Avvallari o'qish yagona ko'ngilochar mashg'ulot edi. Hozir esa bunday mashg'ulot turlari ko'paygan bo'lsa-da, kitob o'qish hali ham eng foydali variant bo'lib qolmoqda. Bolalar nima uchun kitob o'qishi kerak?
Tadqiqotlarga ko'ra, haftasiga 1-2 marta kitob o'qiydigan 16 yoshli o'smirlar, umuman o'qimaydiganlarga qaraganda yuqori o'qish ko'rsatkichlariga ega bo'ladi.
Kitoblar = haqiqiy hayot
Bola hech qachon ko'rmagan narsalari haqida o'qishga qiziqmaydi. Shu sababli kitobdagi hikoyani haqiqiy dunyoga o'tkazish kerak. Masalan, agar bola kosmos haqida o'qiyotgan bo'lsa, uni kosmonavtika muzeyiga olib boring yoki teleskop sotib oling. Yovvoyi hayvonlar haqida bo'lsa, hayvonot bog'iga tashrif buyuring.
Bolaning qiziqishlarini e'tiborga oling
Agar bolangiz dinozavrlar davri, kema qurilishi yoki poyga mashinalariga qiziqsa, shunday mavzudagi kitob sovg'a qilgan ma'qul. Boshqa bir variant — bolani kitob do'koniga olib borib, o'zi xohlagan kitobini tanlashiga imkon bering. Yoki boshqa bolalarning ota-onalaridan ularning farzandlari qaysi kitoblarga qiziqishlarini so'rang.
Bolaning har bir gapini to'g'rilamang
Bolani kitobda bo'layotgan voqealar haqida sizga gapirib berganda, uni doimiy ravishda to'g'rilab turish shart emas. Agar u bir necha bor qahramonlar ismini yoki shahar nomini chalkashtirsa va bu kitobni tushunishga ta'sir qilmasa, bunday xatolarga ko'z yumish mumkin — muhimi bola kitobni qiziqib o'qigani. Agar siz uni hikoya boshida chalg'itsangiz, bola o'zini noqulay his qiladi, keyingi safar gapirib berishni istamasligi yoki butunlay kitobni tashlab qo'yish mumkin.
O'qigani uchun mukofotlang
Hozirgi kunda televizor va telefon kabi o'ziga jalb etadigan narsalar ko'pligidan kitob o'qish katta yutuq bo'lib qoldi. Bolani har bir o'qigan sahifasi uchun maqtang, kitobni tugatgandan so'ng parkka yoki sevimli kafesiga olib borib mukofotlang.
Kitob — eng yaxshi sovg'a
Buni o'zingizning misolingizda ko'rsating. Masalan, kitobni “Oy oxirigacha 50 sahifani o'qishing kerak, aks holda shirinliksiz qolasan” deb bermang. O'rniga o'qishni ijobiy assotsiatsiyalar bilan bog'lang. Chiroyli rasmlari bo'lgan kitob tanlang, sovg'a qog'oziga o'rab, hadya qiling: kitobni tish parisi olib kelgan yoki 8 martga sovg'a bo'lsin. Shuningdek, o'qishdagi yoki sportdagi yutuqlari uchun ham kitob bilan mukofotlang.
Turli janrdagi kitoblarni sotib oling
Agar bola sarguzasht janrini yaxshi ko'rsa, unga faqat shu turdagi kitoblarni sotib olish shart emas. Drama, fantastika, detektiv kabi boshqa janrlardan ham xarid qiling — shunda bolada tanlov bo'ladi va bir janr zerikarli bo'lib qolmaydi. Ayniqsa bu, maktabda bolalar faqat klassik asarlar o'qish majburiyatiga ega bo'lgan o'smirlik davrida foydali bo'ladi. Maktab ro'yxatini zamonaviy romanlar yoki psixologiya bilan boyiting.
O'qishni kundalik odatga aylantiring
Bolaga kitoblar uning hayotining bir qismi ekanligini, bu “jazo” emasligini tushuntirish kerak. Buning uchun unga kitob har qanday savolga echim topishga yordam berishi mumkinligini ayting. Agar bolada muloqot qilishda qiyinchilik bo'lsa, odamlar bilan oson til topishish haqida kitob sotib oling.
Ovoz chiqarib o'qing
Bolalarda dunyoga qiziqish va tasavvur qobiliyati o'qish ko'nikmasidan oldinroq uyg'onadi. Shu sababli bu ehtiyojlarni qondirish sizga bog'liq. Agar bolaga kitob o'qib bersangiz, kelajakda o'qishga qiziqib qolishi ehtimoli yuqori. Bundan tashqari, tadqiqotlarning ko'rsatishicha, ota-onalari ovoz chiqarib o'qigan bolalar boshqa bolalarga qaraganda o'qishni erta o'rganishadi.
O‘zbekiston Respublikasi Bosh prokuraturasi xabar berishicha, may oyining 13-sanasida bir kunda 3 mlrd so‘mlik energoresurslarini talon-toroj qilish holatlari aniqlangan. Afsuski, bugun bunday gaz va elektr energiyaga yashirincha ulanib, davlatga milliardlab zarar yetkazgan kimsalar haqidagi xabarlarni tez-tez o‘qib qolamiz.
Birovning, ayniqsa, xalq haqidan qo‘rqmay o‘g‘rilik orqali manfaat topmoqchi bo‘layotgan insonlar oramizda ko‘plab topiladi. Bundaylarning nazdida gaz, suv, elektr energiya tuganmas boylik. Undan har kim o‘z manfaati yo‘lida foydalanishi mumkin. Biroq bu ne’matlar xonadonlarga kirib borishi uchun minglab insonlar mehnat qilishini, davlat esa milliardlab mablag‘ sarflashini, ular ham bir kun tugab qolishini xayoliga ham keltirmaydi.
Aslida ushbu ne’matlardan oqilona foydalanish, isrof qilmaslik nafaqat fuqarolik majburiyatimiz, balki insoniy vazifamiz, mo‘minlik burchimizdir.
Aytish joizki, uyda, ishda, ko‘chada kommunal to‘lovlar atrofida aylanayotgan qator muammolar haqida ko‘p eshitamiz, ba’zan o‘zimiz uning guvohi yoki bevosita ishtirokchisiga aylanamiz. Lekin bu muammolar to‘lovni o‘z vaqtida amalga oshirmaslik yoki ayrim nobop kimsalarning qilmishi oqibatida yuzaga chiqayotgani yodimizga ham kelmaydi. To‘lovlarni imkon bo‘la turib asossiz bahonalar yoki o‘z vaqtida to‘lamaslik yoki hisoblagich jihozlarini teskariga aylantirish yoxud har xil hiylalar ishlatib, ularni to‘lashdan qochish davlatning va xalqning haqini yeyish hisoblanadi. Chunki tabiiy boyliklar davlat va xalq mulkidir.
Qolaversa, kommunal xizmatlardan foydalanish uchun har bir xonadon ta’minotchilar bilan shartnoma tuzib, qo‘l qo‘ygan va o‘zaro kelishuvda to‘lovni o‘z vaqtida ado etishga kelishgan. Shu bois to‘lovlarni vaqtida ado etishimiz shar’an ham joiz.
Ta’kidlash lozimki, xalqning mulkida barcha fuqarolar, xususan, kam ta’minlanganlar, nogironlar, yetim-yesirlar, keksalarning haqi bor. Ulardan foydalanishga kelganda faol bo‘lib, to‘lovga kelganda qochayotgan, paysalga solayotganlar yuqorida zikr etilgan qatlamlarning ham haqini o‘zlashtirib, nohaq yeyayotganini bilib olsinlar. Zero, Qur’oni karimda: “Ey iymon keltirganlar, bir-birlaringizning mollaringizni botil yo‘l bilan yemanglar” (Niso surasi 29-oyat), deya ogohlantirilgan. Shunday bo‘lgach, har bir fuqaro o‘zgalarning moliga, ayniqsa, jamoat mulkiga xiyonat etmasligi darkor! Bunga e’tiborsizlik oxiratda yomon oqibatlarga olib kelishi mumkin.
Havla binti Amr roziyallohu anho rivoyat qilgan hadisda Rasululloh sollallohu alayhi va sallam bunday deganlar: “Ba’zi bir odamlar Allohning mulki (jamoat pullari)ga xiyonat qiladi. Qiyomat kuni ular jahannamga ravona bo‘lishadi” (Imom Buxoriy rivoyati). Shunday ekan, bu masalaga jiddiy yondashishimizga to‘g‘ri keladi.
Shuningdek, gaz, elektr energiya va suv kabi ne’matlardan oqilona foydalanish ham dinimiz talabidir. Zero, Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi va sallam: “Iqtisod qilgan kimsa kambag‘al bo‘lmas, maslahat qilgan pushaymon bo‘lmas” (“Mushkotul nasobih”), deb tavsiya berganlar.
Ibn Abbos roziyallohu anhudan rivoyat qilingan hadisi sharifda Nabiy sollallohu alayhi va sallam: “Solih hidoyat, go‘zal ko‘rinish va iqtisodli bo‘lish nabiylikning yetmishdan bir juzidir”, dedilar (Imom Buxoriy rivoyati).
Demak, doim ahli solihlardan bo‘lib, tejamkor bo‘lish, isrofga yo‘l qo‘ymaslik, har bir narsani o‘z o‘rnida, me’yorida tasarruf qilish, keragidan ortiq, behudaga sarflamaslik nabiylikning yetmish juzidan bir juz, yetmish bo‘lagidan bir bo‘lak ekan. Buni har bir mo‘min-musulmon yaxshi anglab, hayotiga tatbiq qilishi lozim.
Xulosa qilib aytganda, halollik inson hayotini xotirjam, osoyishta va farovon qiladi. Shunday ekan, kommunal to‘lovlarni o‘z vaqtida to‘lab, xalq haqiga xiyonat qilmaylik, azizlar!
G‘ayrat BOZOROV,
Dehqonobod tumani
“Oqrabot ota” jome masjidi
imom-xatibi