مَا يُوعَدُونَ. رَوَاهُ مُسْلِمٌ.
Abu Muso roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi:
«Rasululloh sollallohu alayhi vasallam bilan Shom namozini o‘qidik. So‘ngra «Xuftonni o‘qigunimizcha o‘tirib turaylik», dedik. Bas, Rasululloh sollallohu alayhi vasallam oldimizga chiqdilar va:
«Hali ham shu yerdamisizlar?» dedilar.
«Ha, yo Allohning Rasuli. Xuftonni o‘qigunimizcha o‘tirib turaylik, dedik», deb javob berdik.
«Yaxshi qilibsizlar» yoki «To‘g‘ri qilibsizlar», dedilar u zot. So‘ngra boshlarini osmonga ko‘tardilar. Ko‘pincha shunday qilar edilar. Keyin u zot:
«Yulduzlar osmon uchun omonlikdir. Qachon yulduzlar ketsa, osmonga unga tahdid qilingan narsa keladi. Men sahobalarim uchun omonlikdirman. Qachon men ketsam, sahobalarimga ularga tahdid qilingan narsa keladi. Sahobalarim ummatim uchun omonlikdirlar. Qachon sahobalarim ketsalar, ummatimga ularga tahdid qilingan narsa keladir», dedilar».
Muslim rivoyat qilgan.
Ushbu hadisi sharifda Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallamning masjidlarida bo‘ladigan suhbatlardan birining mazmuni haqida so‘z ketmoqda. Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallamning masjidlari o‘sha paytdagi Islom jamiyatining qalbi – yuragi ekanligi hammaga ma’lum. Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallamning shaxslari musulmonlarga o‘rnak bo‘lganidek, u zotning masjidlari ham o‘zga masjidlarga o‘rnakdir. Islom jamiyatida har bir masjid o‘z qavmidan tashkil topgan kichik jamiyatning tinimsiz urib turgan yuragi bo‘lishi kerak.
Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallam mazkur suhbatda sahobai kiromlarga ajoyib o‘xshatish ila o‘zlarining fazllarini bayon qilib bermoqdalar:
«Yulduzlar osmon uchun omonlikdir».
Yulduzlar osmonda tursalar, osmon omon bo‘ladi. Ular osmonning omonlik ishonchlaridir.
«Qachon yulduzlar ketsa, osmonga unga tahdid qilingan narsa keladi».
Osmonga tahdid qilingan narsa uning nizomining buzilishi va qiyomat qoim bo‘lishidir.
«Men sahobalarim uchun omonlikdirman».
Osmon yulduzlar bilan omon turganidek, sahobai kiromlar ham Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallam bilan tinch-omon yashar ekanlar.
«Qachon men ketsam, sahobalarimga ularga tahdid qilingan narsa keladi».
Sahobai kiromlarga tahdid qilingan narsa ularning oralarida xilof va kelishmovchiliklar kelib chiqishidir.
«Sahobalarim ummatim uchun omonlikdirlar».
Osmon yuduzlar bilan, sahobai kiromlar Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallam bilan tinch-omon yashaganlaridek, Islom ummati ham sahobai kiromlar bilan tinch yashar ekanlar.
«Qachon sahobalarim ketsalar, ummatimga ularga tahdid qilingan narsa keladir».
Islom ummatiga tahdid qilingan narsa havoi nafsga ergashish va molu dunyoga o‘ch bo‘lish kabi nuqsonlarga mubtalo bo‘lishdir.
Ushbu hadisi sharifdan sahobai kiromlarning fazllari qanchalik ulug‘ ekanligini bilib olishimiz kerak. Ana shunday ulug‘ fazl egalari bo‘lgan zotlarni hurmatlash va ulardan o‘rnak olish musulmon ummatining burchidir.
«Hadis va hayot» kitobining 21-juzidan olindi