Sayt test holatida ishlamoqda!
11 Iyun, 2025   |   15 Zulhijja, 1446

Toshkent shahri
Tong
03:05
Quyosh
04:49
Peshin
12:28
Asr
17:38
Shom
19:59
Xufton
21:37
Bismillah
11 Iyun, 2025, 15 Zulhijja, 1446

ASR NAMOZI

17.08.2020   6348   10 min.
ASR NAMOZI

Asr namoziga azon aytilsa, sahobalar masjidda jamlanishini kutib turardi va asrdan oldin to‘rt rak’at nafl namoz o‘qishga targ‘ib qilib:

« رَحِمَ اللَّهُ امْرَأً صَلَّى قَبْلَ الْعَصْرِ أَرْبَعًا »

«Asrdan oldin to‘rt rak’at namoz o‘qigan kishini Alloh rahm qilsin (ya’ni rahmatiga olsin)», – der edilar[1].

Odamlar yig‘ilgach, masjidga chiqar va ularga namozni o‘qib berardilar. Asrni avvalgi vaqtida o‘qir edilar. Qiroatni peshindagi qiroatning yarmicha qilardilar. Namozdan forig‘ bo‘lgach, aytadigan so‘zlari bo‘lsa aytar, bo‘lmasa sahobalar tarqalib ketishardi.

Bir kuni asrni o‘qib bo‘lgach, sahobalarga qarab: «Bilmadim, bir narsani sizlarga aytsammikin yoki aytmasammikin? O‘ylanib turibman», – dedilar. Sahobalar: «Ey Allohning rasuli, agar yaxshi narsa bo‘lsa ayting. Agar unday bo‘lmasa, Alloh va Rasuli biluvchidir», – deyishdi. Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallam:

«مَا مِنْ مُسْلِمٍ يَتَطَهَّرُ فَيُتِمُّ الطُّهُورَ الَّذِى كَتَبَ اللَّهُ عَلَيْهِ فَيُصَلِّى هَذِهِ الصَّلَوَاتِ الْخَمْسَ إِلاَّ كَانَتْ كَفَّارَاتٍ لِمَا بَيْنَهَا»

«Bir musulmon kishi tahorat olib, Alloh farz qilgan tahoratni mukammal qilsa va mana shu besh vaqt namozni ado etsa, bu ishi o‘sha namozlar orasidagi xato va gunohlarini o‘chiradi», – dedilar»[2].

Yana bir kuni asrni o‘qib bo‘lgach, sahobalarga yuzlanib:

«Qay biringiz tahorat olsa va uni mukammal qilsa, so‘ng: «Ashhadu an laa ilaha illalloh va anna Muhammadan abdullohi va rusuvluhu», – desa unga jannatning sakkiz eshigi ochiladi va u xohlagan eshigidan kiradi», – dedilar[3].

Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallamning asrdan keyingi ma’ruzalari Peshindan keyin qilinadigan ma’ruzaga qaraganda anchagina qisqa bo‘lardi. Chunki sahobalar asrda ishlarini tugatish va boshqa hojatlarini nihoyasiga yetkazish uchun ketishga shoshilishardi.

Hech qachon qavmni malollantiradigan darajada uzundan uzoq ma’ruza qilmasdilar. Tinglovchilarning holati va shavqiga qarab ma’ruza qilardilar. Asrni o‘qib bo‘lgach, ma’ruzalari doimiy emasdi.

Asrni o‘qigach, har bir onamizning uylariga kirib, ular bilan biroz suhbatlashar, bag‘rlariga bosib ko‘ngillarini so‘rardilar. Har bir onamizni uylariga kirib chiqqach, oxirida navbati kelgan onamizning uylarida qolardilar.

Ko‘pincha onalarimizning hammalari navbati kelgan onamizning uylarida yig‘ilishib o‘tirishar, Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallam ular bilan suhbatlashardilar.

Bir kuni onalarimiz Oisha onamizning uylarida yig‘ilishdi. Zaynab onamiz ham Oisha roziyallohu anhoning uylariga keldilar. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam uyga kirgach, qo‘llarini Zaynab onamizga uzatdilar. Oisha onamizning jahllari chiqib: «Bu Zaynabku!» – dedilar. Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallam qo‘llarini tortib oldilar. Zaynab onamiz bilan Oisha onamiz tortishib qoldilar hatto ovozlari ko‘tarilib ketdi. Namozga qomat aytildi. Abu Bakr roziyallohu anhu o‘tib keta turib, onalarimizning ovozlari ko‘tarilganini eshitdilar va Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallamga: «Ey Allohning rasuli, namozga chiqasizmi? Bularning og‘ziga tuproq seping», – dedilar. Nabiy sollallohu alayhi vasallam masjidga chiqdilar. Oisha onamiz: «Hozir Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallam namozni o‘qib bo‘ladilar va otam kelib mening dodimni beradi», – dedilar. Namoz tugagach, Abu Bakr roziyallohu anhu kelib, Oisha onamizni qattiq urushdilar va: «Shunday ham qilasanmi?!» – deb koyidilar[4].

Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallamning xonadonlarida oilaviy suhbatdan tashqari ilmiy suhbatlar ham bo‘lardi. Onalarimiz tomonlaridan beriladigan savollarga Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallam javob berib din ishlarini o‘rgatardilar.

Bir kuni Oisha onamiz Rasululloh sollallohu alayhi vasallam da’vat yo‘lida chekkan aziyatlarining eng shiddatlisini bilmoqchi bo‘lib: «Boshingizga Uhud kunidan ham og‘irroq kun kelganmi?» – deb so‘radilar. Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallam shunday dedilar: «Menga qavmingdan yetadigani yetdi. Ulardan menga yetgan narsalarning eng qattig‘i Aqoba kuni bo‘lgan. O‘shanda Ibn Abduyalil ibn Abdukulolga meni (himoyasiga) olishni taklif etgan edim. Biroq u men istagan narsani qabul qilmadi. Tashvishli holda boshim oqqan tomonga qarab yurib ketdim. Qarnus-sa’olibga[5] kelgandagina o‘zimga kelib, boshimni ko‘tardim. Qarasam, bir bulut menga soya solib turibdi. Nazar solsam, unda Jabroil bor ekan. U menga nido qilib: «Alloh qavmingning senga aytgan gapini, senga nima javob qaytarganini eshitdi. U Zot ular haqida istagan narsangni buyurishing uchun huzuringga tog‘ farishtasini yubordi», – dedi. Shunda tog‘ farishtasi menga nido qilib, salom berdi. So‘ngra: «Ey Muhammad! Nimani istasang, shu. Agar ularning ustiga «ikki Axshab»ni[6] to‘ntarib tashlashimni istasang (shunday qilaman)», – dedi.

Shunda men: «Yo‘q! Alloh ularning pushtikamaridan yolg‘iz Allohga ibodat qiladigan, U Zotga hech narsani sherik qilmaydigan kishilarni chiqarishini umid qilaman», – deganman»[7].

Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallam onalarimizning dunyoviy hojatlarini qondirish bilan birga ularni oxiratga ham tayyorgarlik ko‘rishga targ‘ib qilardilar.

Bir kuni Rasululloh sollallohu alayhi vasallam Oisha onamizga:

« لَيْسَ أَحَدٌ يُحَاسَبُ إِلَّا هَلَكَ »

«Hisob‑kitob qilinadigan har bir kishi halok bo‘lmay qolmaydi[8]», – dedilar. Oisha onamiz aniqlik kiritish maqsadida: «Ey Allohning Rasuli, Alloh meni fidoyingiz qilsin! Axir Alloh azza va jalla:

فَأَمَّا مَنْ أُوتِيَ كِتَابَهُ بِيَمِينِهِ، فَسَوْفَ يُحَاسَبُ حِسَابًا يَسِيرًا [الانشقاق: 7-8 [

«Ammo kimning kitobi o‘ngidan berilsa, u albatta, yengilgina hisob‑kitob qilinadi», – demaydimi?» – deb so‘radilar. U zot sollallohu alayhi vasallam: «Ana o‘sha namoyon etish bo‘lib, (amallari) ularga namoyon etiladi[9]. Biroq kimning hisob‑kitobi munoqasha qilinsa, halok bo‘ladi», – dedilar»[10].

Yana bir kuni Rasululloh sollallohu alayhi vasallam Hafsa onamizga: «Badr[11] va Hudaybiya[12]da ishtirok etgan biror kishi do‘zaxga kirmasligidan umid qilaman», – dedilar. Hafsa onamiz: «Ey Allohning rasuli, axir Alloh: «Sizlardan har biringiz unga (jahannamga) tushuvchidirsiz. (Bu) Rabbingiz (irodasiga binoan) vojib bo‘lgan hukmdir», – demaganmi?» – deb so‘radilar. U zot: «Alloh taoloning: «So‘ngra taqvodor bo‘lganlarni (undan) qutqarurmiz va zolim kimsalarni tiz cho‘kkan hollarida (jahannamda) qoldirurmiz», – deganini eshitmaganmisan», – dedilar[13].

Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: «Men ummat g‘ami bilan ovoraman», – deb oilalarini unutmagan edilar. Ular bilan ham dunyo, ham oxirat borasida suhbatlashar, hazillashib ko‘nglini ko‘tarar, uy yumushlarida yordam berib, oilaviy chiroyli hayotni ham kechirardilar.

Ba’zida asr namozidan keyin sahobalar Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallam o‘zlari bilan birga ishtirok etishlarini yoqtirishadigan ishlarga u zotni chaqirishar va Rasululloh sollallohu alayhi vasallam ularning chaqirig‘iga javob berib, taklif qilingan joyga borardilar.

Bir kuni asr namozini o‘qib bo‘lishgach, Bani Salama qabilasidan bir kishi kelib: «Ey Allohning rasuli, biz jonliq so‘yishni xohladik. Siz ham o‘sha yerda biz bilan bo‘lishingizni istardik», – dedi. U zot: «Xo‘p», – deb sahobalar bilan yo‘lga tushdilar. Aytilgan joyga yetib kelishsa, hali jonliq so‘yilmagan ekan. Jonliqni so‘yib, go‘shti maydalandi va undan ovqat pishirildi. Quyosh botmasidan oldin Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallam va sahobalar o‘sha taomdan tanovul qilishdi[14].

Shu o‘rinda Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallam ahli oilalariga nafaqani qayerdan to‘laganlari haqida biroz to‘xtalib keyin shom namozi vaqti haqida suhbatlashamiz.

 

[1] Imom Termiziy rivoyati

[2] Imom Muslim rivoyati

[3] «Sahih Ibn Xuzayma», «Musnad Ahmad», «Sahih Muslim» va «Musnad Ruvyoniy» kitoblariga qaralsin.

[4] «Musnad Ahmad», «Sahih Muslim», «Musnad Abu Ya’lo» kitoblariga qaralsin.

[5] Qarnus-sa’olib – Makka-Toif yo‘lidagi Makkaga yaqin joy.

[6] Ikki Axshab – Makkai Mukarramadagi ikki katta tog‘. Ulardan birining nomi Abu Qubays bo‘lib, Ka’baning sharq tomonida, ikkinchisi – Qu’ayqo’ tog‘i esa uning g‘arbida joylashgan. Ularning balandligi 420 va 230 metrni tashkil qiladi.

[7] Imom Buxoriy rivoyati.

[8] «Halok bo‘lish» deganda azobga qolish nazarda tutilgan, zotan, oxirat azobi haqiqiy halokatdir.

[9] Rasululloh sollallohu alayhi vasallam oyatdagi «yengilgina hisob‑kitob qilinadi», degan jumlani «Ana o‘sha namoyon etish bo‘lib, ularga namoyon etiladi», deb tafsir qilmoqdalar, ya’ni solihlarga qilgan amallari – yaxshiliklariyu yomonliklari bir ko‘rsatiladi-yu, ammo ularning ustida savol‑javob, hisob‑kitob qilinmaydi. Bu ularning najot topishlarining bashorati bo‘ladi.

[10] Imom Buxoriy rivoyati.

[11] Badr – Islom dinining himoyasi uchun kofirlarga qarshi jang qilingan ilk urush

[12] Hudaybiya – bu Makka yaqinidagi joyning nomi bo‘lib, unda sahobalar Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallamga dinni himoya qilish, Alloh va Unnig rasuliga itoat qilishgan ahdnoma berishgan.

[13] «Musnad Ahmad», «Sahih Muslim», «Sunan Ibn Moja» va «Sahih Ibn Hibbon» kitoblariga qaralsin.

[14] «Sahih ibn Hibbon», «Sahih Muslim» «Musnad Abu Avona», «Sunan Doraqutniy» va «Mustaxraj Abu Nu’aym» kitoblariga qaralsin.

 

Abdulaziz Usmon

manba: siyrat.uz

Maqolalar
Boshqa maqolalar
Maqolalar

Qurbon hayiti – mehr-oqibat ayyomi

04.06.2025   4647   5 min.
Qurbon hayiti – mehr-oqibat ayyomi

Yurtimizda hayit bayramlari qadimdan o‘zgacha shukuh, xalqimizga xos mehr-muruvvat, bag‘rikenglik va saxovat ifodasi bo‘lib kelgan. Ayniqsa, so‘nggi yillarda Yangi O‘zbekiston prezidenti Shavkat Mirziyoyev tashabbusi bilan Ramazon va Qurbon hayitini keng miqyosda nishonlanishi va dam olish kuni deb e’lon qilinishi muqaddas dinimizga bo‘lgan chuqur hurmat va e’tiborning natijasidir.
 

Qurbon hayiti – musulmonlarning eng mo‘tabar bayramlaridan biri hisoblanib, Zulhijja oyining o‘ninchi kuni nishonlanadi. Bu muborak kunlarda Alloh taoloning ko‘plab xayru barakasi yer yuzidagi bandalari uzra yog‘iladi. Qurbon hayiti haj ibodatlari tamom bo‘lganligi munosabati bilan hamda Alloh yo‘lida qurbonlik qilish pallasi bo‘lgan ayyomdir. Qurbon hayiti namozi o‘qilgach, imkoni bor insonlar qurbonlik qilishlari vojib amallardandir.


Qur’oni Karimning “Kavsar” surasida: “Bas, Robbingiz uchun namoz o‘qing va (tuya) so‘yib, qurbonlik qiling”- deyiladi. (Kavsar surasi, 2-oyat).


Qurbonlik haqida Baro ibn Ozib raziyallohu anhudan rivoyat qilingan hadisda Payg‘ambarimiz sallallohu alayhi vasallam shunday deganlar:

عَنْ الْبَرَاءِ بْنِ عَازِبٍ قَالَ قَالَ النَّبِيُّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: "اِنَّ اَوَّلَ مَا نَبْدَاُ بِهِ فىِ يَوْمِنَا هَذا اَنْ نُصَلِّىَ ثُمَّ نَرْجِعَ فَنَنْحَرَ فَمَنْ فَعَلَ فَقَدْ اَصَابَ سُنَّتَنَا وَمَنْ ذَبَحَ قَبْلَ الصَّلاَةِ فَاِنَّمَا هُوَ لَحْمٌ قَدَّمَهُ لِاَهْلِهِ لَيْسَ مِنَ النُّسُكِ فىِ شَيْءٍ" (رواه الإمام البخاري).

ya’ni: “Darhaqiqat, bugungi kunda ishimizni avval iydul azho (qurbon hayiti) namozini o‘qish, so‘ngra (uylarimizga) qaytib, qurbonlik bilan boshlashimiz kerak. Kimki, shularni bajarsa, u sunnatimizga muvofiq ish qilibdi. Kimdakim, hayit namozidan oldin so‘ysa, u qurbonlik emas, balki o‘z ahli uchun taqdim qilgan go‘shtdir” (Imom Buxoriy rivoyati).


Aytish joizki, hanafiy mazhabi bo‘yicha qurbonlik qilish – vojibdir. Qurbonlik qilish hur, balog‘at yoshiga yetgan, oqil, muqim, ya’ni safarda bo‘lmagan va garchi bir yil aylanmagan zakot nisobiga ega bo‘lgan musulmon shaxsga vojib bo‘ladi. Qurbonlikni Zulhijja oyining o‘n, o‘n bir va o‘n ikkinchi kunning (ya’ni, hayitning birinchi, ikkinchi va uchinchi kunning) Shom namozi vaqti kirgunigacha amalga oshiriladi.


Shuningdek, Qurbon hayiti kuni musulmonlar bir-birlarini qutlab, so‘yilgan qurbonliklarini o‘zaro baham ko‘radilar, bu esa albatta, mehr-muruvvat va saxovat hislarini yana-da orttiradi.


Qur’oni karimda bu haqda: “Yaxshi ko‘rgan narsalaringizdan ehson qilib bermaguningizgacha, sira yaxshilikka (jannatga) erisha olmaysizlar. Har qanday narsani infoq qilsangiz, albatta Alloh uni bilur”. (Oli Imron surasi, 92-oyat) 


Insonlarning o‘zaro mehr-muruvvatli va saxovatli bo‘lishlari haqida Payg‘ambarimiz Muhammad sollallohu alayhi vasallam bunday marhamat qilganlar: “To mo‘min bo‘lmaguningizgacha jannatga kirolmaysizlar, to bir-birlaringizga mehr-muruvvatli bo‘lmaguningizgacha komil mo‘min bo‘la olmaysizlar”. (Imom Muslim rivoyati)


Mazkur oyat va hadislar barchamizni o‘zaro mehr-muruvvatli bo‘lishga chaqiradi. Avvalo mehribon ota-onalarimiz hamda yoshi ulug‘ yaqinlarimizni Hayit ayyomi bilan tabriklab duolarini olib, so‘ngra farzandlarimizni ham ko‘ngillarini shod qilishimiz fazilatlidir.


Qurbon hayiti kunlarida biz e’tibor beradigan yana bir jihat – mehrga tashna insonlarga bayram shodligini va yaxshi kayfiyat ulashishdir. Bu borada yurtimizda keng ko‘lamli ishlar amalga oshiriladi, bayram arafasida kam ta’minlangan va ko‘makka muhtoj oilalar holidan xabar olinadi.


Ming afsuslar bo‘lsinki, “guruch kurmaksiz bo‘lmaganidek” hayit kunlari bir qator bid’atlar ko‘zga ko‘rinadi, xususan, yaqinlari vafot etgan xondonlarda dasturxon tuzalib “yangi hayit” marosimini o‘tkazish, nikoh to‘ylari bo‘lib o‘tgan xonadonlarda “hayit yo‘qlovi” kabi isrofgarlik amallarini haligacha davom ettirayotgan ayrim insonlar topiladi. Ularga hayit kunlarini qanday o‘tkazish borasida tushuntirishlar olib borish bizning zimmamizdagi vazifalardan biridir.


Qurbon hayiti - ulug‘ bayramdir. Bu kunlarda yana ham mehribon va muruvvatli bo‘lib, yetimlar boshini silab, yoshi ulug‘lar, kasalmandu muhtojlardan xabar olinadi, ularning ko‘ngillariga ham bayram shukuhini olib kiramiz. Bu kunda gina-kudratlarni unutib, kechirimli bo‘lishimiz maqsadga muvofiqdir.


Bu yil ham Qurbon hayiti bayrami munosabati bilan mamlakatimizning barcha hududlarida alohida tayyorgarlik ishlari amalga oshirildi. Masjidlar, diniy markaz va xonadonlarda maxsus tadbirlar o‘tkazildi. Har yili bo‘lgani kabi, bu yil ham yurtimizda katta shodlik va farah bilan kutib olinadigan ushbu kun, xalqimizning birligi, mehr-oqibati va bag‘rikengligining yana bir bor yorqin ifodasi bo‘ldi.


Alloh taolodan so‘raymizki, Qurbon hayiti yurtimizda tinchlik va farovonlikda xayru barakali o‘tsin!


Abduqahhor domla Yunusov, 

Toshkent shahar bosh imom-xatibi

Maqolalar