Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning yuzlari va tanalari ham juda chiroyli, xushbichim, vujudlaridagi a'zolari nihoyatda bir-biriga mutanosib edi. Payg'ambarlar ichida chiroyli, go'zalligi bilan mashhur bo'lgan Kan'on yurtida tug'ilgan, Ya'qub alayhissalomning o'g'li bo'lgan Yusuf alayhissalomni bilasiz. U kishi (Yusuf alayhissalom) o'z aka-ukalarining bir qancha fitnalari sababli asir qilib sotilgan, Misrga keltirilgan. Lekin keyinchalik Misrda tanilib, podshoh bo'lib ketadi... Misrdagi bir aziz, e'tiborli kishining uyiga qul qilib sotilgan bo'ladi. Yusuf alayhissalomning chiroyi jamoli bu erdagilarning og'ziga tushadi. Uning husniga mahliyo bo'ladilar... Yusufni sotib olgan kishining xotini haqida ham har xil gaplar tarqatishadi... Bu ayol, ya'ni uy sohibasi bir kuni uning haqida har xil gap-so'z qilib yurgan misrlik ayollarni uyiga taklif qiladi va har bir ayolning qo'liga olma bilan pichoq beradi. Yusufga: “Ayollar oldiga chiqib bir ko'rinish ber”, deydi:
...وَقَالَتِ اخْرُجْ عَلَيْهِنَّ... (سورة يوسف :31)
Va qolatixrujna alayhinna – ...Keyin (Yusufga) ularning oldiga chiqqin, dedi.
Yusuf alayhissalom ayollarga ko'ringach:
...فَلَمَّا رَأَيْنَهُ أَكْبَرْنَهُوَقَطَّعْنَ أَيْدِيَهُنَّ... (سورة يوسف :31)
Falamma roaynahu akbarnahu va qotta'na aydiyahunna – Ayollar Yusuf alayhissalomni ko'rishlari bilan “Allohu akbar” deb qo'llarini juda qattiq kesib olishadi. Ya'ni ayollar Yusuf alayhissalomning husniga mahliyo bo'lib, shoshib qolib, hayajondan “Alloh akbar” deb, olma kesish uchun berilgan pichoq bilan qo'llarini kesib qo'ydilar. “Qataa”ning ma'nosi kesish, qirqish degani; “Qottaa” esa ko'p kesish degani... Qo'llarini ko'p qirqishdi, ko'p kesishdi...
Bu voqea haqiqatan bo'lgan, chunki Qur'oni karimda shunday keltirilgan. Bu voqeadan Yusuf alayhissalomning qanchalik chiroyli va maftunkor husn sohibi bo'lganligini anglaymiz... Rasululloh sollallohu alayhi vasallam esa, Yusuf alayhissalomdan ham chiroyli edilar. Badaviylardan bir kishi:
– Yuzlari qilich kabi porlar edi, – deydi. Ya'ni qilichdek, metallga xos yaltiroqlik... Bunga boshqa biri e'tiroz bildiradi:
– Qilichdek emas; oydek, quyoshdek edi! – deydi.
Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning qanday inson bo'lganliklari, bo'yi-basti, sochlari qandayligi, ko'zlarining ranglari, soqollari va umuman, vujudlari haqida ma'lumotlar bor, albatta...
Ko'rmagan kishilar ko'rgan kishilardan so'rashgan. Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning siymolari haqida aytilgan rivoyatlarning ichida bir mashhur rivoyat bor, unda shunday deyilgan:
من رآه بديهةها و من خالطه معرفة احبه، يقول ناعته لم اری قبله و لا بعده مثله
(ترمذی عن علی)
Man raohu badihatan hobahu va man xolatahu ma'rifatan ahabbahu, Yaqulu noituhu lam ara qablahu va la ba'dahu mislahu –
U zotni birinchi bor ko'rgan kishi, haybatlarining muazzamligidan titrardi, qo'rqardi...
Ya'ni Rasululloh sollallohu alayhi vasallam shunchalik haybatli inson edilarki, haybatlaridan inson qo'rqardi va titrardi. Ba'zi badaviylardan mushriklar Payg'ambar sollallohu alayhi vasallam ning huzurlariga kelganda, u kishini ko'rishi bilan qo'l-oyoqlari titray boshlagan...
Va man xolatahu ma'rifatan «Lekin kim u kishi bilan yaqindan tanishsa, biroz birga bo'lsa, (ahabbahu) u kishini yaxshi ko'rib qolardi, sevib qolardi. (Yaqulu noituhu) Boshqalarga tushuntirish, ta'riflash uchun shunday derdi: (lam ara qablahu va la ba'dahu mislahu) – «Bundan oldin ham, keyin ham u kishiday biror kimsani ko'rmadim!» – derdi. Haqiqatan, tengi yo'q, o'xshashi yo'q bir go'zallik sohibi edilar...
"Islom va axloq" kitobidan olindi
Bu mavzuda salaflarimizdan kelgan bir qancha ta’sirli rivoyatlar bor. Quyida ularning ayrimlarini keltiraman:
1. Shaqiq Balxiy rahimahulloh aytadi:
"Men xushu’ni Isroil ibn Yunusdan o‘rgandim. Biz uning atrofida edik, u o‘ng tomonida kim bor, chap tomonida kim borligini bilmasdi — oxirat haqida tafakkur qilardi".
2. Yusuf ibn Asbat rahimahulloh aytadi:
"Sufyon ibn Uyayna rahimahulloh menga xufton namozidan so‘ng: "Tahorat idishini (obdasta) bergin", dedi. Unga berdim. U o‘ng qo‘li bilan olib, chap qo‘lini o‘ng qo‘lining ustiga qo‘ydi va tafakkurga cho‘mdi. Men uxlab qoldim, so‘ng saharda turdim — qarasam, idish hali ham qo‘lida. "Tong otdi", dedim. U esa bunday dedi: "Sen idishni bergan paytingdan buyon shu holda oxirat haqida tafakkur qildim".
3. Abdulloh ibn Muborak rahimahullohdan rivoyat:
U Suhayl ibn Adiyni sukunatda, tafakkurda ko‘rib:
"Qaysi nuqtaga yetding?" deb so‘radi.
U: "Sirot ko‘prigidaman", deb javob berdi.
4. Muhammad ibn Vase’ rahimahullohdan rivoyat:
Basralik bir kishi Abu Zarr vafotidan keyin uning xotini Ummu Zarrga borib, uning ibodatini so‘radi. U bunday dedi: "Abu Zarr kun bo‘yi uyning bir chetida tafakkur qilib o‘tirardi".
5. Ummu Dardo (Abu Dardoning xotini) aytadi:
"Abu Dardo roziyallohu anhuning eng afzal ibodati — tafakkur va ibrat olish edi".
6. Sirriy Saqatiy rahimahulloh aytadi:
"Har kuni burnimga qarayman — yuzim qorayganmi, deb. Tanish joyda o‘lishni yoqtirmayman — yer meni qabul qilmay qo‘ysa, sharmanda bo‘lishdan qo‘rqaman".
7. Abu Shurayh rahimahulloh haqida:
Bir kuni u yurib ketayotgan edi, to‘xtab, ko‘ylagini boshiga tashlab, yig‘lashga tushdi.
Uni ko‘rib: "Nima uchun yig‘layapsan?" deb so‘rashdi.
U bunday javob berdi: "O‘tgan umrimni, kam amalimni, yaqinlashgan ajalimni tafakkur qildim".
8. Umar ibn Xattob roziyallohu anhu bir kuni yig‘ladi. Sababini so‘rashdi. U bunday dedi: "Dunyo va uning shahvatlari haqida o‘yladim. Ular tugamay turib, achchiq alam bilan almashadi. Agar buning o‘zida ibrat bo‘lmasa ham, aqlli kishi uchun unda pand nasihat bor. Endi o‘z holingizga qarang, ahli oilangiz, yaxshi ko‘rgan kishilaringiz bilan bugun jam bo‘lib turibsiz, ertagachi? Ertaga esa, albatta ulardan ajralish bor".
9. Dovud Toiy rahimahullohning holati:
U to‘lin oy kechasi uyning tomiga chiqdi. Osmonga qarab Osmon va yerning yaratilishi haqida tafakkurga cho‘mdi va yig‘lay boshladi. Shunchalik qattiq ta’sirlandiki, tomdan qo‘shnisining hovlisiga yiqilib tushganini sezmay qoldi. Qo‘shni uni o‘g‘ri deb o‘ylab, qilichiga yopishdi. Ammo kelib qarasa — Dovud ekan. "Qanday qilib tomdan tushib ketding?" - deb so‘radi. Dovud: "Qanday yiqilganimni sezganim yo‘q", deb javob berdi.
10. Sufyon Savriy rahimahulloh haqida:
U do‘stlari bilan o‘tirgan edi, chiroq o‘chib qoldi. Hamma yoqni zulmat qopladi. Keyin chiroqni yoqishdi. Qarasalar, Sufyonning ko‘zlaridan oqayotgan yoshi yuzi yuvyapti. Undan: "Senga nima bo‘ldi, nega yig‘layapsan?" deb so‘rashdi.
U: "Shu onda qabr zulmatini esladim…", deb javob berdi.
Xulosa:
Salafi solihlar har bir holatda tafakkur qilganlar — taom yeganda, yurganda, yotganda, hatto suv idishini ushlab turgan paytda ham oxiratni eslab yig‘lardilar. Ular uchun tafakkur — ibodatning qalbi edi.
Homidjon qori ISHMATBЕKOV