Ulamo aksari dedi bu maqol,

Chihl farz o'ldi mubtadii a'mol.

Ilmi farz elga misli qarzdurur,

Talabi barcha elga farzdurur.

Kimki avval bo'lsa bolig'u oqil,

Anga besh farzdur, muni bilgil.

Biri iymonduru ikinchi salot,

Bu ikidin keyin uchunchi – zakot.

Ramazon ro'zasiyu haj o'tamak,

Farzi ayn o'ldi ushbu besh, beshak.

Eldin o'ldi borig'a to'at shart,

Lek ikida bor istito'at shart.

Ul iki, hajniyu zakotni der,

Bo'lsa gar istito'ating bor, ber.

Emdi bir-bir qilay borin tahrir,

Haq ta'olodin o'lsa gar taqdir.

NASRIY BAYoN

*   *   *

Besh farzning sanog'i

bayoni

Ulamolarning ko'pchiligi shu so'zni aytdilarki, amallarning boshlanishi qirq farz(ni bilish)dan iboratdir. Farz ilmini, ya'ni buyurilgan amallarning ilmlarini bilish esa xalq uchun misli qarzdir, uni talab qilish hamma insonlarga farzdir. (Chunki hazrati Payg'ambar alayhissalotu vassalom: “Ilm talab qilmoq har bir musulmon erkak va ayolga farzdir”, deganlar.)

Shuni bilginki, avvalo kimki balog'atga etgan va aqlini tanigan bo'lsa, unga besh narsa farzdir:

birinchisi iymondir, ya'ni Alloh bir, Rasul barhaq deb guvohlik bermoqdir; Allohga, Raulullohga va Allohdan kelgan narsalarga ishonmoqdir;

ikkinchisi besh vaqt namozdir.

Bu ikkisidan keyin uchinchisi (moli nisobga etganda) zakot bermoqdir.

To'rtinchisi, (yilda bir oy) ramazon oyi ro'zasini tutmoqdir.

Beshinchisi (umrida bir bor) hajni ado etmoqdir. Bu besh narsa farzi ayndir.

IZOH. Farzi ayn – e'tiqodda iymon bilan kufrni, osiylik bilan hidoyatni ajratadigan miqdorda bilish zarur bo'lgan, ibodatda esa namoz, ro'za, zakot va hajni ado etadigan miqdorda bilish zarur bo'lgan ilm.

Halqqa bularning barchasiga bo'ysunish, ya'ni bu diniy amrlarni bajarish shart bo'ldi, lekin ikkitasida istito'at, ya'ni quvvati, qudrati, imkoni etishi shart qilindi.

Bu ikki narsa haj va zakotdir, bu ikki farzni bajarishda istito'ating bo'lsa – kuching-qudrating etsa, ado qil. (Ya'ni, ozuqa, mablag', jihatidan  yo'lga  qodir  bo'lsang,  hajga  bor,  hojati  aslingdan  tashqari moling nisobga etgan bo'lsa, zakotini haqdorlarga ber.)

Endi  Haq  ta'olo  taqdir  etgan  bo'lsa,  bularning  hammasini  yozib bayon qilayin.

Nasriy bayon va sharh muallifi:

Mirzo KYeNJABYeK