O'zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoevning 23 sentyabr' kuni BMT Bosh Assambleyasining 75-sessiyasidagi chiqishi uning mazkur xalqaro tashkilot ishidagi ikkinchi ishtiroki hisoblanadi. Yurtboshimiz dunyo minbaridan turib mintaqa va jahon hamjamiyati uchun muhim sanalgan umumsiyosiy masala va takliflarni o'rtaga tashladi. Biz uchun ushbu nutqning alohida ahamiyatli jihati shundan iborat bo'ldiki, belgilangan tartib-qoidalarga muvofiq, mazkur xalqaro tashkilot odatda dunyo bo'yicha oltita tildan foydalanadi. Davlatimiz rahbari tarixda ilk bor o'z ona tili – buyuk Navoiy, Amir Temur, Bobur, Jaloliddin Manguberdining tilida so'z aytishi, albatta, tarixiy voqeadir.
Prezident Sh.Mirziyoev o'z nutqida xalqaro va mintaqaviy ahamiyatga molik qator masalalar yuzasidan muhim tashabbuslar bilan chiqdi. Hozir ularning ayrimlari haqida to'xtalib o'tmoqchimiz. Jumladan, davlatimiz rahbari o'z nutqida mamlakatimizda diniy erkinlik borasida vaziyat keskin yaxshilangani, millatlararo totuvlik va dinlararo bag'rikenglikni yanada mustahkamlash doimiy muhim vazifa ekanligini aytib o'tdilar.
Darhaqiqat, diniy erkinlik bo'yicha keyingi yillarda amalga oshirilgan ishlar ushbu so'zlarni tasdiqlaydi. Jumladan, diniy masalalar bo'yicha maxsus ro'yxatda turgan shaxslarni ushbu ro'yxatdan chiqarilgani, ko'plab diniy mahbuslarga amnistiya e'lon qilinayotgani, yangi masjidlar ochilayotgani, diniy ta'lim olish uchun imkoniyatlar kengayayotgani 2020 yil AQShning xalqaro diniy erkinlik bo'yicha komissiyasi (USCIRF) O'zbekistonni “diniy erkinlik sohasida alohida xavotirga molik davlatlar” qatoridan olib tashlashiga sabab bo'ldi. O'zbekistondagi barqarorlikni hamda davlat va jamiyat taraqqiyotini bugungi kunda mamlakatda 130dan ortiq millat va elatning o'zaro totuvligisiz, 16 diniy konfessiya vakillari o'rtasida bag'rikenglik munosabatlarisiz tasavvur etib bo'lmaydi. O'zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor yo'nalishi bo'yicha “Harakatlar strategiyasi”ning beshinchi bandida ham xavfsizlik, diniy bag'rikenglik va millatlararo totuvlikni ta'minlash sohasidagi ustuvor yo'nalish qilib belgilab qo'yilgan. Muqaddas dinimiz ta'limotiga ko'ra esa bag'rikeng bo'lish iymon belgisidir. Chunki, Alloh taolo muborak kalomida:
“Din to'g'risida sizlar bilan urushmagan va sizlarni o'z yurtingizdan (haydab) chiqarmagan kimsalarga nisbatan yaxshilik qilishingiz va ularga adolatli bo'lishingizdan Alloh sizlarni qaytarmas. Albatta, Alloh adolatli kishilarni sevar” (“Mumtahana” surasi, 8-oyat), deb marhamat qilgan.
Abdulla Avloniy bag'rikenglik bo'lmasa, qanday oqibatlar kelib chiqishi haqida gapirar ekan, jumladan shunday deydi: “Qaysi bir millatning orasida birlik ko'tarilub, nifoq va adovat hukm surgan bo'lsa ul qavmning inqiroz dunyosiga yuzlanganligi tarix sahifalaridan ma'lumdir”.
Davlatimiz rahbari sessiyada so'zlagan nutqlarida mintaqa davlatlari o'rtasida yaxshi qo'shnichilik va o'zaro ishonch, do'stlik va hurmat muhitini yaratish bo'yicha erishilgan yutuqlar, qo'shni Afg'oniston mamlakatida tinchlik va barqarorlikni o'rnatish borasida amalga oshirilgan ishlar va kelgusidagi bajarilishi lozim bo'lgan aniq taklif va rejalar haqida aytib o'tdilar.
Halqimizda “Qo'shning tinch- sen tinch” degan naql bor. Alloh talo O'zining kitobida biz bandalar kimlarga yaxshilik qilish lozimligini uqtirib:
“Va Alloh taologa ibodat qilinglar va Unga hech narsani shirk keltirmanglar ota-onaga, qarindoshlarga, etimlarga, miskinlarga, yaqin qo'shnilarga, yon qo'shnilarga, yonboshdagi sohiblarga, ko'chada qolganlarga va qo'lingizda mulk bo'lagnlar yaxshilik qilinganar. Albatta, Alloh taolo o'zini yuqori tutuvchi va odamlar ustidan faxr qiluvchilarni xush ko'rmas” (“Niso” surasi, 36-oyat), deb marhamat qiladi.
Agar e'tibor bersak, oyatda har bir toifa zikr qilinib turib, qo'shni haqida uch marotaba qayta zikr qilinmoqda. Demak, shariatimiz ko'rsatmalari bo'yicha ham qo'shnining haqqi buyukligi oyati karimada zikr qilinmoqda. Mamlakatimiz rahbari tomonidan olib borilayotgan ushub siyosat ham diniy jihatdan, ham umuminosiy jihatdan to'la risolaga mos kelishini ta'kidlamoqchimiz.
Bir so'z bilan aytganda davlatmiz rahbarining ma'ruzalarida qayd etilgan barcha masalalar o'zining o'zbekona insonparvarlik tuyg'ulari bilan yo'g'rilganligi, qat'iy va mag'rur jaranglashi bilan ham alohi ahamiyat kasb etdi.
Zayniddin EShONQULOV
O'MI Samarqand viloyat bosh imom-xatibi
Bismillahir Rohmanir Rohiym
Bu mavzuda salaflarimizdan kelgan bir qancha ta’sirli rivoyatlar bor. Quyida ularning ayrimlarini keltiraman:
1. Shaqiq Balxiy rahimahulloh aytadi:
"Men xushu’ni Isroil ibn Yunusdan o‘rgandim. Biz uning atrofida edik, u o‘ng tomonida kim bor, chap tomonida kim borligini bilmasdi — oxirat haqida tafakkur qilardi".
2. Yusuf ibn Asbat rahimahulloh aytadi:
"Sufyon ibn Uyayna rahimahulloh menga xufton namozidan so‘ng: "Tahorat idishini (obdasta) bergin", dedi. Unga berdim. U o‘ng qo‘li bilan olib, chap qo‘lini o‘ng qo‘lining ustiga qo‘ydi va tafakkurga cho‘mdi. Men uxlab qoldim, so‘ng saharda turdim — qarasam, idish hali ham qo‘lida. "Tong otdi", dedim. U esa bunday dedi: "Sen idishni bergan paytingdan buyon shu holda oxirat haqida tafakkur qildim".
3. Abdulloh ibn Muborak rahimahullohdan rivoyat:
U Suhayl ibn Adiyni sukunatda, tafakkurda ko‘rib:
"Qaysi nuqtaga yetding?" deb so‘radi.
U: "Sirot ko‘prigidaman", deb javob berdi.
4. Muhammad ibn Vase’ rahimahullohdan rivoyat:
Basralik bir kishi Abu Zarr vafotidan keyin uning xotini Ummu Zarrga borib, uning ibodatini so‘radi. U bunday dedi: "Abu Zarr kun bo‘yi uyning bir chetida tafakkur qilib o‘tirardi".
5. Ummu Dardo (Abu Dardoning xotini) aytadi:
"Abu Dardo roziyallohu anhuning eng afzal ibodati — tafakkur va ibrat olish edi".
6. Sirriy Saqatiy rahimahulloh aytadi:
"Har kuni burnimga qarayman — yuzim qorayganmi, deb. Tanish joyda o‘lishni yoqtirmayman — yer meni qabul qilmay qo‘ysa, sharmanda bo‘lishdan qo‘rqaman".
7. Abu Shurayh rahimahulloh haqida:
Bir kuni u yurib ketayotgan edi, to‘xtab, ko‘ylagini boshiga tashlab, yig‘lashga tushdi.
Uni ko‘rib: "Nima uchun yig‘layapsan?" deb so‘rashdi.
U bunday javob berdi: "O‘tgan umrimni, kam amalimni, yaqinlashgan ajalimni tafakkur qildim".
8. Umar ibn Xattob roziyallohu anhu bir kuni yig‘ladi. Sababini so‘rashdi. U bunday dedi: "Dunyo va uning shahvatlari haqida o‘yladim. Ular tugamay turib, achchiq alam bilan almashadi. Agar buning o‘zida ibrat bo‘lmasa ham, aqlli kishi uchun unda pand nasihat bor. Endi o‘z holingizga qarang, ahli oilangiz, yaxshi ko‘rgan kishilaringiz bilan bugun jam bo‘lib turibsiz, ertagachi? Ertaga esa, albatta ulardan ajralish bor".
9. Dovud Toiy rahimahullohning holati:
U to‘lin oy kechasi uyning tomiga chiqdi. Osmonga qarab Osmon va yerning yaratilishi haqida tafakkurga cho‘mdi va yig‘lay boshladi. Shunchalik qattiq ta’sirlandiki, tomdan qo‘shnisining hovlisiga yiqilib tushganini sezmay qoldi. Qo‘shni uni o‘g‘ri deb o‘ylab, qilichiga yopishdi. Ammo kelib qarasa — Dovud ekan. "Qanday qilib tomdan tushib ketding?" - deb so‘radi. Dovud: "Qanday yiqilganimni sezganim yo‘q", deb javob berdi.
10. Sufyon Savriy rahimahulloh haqida:
U do‘stlari bilan o‘tirgan edi, chiroq o‘chib qoldi. Hamma yoqni zulmat qopladi. Keyin chiroqni yoqishdi. Qarasalar, Sufyonning ko‘zlaridan oqayotgan yoshi yuzi yuvyapti. Undan: "Senga nima bo‘ldi, nega yig‘layapsan?" deb so‘rashdi.
U: "Shu onda qabr zulmatini esladim…", deb javob berdi.
Xulosa:
Salafi solihlar har bir holatda tafakkur qilganlar — taom yeganda, yurganda, yotganda, hatto suv idishini ushlab turgan paytda ham oxiratni eslab yig‘lardilar. Ular uchun tafakkur — ibodatning qalbi edi.
Homidjon qori ISHMATBЕKOV