21 oktyabr' – O'zbek tili bayrami kuni
Ellarni, qaysiki ro'yi zaminda kuchlik bo'lgan, o'z aytarini o'tkazadigan millatlarni jamlaylikda til xususida bir gurung qilaylik. Har kim o'z tili va uning hozirgi iqtidori haqida so'z aytsa.
Avval ingliz eliga navbatni bersakda, quloq tutsak, u aytar: “Maning tilim ikki asr oshdiki, olamni bog'lovchi, ilmni chog'lovchi, mag'rib-u mashriqqa, g'arib-u boshliqqa urf bo'lgan podisho tildir. Halqlar bolalarida maning tilimni hosil qilmoq uchun jahd qiladur, buni barcha biladir, ko'p gapirsam yuk bo'ladir. Kimsaki, tilimni xor qilsa, o'zi avom qoladir” deydiyu gerdaygancha boshqalarga jim quloq solar.
Galni farangi olib deydi: “Tillar saltanatida sobiq qirolligim hurmatidan olam ahli mani ko'p ehtirom qilgay. Zero, maning tilim fasohatidan, ham nafosatidan slavyan-u rus, Ovrupayu Afriko quvvat olib baraka topganini bilarsiz. Bashar tilimni muhabbat zaboni deya bugun ko'ngil hislarini maningla izhor qilar. Yurtimda kimki tilimga bee'tibordir, aning ro'zg'origa mushkuli bordir” deya u-da kekkayish maqomin olgay.
Germon ham qatordan qolmay deya so'z boshlar: “Asli Ovrupaning aksar g'olib ellari maning tomirlarimdan obi-hayot sipqorgan ersada, bugun tilimning ilm-u ma'rifat olamidan bo'lak shijoati ikki ming yillikning qa'ridan sas beradi, xolos. Biroq kimsaki Vatanimda ona tilimga egri kelsa, aning qonunlarim oldida hisobi qat'iy bo'lgay” deb, og'ir va mag'rur joy oladi.
“Ovrupaning kunchiqarida, Osiyoning bari kengliklarida, ayniqsa, aning yurak-bag'rida maning tilim mo''tabar va mukarramdir. Ahli olamga kuch va g'ayrat, adabiyat, ilm-u ma'rifat, boringki, ko'p ellarga madaniyatning etishida rusiy tilim beli hamisha bog'lidir. Yurtimda ikki yuzga yaqin elat istiqomat qilsa-da, qat'iyatimiz sabab kimki tilimizdan or qilsa, kimsaning jism-u joni dog'lidir”, deb o'rusiyalik “og'amiz” so'z oladir.
Chin yurtidan vakil aytar: “Tavorixdan ma'lumki, bugun qaysiki til iste'moldadir, aning o'tmishida bir necha karra isloh, o'zgarishlar qayta-qaytadir. Ammo maning “Osmondan erga tushgan” tilim ming yillarki, o'z shamoyilin avvalda qanday kechgan ersa, shunday saqlab, islohlari tuslanmagan yagona imlodadir. Tilimning ushbu fazilatidan olam ahli qadimning asrorlarin bizdan izlaydir. Chin tilimni o'rganib bitmoq qanchalik mushkul ersa, andan mosuvo bo'lmoq-da g'oyat mashaqqatdir”.
Sipolik ila navbatni arabiyga bersak: “Bismillahir rohmanir rohiym. Yakkayu yagona hamda mehribon Ollohning irodasi ila bizning tilimiz Odam naslidan bo'lganlarning barchasi uchun aziz va mukarram bo'lgan, barchamizni Haq yo'liga chorlovchi, Parvardigori olamning biz osiylarga nusrati bo'lgan Qur'oni Karim nozil qilingan zabondir. Bundan ortiq tilimiz va biz uchun sharaf yo'qdir. Kimsaki, tilimizdan g'ofildur, yurar rohi botildur” deya barchani sergak qiladir.
Hamma qatori sergak tortgan, ammo bir chekkada o'tirgan o'zbekim uff tortgan kuyi so'z boshlaydir: “Maning tilim turkiy tillar shodasida eng sara durdir. Biroq ushbu durning qiymati bugun beqadr qolib, o'lda-jo'ldadir. Sababin ko'p o'yladik, zakonlar tetik, joyida, barchaga barobar belgilab berilgan qoida, har yili ulug' oktyabrda til bayramin jar solamiz, afsuski na rezultat bor, na foyda..!”
Barcha jim qoldiyu, mashvaratning hadi ko'rindi. Gapni indallosini aytsak, barchaning rahmi keldiyu, qo'lidan nima ham kelardi ularning o'zbekka madad bo'lgulik. Axir, dardning yonida shifosi ham bo'ladi. Buni kimdir bilmas, kimdir biladi.
Shu asnoda maqolamizga ustoz Alixonto'ra Sog'uniyning ushbu so'zlarini iqtibos qilsak: “Hozirgi o'qimishlik, tushungan Vatan bolalarimiz, agar milliy hislik bo'lmas ekanlar, ulardan bizga, ya'ni o'z xalqiga foyda etishi hech vaqt mumkin emasdir. Balki bolta sopini o'zimizdan chiqargandek, yov qo'lida tub ildizimiz bilan kesib quritishga qurol bo'ladilar. U holda esa o'zlaridan umid etilgan Vatan o'g'illarining qo'llari bilan Vatan ahllarini ko'mishga chuqur qaziladi demakdir”.
Azizlar, bizdan bir o'tinch: “Til bilgan el biladir”, “Tili azizning eli aziz” deydi xalqimiz. O'g'illarimiz, qizlarimizga o'z tilimizni avval mukammal o'qitaylik, o'rgataylik, Navoiyni, Bedilni, Ogahiyni, Mashrabni siz meni tushunganday anglasinlar, tilimizda o'ylasinlar, tilimizda so'ylasinlar, o'zlik eshiklarin ochsinlar, olamga baralla o'zbekman deb aytsinlar. So'ngra mag'rib-u mashriq tillarini o'rgataylik, ilm eshiklarin ochsinlar, yurtga Beruniylar, Horazmiylar, Farobiylar, Farg'oniylar, Ibn Sinolar qaytsinlar.
G'.Otajonov,
“Ma'rifat” targ'ibotchilar jamiyati
Horazm viloyati hududiy bo'limi
bosh mutaxassisi