O`zbekiston musulmonlari idorasi

Amal va iymon haqidagi bahslar tahlili

17.08.2020 3083 7 min.

Ulamolar lafziy ixtilof qilingan masalalarni muolaja qilishga va ularning natijalarini batafsil yoritishga doimo harakat qilib kelganlar. Ana shunday lafziy ixtilof qilingan masalalardan biri amal va imon masalasidir.

Abu Hanifa rahmatullohi alayh: “Amal iymondan emas” degan. Shofe’iy, Molik va Ahmad ibn Hanbal rahmatullohi alayhlar esa: “Amal iymondandir” deyishgan.

Ulamolar mana shu masalani muolaja qilib, o‘rtadagi ixtilofni lafziy deganlar. Chunki Abu Hanifa rahmatullohi alayh o‘z davrlaridagi umumiy vaziyat e’tiboridan amal iymonning aslidan (ya’ni, shartidan) emas, balki komilligidan degan ma’noga urg‘u bergan. Ya’ni imon amalsiz ham mavjud hisoblanadi, ammo komil hisoblanmaydi, degan.

Qolgan fuqaholar ham o‘z davrlaridagi umumiy vaziyat e’tiboridan amal iymonning komilligidan emas, balki aslidan ya’ni (shartidan) degan ma’noga urg‘u berganlar. Ya’ni imon komil bo‘lishi uchun albatta, amal bo‘lishi lozim, agar amal bo‘lmasa, imon aslo komil bo‘lmaydi, deganlar.

Ikki tarafning gaplarini ham sinchiklab o‘rgangan kishi ularning gaplari har xil bo‘lsa-da aslida, bir xil ma’noni aytayotganlarini qiynalmasdan tushunadi.
Lekin shu o‘rinda haqli bir savol tug‘iladi, nega har bir taraf narigi tarafning ham iborasini aytib qo‘ymasdan o‘zining gapida qattiq turib olgan?

Ya’ni, Abu Hanifa rahmatullohi alayh boshqa fuqaholarga o‘xshab “Amal iymondandir” deb qo‘ysalar bo‘lardi-ku? Farazan u zotga: “Shunaqa deb ayting, baribir ma’nosi bir-ku” deyilganda u zot albatta: “Yo‘q, aynan men aytgandek aytishimiz kerak” degan bo‘lar edilar. Chunki yuqorida ta’kidlaganimizdek, umumiy vaziyat aynan shunday ibora bilan aytishni, shu ma’noga urg‘u berishni taqozo qilib turgan edi. Ya’ni, Abu Hanifa rahmatullohi alayh yashagan davr xavorijlarning mavqelari yuqorilagan payt bo‘lgan. U zot Bani Umayya hukmronlik qilgan davrning oxiri va Abbosiylar davlatining boshlanish davrida hayot kechirganlar.

Bani Umayya davri xavorijilar eng kuchga kirgan davr bo‘lgan. Bundan ko‘rinadiki, Abu Hanifa rahmatullohi alayh ularning e’tiqodi musulmon jamiyatiga yoyilib ketishidan xavotir olgani uchun ushbu masalani mazkur so‘zlar bilan ifodalash kerak degan. Chunki amal qilmagan odamlarni kofirga chiqarish xavorijlarning asosiy qoidalaridan bo‘lgan. Xavorijlar ushbu qoidalarini ilk bor Ali roziyallohu anhuga nisbatan ishlatib, u zotni kofirlikda ayblaganlar. Ya’ni, “tahkim”ni qabul qilgani uchun u zotni kufr nisbatini berishgan. Keyinchalik xuddi shu ishni Muoviya roziyallohu anhuga ham qo‘llaganlar. Ular o‘zlarining bu iddolariga “Hukm faqat Allohning O‘ziga xosdir” ma’nosidagi oyatni hujjat qilishgan va shu hujjatlariga binoan amal qilmagan odamlarni kofirga chiqarganlar. Ular bu ishda shu darajada g‘uluvga ketganlarki, hatto katta va kichik gunoh qilgan odamlarni ham kofirga chiqarishga borib yetganlar. Natijada xavorijlarning ushbu g‘uluvlari musulmon jamiyati uchun o‘ta xatarli tus olgan. Chunki bunday aqidadagi kimsalar hech tap tortmasdan musulmonlarni kofirga chiqara boshlagan edilar.

Ularning holatlarini mulohaza qilgan ulamolar: “Agar 6,7 xavorijni bir joyga yig‘ib o‘z holiga tashlab qo‘ysangiz ular o‘sha joydan bir-birlarini kofirga chiqarib tarqalishlari aniq” degan xulosaga kelganlar. Chunki xavorijlar bir yo‘nalishda bo‘la turib va bir masjidda ibodat qilib turib ham ushbu uslublarini qo‘llaganlar. Shuning uchun tarixga nazar solsangiz ular avval boshda bir firqa bo‘lib, keyin o‘zaro bir birlarini kofirga chiqarganlari natijasida bir nechta firqalarga bo‘linib ketishganini ko‘rasiz.
Xavorijlarning mana shu g‘uluvdan iborat qarashlari afsuski, hozirgi kunimizgacha yetib kelmoqda. Abu Hanifa rahmatullohi alayh xavorijlarning ushbu e’tiqodlaridan kelib chiqadigan xatarning oldini olish hamda musulmonlarni o‘zaro bir-birlarini kufrda ayblab qatl qilishlaridan qaytarish maqsadida amal iymondan emas degan gaplarida qattiq turib olgan.

Demak, amal iymondandir degan gapning tafsilotini va undan qaysi ma’no nazarda tutilganini aslida avom xalq bilmaydilar. Zero avomning odati faqat gapning sarlavhasini qattiq ushlab ekani ko‘pchilikka sir emas.

Endi Imom Shofe’iy rahmatullohi alayh singari amal iymondandir degan fuqaholarning nima uchun bunday deganlarin

i sinchiklab o‘rganadigan bo‘lsak, quyidagi ma’nolarni bilib olamiz: Bu muhtaram zotlar umaviylar hukmronlik qilgan davrda yashaganlar va ularni bu masalaga qarashlari o‘zgacha bo‘lgan. Ya’ni ular bu davrda qo‘zg‘algan murjia firqasining jamiyatga bo‘lgan xatarini ko‘rib, ularga qarshi o‘z ilmiy faoliyatlarini olib borganlar. Murjialar iymonga hech bir gunoh zarari bermaydi deb e’tiqod qilishgan. Ya’ni kishi modomiki mo‘min ekan, biron bir gunoh unga aslo ta’sir qilmaydi, deb e’tiqod qilishgan. Gunohi kabira, ya’ni zino, aroqxo‘rlik, nohaq odam o‘ldirish kabi gunohlarni qilgan odam bilan uni qilmagan odamning farqi faqatgina jannatdagi darajada bo‘ladi deb hisoblashgan. Shu bilan mo‘min kishi agarki ulkan gunoh sodir etgan bo‘lsa ham jahannamga kirmaydi, deb e’tiqod qilganlar. Bunday deyish dinni va uning mukallaflarga bo‘lgan buyruq va qaytariqlarini ya’ni, dinda belgilangan halol-haromni va shar’iy nasslarni inkor qilish bo‘lib qoladi. Bu buzuq e’tiqodning xatarini his qilgan ulamolar amal iymondandir ya’ni uning kamolidan yoki aslidan deb o‘z gaplariga tafsilot bermasdan qattiq turib olganlar.

Xulosa shuki, biz ushbu masalada u yoki bu fuqaholar o‘z gaplarida xato qilganlar deb aytolmaymiz. Chunki har bir taraf aytgan gapida masalaga o‘ziga xos jihatdan yondashgan. Shuning uchun ham masalaning tafsilotiga va tarixiga nazar solinsa har ikki tarafning gapi ham haq bo‘lib chiqadi.

Hozirgi kunda imom Abu Hanifa rahmatullohi alayhning gaplarining zohiriy ma’nosini mahkam ushlab olib, u zotni murjialardan deb ayblashni o‘ziga ep ko‘radigan ayrim salafiylik da’vosidagi kimsalar uchraydi.

Aslida tarixga nazar solinadigan bo‘lsa, u zotga nisbatan bunday aybni mo‘tazilalar va xavorijlar to‘nkaganlar. Shunda beixtiyor ulamolarmizning: “Hozirda mo‘taziliyman degan odam qolmagan, lekin ularning ayrim xato e’tiqodlari saqlanib qolgan”, degan gaplari naqadar haq ekaniga yana bir karra amin bo‘lamiz…

Rustam OXUNJONOV

Abu Sano Mahmud ibn Zayd Lomishiy Hanafiy Moturidiyning “Tamhid li qovaidit-tavhid” hamda Abdulmalik ibn Abdurrohman Assa’diyning “Sharhul Aqoidin-nasafiya” asarlari asosida tayyorlandi.

Manba: https://azon.uz

Maqolalar

MА`LUMOTNI IJTIMOIY TАRMOQLАRDА ULАSHING

Kataraktaning davosi

21.05.2025 5462 7 min.

Bismillahir Rohmanir Rohiym

Bismillahir Rohmanir Rohiym.
Alloh taologa bitmas-tuganmas hamdu sanolar bo‘lsin.
Payg‘ambarimizga mukammal va batamom salavotu durudlar bo‘lsin.

(Qur’oniy dori)

Savol: Ko‘zga oq tushganda jarrohlik yoki dori tomizishdan boshqa muolajalar ham bormi?

Javob: Ilmiy qo‘llanma va ilmiy nazariyalarda umumiy urinishlar bor. Ular ko‘proq proteinni almashtirishga, xususan, oq tushgan ko‘zni avvalgi holatiga qaytarishga qaratilgan. Gohida kimyoviy yo‘l bilan imkon topiladi. Bu o‘zgartirish juz’iy xolos, mukammal bo‘lmaydi. Ammo kimyoviy yo‘lni ko‘z gavharidagi proteinga qo‘llash mumkin emas.

Savol: Mana shunday nuqsonli yechimlargina mavjud bo‘lgan kasallikka qanday qilib siz Qur’oni karim orqali davo topdingiz?

Javob: Yuqorida aytib o‘tganimdek, ko‘z gavharining tashqi yuzasi parda bilan qoplangan bo‘lib, unda protein bor. O‘sha proteinning tarkibi o‘zgarsa, gavharning holati ham o‘zgarib, oqibatda xiralik kelib chiqadi. Shuning uchun biz o‘sha proteindagi fiziologik o‘zgarishni tiklashning tabiiy uslubini qidirdik. Bunda bizga Yusuf surasidagi quyidagi oyatlar yordam berdi:

«U bulardan yuz o‘girib, «Esizgina Yusuf!» dedi va qayg‘udan ko‘zlariga oq tushdi. U dardini ichiga yutdi (ojiz bo‘lib qoldi)» (84-oyat). Yusuf alayhissalom Robbimizdan kelgan vahiy sababli akalaridan otalari huzuriga ko‘ylagini olib borishni talab qildilar:

«Mana bu ko‘ylagimni olib borib, otamning yuziga tashlangiz, ko‘zi ochilur. So‘ng barchangiz ahlingiz ila huzurimga kelinglar. Karvon (Misrdan) yo‘lga chiqqan vaqtda otalari (Ya’qub alayhissalom o‘z uylarida turib, huziridagi kishilarga): «Meni aqldan ozgan demanglar u, lekin men Yusufning hidini sezmoqdaman», dedi. Ular: «Allohga qasamki, albatta, sen eski adashuvingdasan», dedilar. Xushxabarchi kelib, (ko‘ylakni) uning yuziga tashlagan edi, u yana ko‘radigan bo‘ldi. U: «Men sizlarga: «Allohdan sizlar bilmaydigan narsani bilaman», demaganmidim?» dedi» (Yusuf surasi, 93–96-oyatlar).

Yusuf alayhissalomning ko‘ylaklarida qanday shifo bo‘lishi mumkin edi? Bu haqda o‘ylab-o‘ylab, terdan boshqa narsani topmadik. Shundan so‘ng inson tanasidan ajraladigan terning tarkibiy elementlarini o‘rgandik. An’anaviy jarrohlik yo‘li bilan ko‘zdan chiqarib olingan, xiralashgan gavharni olib, terga botirib ko‘rganimizda uning biroz shaffoflashganini ko‘rdik. So‘ngra savol tug‘ildi: bu holatda terdagi barcha moddalarning shunday ta’siri bormi yoki undagi qaysidir bir moddaningmi? Javob shuki, bu uning tarkibidagi bir moddaning – karbamidning («mochevina») ta’siri ekan. Bu moddani kimyoviy usul bilan ham tayyorlab, laboratoriya sharoitida ko‘zi xiralashgan yoki ko‘ziga oq tushgan hayvonlarda sinab ko‘rildi. Biroq kuzatuvlar davomida kimyoviy yo‘l bilan tayyorlangan o‘sha malham bu kasallikni tuzatmadi, balki ko‘z gavhariga oq tushishiga sabab bo‘ldi. Bu narsa yo‘naltirilgan maxsus chiroq (slit lamp), ultratovush hamda ko‘z gavharidan akslangan ultrabinafsha nur yordamida tekshirib ko‘rildi. Bundan keyin kompyuterdagi fiziologik okulyarda 250 ming dollar to‘lab, yarim soat tajriba o‘tkazilganida uning yorug‘lik akslantirish darajasi 2 foizdan oshmadi. Lekin inson teridan tayyorlangan tomchi quyilganda 15 daqiqada 2 foizdan 60 foizga yorug‘lik darchasi ochildi. 20 daqiqada 90 foizga ziyodalashdi. 30 daqiqada 95 foizga ziyodalashdi. 60 daqiqada 99 foizga ziyodalashdi.

Savol: Bu tomchida nojo‘ya ta’sirlar kuzatildimi?

Javob: Mutlaqo. Ter tanadan ajralib chiqadigan modda bo‘lib, yuqorida aytganimizdek, uning tarkibi karbamidning tarkibi bilan deyarli bir xil. Shuning uchun bu malham konsentratsiyasini o‘n barobarga oshirib, hayvonlarda tajriba o‘tkazish lozim. Bunda malham organizmga og‘iz orqali yoki bevosita yurakning protein pardasiga kiritish orqali singdirildi. Ushbu tajribada ham nojo‘ya ta’sirlar kuzatilmadi, malham jigar, buyrak, miyaga yoki qon tarkibiga umuman ta’sir ko‘rsatmadi.

Savol: Bu tajriba quyonlar ustida o‘tkazilgan ekan. Agar buni insonning fiziologik ko‘zi ustida o‘tkazilsa, nima bo‘ladi?

Javob: Bunday tajriba 250 ta ko‘ngilli ishtirokchi ustida o‘tkazilganida 90 foizdan ko‘proq kishilarning ko‘zidagi oqlik ketib, ko‘rishi avvalgi holiga qaytdi. Klinik tekshiruvlar shuni ko‘rsatdiki, qolgan 10 foiz kishilarning ko‘z gavharida shaffoflik kuzatilgan, biroq ko‘z to‘rida boshqa kasallik bo‘lgani uchun ularning ko‘rishi yaxshilanmagan.

Savol: Ana shu tomchi ko‘zdagi kataraktadan boshqa ko‘z kasalliklariga shifo bo‘la oladimi?

Javob: Ha, ko‘zdagi shox pardaga ham shifo bo‘ladi. Ko‘z zaiflashganda oqlik yuzaga kelishi ana shu shox parda sirtida sodir bo‘ladi. Bu qon quyilgandagi yoki shox parda tarkibidagi proteinining tabiatida o‘zgarish bo‘lgandagi holatdir. Tajribalardan sobit bo‘ldiki, ushbu tomchini ikki hafta davomida har kuni ikki martadan quyib borilsa, ko‘rish xususiyati yaxshilanib, asl holiga qaytadi.

Savol: Shox pardadagi oqlik avvallari qanday muolaja qilinar edi?

Javob: Avvallari o‘lgan kishining ko‘z shox pardasini ko‘chirib o‘tkazish orqali muolaja qilinar edi. Ilova qilib aytadigan bo‘lsak, bunda ko‘rish quvvati avvalgi holiga qaytmas edi.

Savol: Siz o‘zingizni qanday his qildingiz? Chunki siz butun insoniyatga Qur’on voqeligidan muolaja taqdim qildingiz. Vaholanki, ichimizdagi ba’zi kishilar dunyoviy ishlarga yoki ilmiy bahslarga Qur’onning aloqasi yo‘q deb hisoblashadi.

Javob: Men bu ishim bilan ilmning zakotini ado qildim, deb hisoblayman. Axir molning zakoti chiqarilganidek, ilmning ham zakoti chiqariladi-ku? Axir ilm insonlarning yaxshi kuniga xizmat qilishi kerak! Bundan tashqari, ushbu amaliy tajriba sababli Qur’oni karimning azamatini va ulug‘ligini yana bir bor his etdim. «Qur’onni mo‘minlar uchun shifo va rahmat o‘laroq nozil qilurmiz. U zolimlarga ziyondan boshqani ziyoda qilmas» (Isro surasi, 82-oyat). Shunga binoan, bu ulug‘ Kitobga qaytishni umid qilaman. Agar haqiqiy ma’noda qaytsakkina, avvalgi davrimizni qo‘lga kiritib, butun insoniyatni hidoyatga chorlay olamiz.

Savol: Bu dori bozorlarga chiqarilganida unga «Qur’oniy dori» deb ishora qilinadimi?

Javob: Ha, biz bu dorini ishlab chiqaruvchi shirkatga «Bu Qur’oniy dori», deb yozib qo‘yishni shart qilganmiz. Toki butun olam ana shu Qur’onning rostligini, dunyo va oxiratda odamlarni baxtli qilishda faol ekanini bilsin. Suhbatimiz oxirida yangi bir bahsni, Rasululloh (sollallohu alayhi vasallam) hadisi sharifda vasf qilganlaridek, ko‘z tibbiyotidagi boshqa bir dorini taqdim etmoqchiman. Rasululloh (sollallohu alayhi vasallam) «Qo‘ziqorin ham bir ovqat turi bo‘lib, uning suvi ko‘z uchun shifodir», deganlar.

Inshaalloh, Allohning izni bilan mana shu bahs ham kelajakda keng qamrovli ilmlarni ochib beradi.

“Qur’on va Sunnatdagi ilmiy mo‘jizalar” kitobidan