Bismillahir Rohmanir Rohiym.
Alloh taologa bitmas-tuganmas hamdu sanolar bo'lsin.
Payg'ambarimizga mukammal va batamom salavotu durudlar bo'lsin.Masala: Balog'atga etmagan bolalar nisobga etadigan molni meros sifatida olsalar, o'z nomlaridan qurbonlik qilishlari vojib bo'lmaydi (41).
Masala: Qurbonlik qilishda o'zidan boshqasini vakil va noib qilish joizdir. Agar bir kishi boshqa odamni qurbonlikka vakil yoki noib qilsa, jonivorni sotib olish va so'yish vaqtida vakil yoki noib qurbonlikni niyat qilishi kifoya qiladi (129).
Masala: Safardagi kishi biror yurtda o'n besh yoki undan ortiq kun muqim bo'lib qolib, telefon yoki biror vosita orqali o'z yurtidagi kishini meni nomimdan qurbonlik qilgin deb vakil qilsa, vakilning qurbonligi uning nomidan o'tadi(130).
Masala: Vafot etgan kishi qurbonlik qilishni vasiyat qilgan bo'lsa, butun bir yoki ettidan bir hissani qurbonlik qilishligi vojib bo'ladi va qurbonlik go'shtini barchasini faqir, miskinlarga sadaqa qilib yuborish ham vojib bo'ladi (36).
Masala: Nisob egasi qurbonlik kunlarida jonivor sotib olishga naqd puli bo'lmasa, qarz olib qurbonlik qilishi zimmasiga vojibdir (131).
Masala: Bir kishi bir nechta qurbonlik qilsa, ulardan bittasi vojib qurbonlik, qolganlari esa nafl qurbonlik bo'ladi (37).
Masala: Agar ayol kishini taqinchoqlari va uydagi keraksiz narsalari nisob miqdoriga etadigan bo'lsa, ayol kishining zimmasiga qurbonlik qilish vojib bo'ladi (46).
Masala: Odamlar qurbonlik maqsadida bozordan sotib olmay uyda boqayotgan qo'ylarini qurbonlik qilishni xohlasa, ulardan bittasini tayin qilib qurbonlik qilishni niyat qiladi va uning bu niyati bilan o'sha jonivorni qurbonlik qilishi lozim bo'lib qolmaydi. Uni sotib yuborib, o'rniga boshqasini qurbonlikka sotib olishi joiz bo'ladi, ya'ni kimni mulkida avvaldan qo'y-mollari bo'lib, ularni qurbonlik qilishni niyat qilsada, ularni qurbonlik qilish lozim bo'lib qolmaydi (47).
Masala: Boy odam qurbonlik kunlari ichida qurbonlik qila olmasa, bir qo'y yoki echkini qiymatini sadaqa qilishi vojib bo'ladi. Agar qurbonlikka jonivor sotib olgan bo'lsa, o'sha jonvorni tirikligicha sadaqa qilishi vojib bo'ladi. Agar bilmay qurbonlik kunlari o'tib ketgan bo'lsa ham so'yaveraman deb so'yib qo'ygan bo'lsa, go'shtini o'zi emay faqirlarga sadaqa qilishi vojibdir (57).
Masala: Faqir odam qo'y sotib olayotgan paytda qurbonlikni niyat qilmay sotib olgandan keyin qurbonlik qilishni niyat qilsa, o'sha jonivorni qurbonlik qilishi vojib emas (58).
Masala: Bir necha kishi o'rtaga pul tashlab biror tijorat yoki ishlab chiqarish qilsa va ularning barchasini o'rtadagi puli nisobga etsa, lekin o'rtadagi puldagi har birining ulushi nisobga etmasa, birortasini zimmasiga qurbonlik qilish vojib bo'lmaydi (62).
Masala: Bir kishini uchta yoki to'rtta o'g'illari bo'lib, ular bilan birgalikda tijorat qilsalar va ularni eb-ichishi, turar joylari bir joyda bo'lsa, asl mol otaniki bo'lib, farzandlar otaga yordamchi bo'lsalar, bunday holatda otaning zimmasiga qurbonlik vojib bo'ladi. Farzandlarga esa, qurbonlik vojib bo'lmaydi. Agar farzandlari nisob egalari bo'lsalar, ularning zimmasiga ham qurbonlik qilish vojib bo'ladi (62).
Masala: Qurbonlik qiluvchi kishi qurbon hayitini o'qib, qurbonlik qilganidan keyin sochi va tirnoqlarini olishi mustahab bo'ladi (63).
Masala: Vojib bo'lgan qurbonlikni o'zgalar tomonidan qilishlik uchun ularning ijozati zarur. Aks holda ularning qurbonliklari ado bo'lmaydi. Agar aka-ukalar yo'qligida biri boshqasi tomonidan qurbonlik qilib qo'yish odati bo'lsa, ijozat berishidan oldin qurbonlik qilishi joiz bo'ladi. O'zgalar tomonidan nafl qurbonlik qilinayotgan paytda ularning ijozatini so'rashlik shart emas. Tiriklarga va o'likalar nomidan nafl qurbonliklar qilish joiz. Ularning ijozatlari shart emas. Chunki, qurbonlikning egasi hayvonning egasi bo'lib, u boshqalarga savobini bag'ishlamoqda (78).
Masala: Bir necha kishilar bitta hayvonni qurbonlik qilayotganlarida so'yuvchi hammalarini nomma-nom sanab falonchi va falonchilar nomidan deb tilga olishi shart emas. Lekin, ular tomonidan so'yilayotganini qalbdan o'tkaziladi (82).
Masala: Bir necha kishi sherik bo'lib, qurbonlik qilinayotgan suratda sudxo'r va shu kabi haromdan mol topguvchilarni sherik qilinsa, hech bir kishining qurbonligi durust bo'lmaydi. Lekin ular birortasidan halol pul olib sherik bo'lsalar, joiz bo'ladi. Shuningdek, sheriklardan birortasi go'sht arzon tushishi maqsadida sherik bo'lsa, birortasini ham qurbonligi joiz bo'lmaydi (91).
Masala: Hozirgi kunda juda ko'p ayollar taqinchoq va ortiqcha narsalari hamda o'lik mollari hisoblansa, nisob sohibiga aylanadilar. Garchi zakot bermasalarda, ularning zimmalariga qurbonlik qilish vojib bo'ladi. O'lik mollarga ulamolarimiz uch sidra kiyimdan ortiqchasini ham hisobga olganlar. Undan tashqari uyda ishlatilmay turadigan idish-tovoqlar, suvenirlar narxi 85 g tillo 612 g kumushning qiymatiga etsa, zimmalariga qurbonlik qilish vojib bo'ladi (96).
Masala: Ko'pchilik bo'lib qurbonlik qilinayotgan suratda sheriklardan biri o'tgan yilni qazosini niyat qilsa, sheriklarning qurbonligi ado bo'ladi. Lekin, qazoni niyat qilgan kishining qurbonligi nafl bo'lib, qazo qurbonlik o'rniga o'tmaydi va jonivorni go'shtini hammasini sadaqa qilib yuborish vojib bo'ladi. Qazo qurbonlik evaziga boshqa qurbonlik qilishi vojib bo'ladi (133).
Masala: Nisobga ega bo'lgan kishi mahbus bo'lsa, zimmasiga qurbonlik qilish vojib bo'ladi. Hoh yotgan joyida bo'lsin yoki tashqarida bo'lsin. Tashqarida bo'lgan suratda o'zidan boshqasini vakil yoki noib qiladi (133).
Masala: Agar mahbus o'z yurtidan tashqarida safar masofasicha uzoqlikda bo'lsa, zimmasiga qurbonlik vojib bo'lmaydi (133).
Masala: Nisobga ega bo'lgan kishi qurbonlik kunlari qurbonlik qilishdan avval vafot topsa, zimmasidan qurbonlik soqit bo'ladi va merosxo'rlar mulkiga jonliq o'tib ketadi. Agar merosxo'rlar ichida balog'atga etmagan bolalar bo'lmasa va otalari nomidan farzandlarqurbonlik qilishga ijozat berishsa, otalari nomidan qurbonlik durust bo'ladi. Agar merosxo'rlar ichida balog'atga etmagan bola bo'lsa, uning ijozati e'tiborga olinmaydi va o'sha hayvonni qurbonlik qilish joiz bo'lmaydi (98).
Masala: Nisobga ega bo'lgan kishi qurbonlik qilishidan oldin va qurbonlik vaqti chiqishidan oldin faqirga aylanib qolsa, zimmasidan qurbonlik soqit bo'ladi (99).
Masala: Qurbonlik qilish faqat zakot beruvchilarning zimmasiga emas, balki sadaqai fitr vojib bo'lgan kishilarga ham vojibdir (99).Masala: Nisobdan deb hisoblanmaydigan narsalar hojati asliyalar deb nomlanadi. Ular: eb ichadigan, uch sidra kiyadigan kiyim, yashash joyi, xunarmandlarning asbob-anjomlari, minib turgan ulovi, fabrika-zavodlarning stanoklari kabilardir. Ulardan tashqarisining qiymati hisoblanib, nisobga etsa, qurbonlik vojib bo'ladi (100).
Masala: Sheriklardan ba'zisi qurbonlikni va yana ba'zisi aqiqani niyat qilishi joizdir (102).
Masala: Aksariyat kishilar vafot etuvchilar tomonidan qurbonlik qilayotganlarida fotihaga kelganlar taomlanib ketsinlar deb hayt namozdan avval yoki arafa kuni jonliqni so'yib qo'yadilar. Bu suratda so'yilgan hayvon qurbonlik o'rniga o'tmaydi (105).
Masala: Nisobga ega bo'lmagan kishi qurbonlik qilganidan keyin qurbonlik kunlari chiqib ketishidan avval boy bo'lib qolsa, yana boshqa qurbonlik qilishi vojib bo'ladi (107).
Masala: Nisob egasi bo'lmagan kishi qurbonlik qilish niyatida hayvon sotib olsa, uni qurbonlik qilishi vojibdir. Lekin, qurbonlik qilishdan avval jonivor yo'qolib yoki vafot etib qolsa, vojib zimmasidan soqit bo'ladi. O'rniga boshqa olib qurbonlik qilishi vojib emas. Yo'qolgan jonivor keyinchalik topilib qolsa, qurbonlik qilishi zimmasiga vojib bo'ladi.
Masala: Qurbonlik oqil, bolig', muqim, zakot yoki mulkida hojati asliysidan ortiqcha 85 g tilla yoki (612) 595 g kumush qiymati barobarida narsasi bor kishilarga vojib bo'ladi. Hojati asliydan tashqarilarga yashab turgan hovlisidan tashqari hovlilar, pulni band qilish uchun sotib olingan uylar, ulovlar, tijorat mollari, astatka tavrlar barchasi kirib ketadi. Shuningdek, nisobga ega bo'lganiga bir yil to'lishi ham shart emas.
«Agar ogohsan sen – shohsan sen.
Agar shohsan sen – ogohsan sen»
«Avliyolarning avliyosi», «mutafakkirlarning mutafakkiri», «shoirlarning sultoni» bobomiz Alisher Navoiy hazratlari naqadar chiroyli ta’rif berganlar o‘z asarlarida!
«Ogohlik» co‘zining ma’nolarini bugungi zamon sharoitidan kelib chiqib, yanada keng miqyosda tushunishimizga to‘g‘ri keladi. Ya’ni, bugungi ogohlik xalqimiz, ayniqsa yoshlar qalbini, ruhiyatini, aql-idroki va umuman ma’naviyatini jahonda yuz berayotgan mafkuraviy yo‘nalishdagi oshkora va yashirin tahdidlarning xatarlaridan va «ommaviy madaniyat»ning yemiruvchi ta’siridan muhofaza qilishni ham o‘z ichiga oladi.
Albatta, xalqimiz, jumladan yosh avlod g‘arb fan-texnikasi, madaniyati, adabiyoti, san’atining ilg‘or jihatlarini inkor etmaydi.
Biroq G‘arbda din va odobga zid bo‘lgan qarashlarning ko‘pchilikka singdirilishi oqibatida yuzaga kelgan «ommaviy madaniyat» tushunchasini G‘arb ziyolilarining o‘zlari «G‘arbning muammosi» sifatida baholayotganini hamda «ommaviy madaniyat»ning ma’naviy-axloqiy tubanliklarini yoshlarimiz qancha tez anglasa, shuncha yaxshi.
«Muqaddas islom dinimizni pok saqlash, uni turli xil g‘arazli xuruj va hamlalardan, tuhmat va bo‘htonlardan himoya qilish, uning asl mohiyatini o‘nib-o‘sib kelayotgan yosh avlodimizga to‘g‘ri tushuntirish, islom madaniyatining ezgu g‘oyalarini keng targ‘ib etish vazifasi hamon dolzarb bo‘lib qolmoqda».
Bu vazifa nafaqat biror vazifador yoki biror sohadagi mas’ullarga belgilangan, balki har bir (!) OTA UCHUN, har bir (!) ONA UCHUN buyuk vazifa, deb bilmog‘imiz lozim!
Hozirgi davrda, axborot texnologiyalari o‘ta tezkorlik bilan rivojlanayotgan bir paytda, nanotexnologiya zo‘r shiddatlik bilan avjiga chiqayotgan zamonda, har xil ommaviy axborot vositalari xilma-xil ma’lumotlarni kechayu-kunduz tarqatayotgan bir onda, ayniqsa bugun farzandlarimiz o‘z-o‘zlari bilan yolg‘iz qolib 25 soat vaqtlarini telefon, kompyuter bilan mashg‘ul bo‘lib, bolalarimiz ular bilan “band” bo‘lib qolganlarida mazkur vazifalar, jannatmakon yurtimiz, muqaddas Vatanimiz, dono xalqimizning har bir fuqarosiga qushga havo, baliqqa suv zarurligiday zarur bo‘lsa kerak...
Bugungi kunda tarbiya ham, ming afsuslar bo‘lsinki, ikki xil bo‘lib qoldi: 1) «jonsiz» tarbiya va 2) «jonli» tarbiya.
Natijada, dono xalqimiz maqolida «yaxshini sharofati, yomonni kasofati» deb aytilganidek, o‘zlari ham, oilasi ham, qarindoshlari ham, qo‘shnilari ham, do‘stlari ham, yaqinlari ham, atrofdagilari ham sarson bo‘lib, ularning kasofatlari yashab turgan mahallasiga ham, ishlab turgan ishxonasiga ham, butun el-yurtiga ham yetmoqda...
Bunday shakldagi «jonsiz» tarbiya:
ZID EKANLIGINI UNUTMAYLIK !!!
Xorijiy telekanallarda nima namoyish etilsa yoki internetda nima targ‘ib qilinsa, barchasini qabul qilaverish aslo mumkin emas !!!
Biz ular orasidan imon-e’tiqodimiz, an’anayu qadriyatlarimizga mos keladiganlarinigina saralab olmog‘imiz shart!
Bu maqsadga esa yoshlarimizga telefon, televideniye, kompyuter va internetdan oqilona foydalanish yo‘llarini o‘rgatish, ularning mazkur axborot manbalaridan foydalanishlarini nazorat qilib borish orqaligina erishish mumkin. Toki hali suyagi qotib ulgurmagan yoshlarimizning beg‘ubor ma’naviyatiga jiddiy zarar yetmasin!
Mutaxassislarning tadqiqotlariga ko‘ra, AQSHda jinoyatchilarning yarmidan ko‘pi buzilgan oilalar farzandlari ekani ma’lum bo‘lgan. Ularga ota-onasining ajrashgani tufayli yetkazilgan kuchli ruhiy zarba o‘rta yosh, hatto keksalik chog‘ida ham salbiy ta’sir o‘tkazishi aniqlangan.
2) «JONLI» tarbiya – bu:
ulug‘ ajdodlarimizdan davom etib kelayotgan oltindan qimmat rivoyatlari va noyob hikmatlari;
buyuk ota-bobolarimizdan eshitib kelayotgan tillo bilan teng pand-nasihatlari va betakror hikoyalari;
mehribon ota-onalarimizdan o‘rganib kelayotgan gavhar o‘gitlari va mislsiz so‘zlari;
elimiz tanigan va xalqimiz tan olgan ustozlarimizdan ta’lim olib kelayotgan zar tushunchalari va bebaho ilmlari;
jannatmakon yurtimiz – muqaddas Vatanimiz ta’lim maskanlarida taralayotgan durdan a’lo fanlar va beqiyos bilimlar;
uyimizda farzandlarimizga o‘zimiz berayotgan ta’lim-tarbiyamiz.
Bu «jonli» tarbiyadagi ma’lumotlar esa ma’naviyat va ma’rifat yo‘nalishiga hamda tarbiya sohasiga daxldor har bir inson uchun, har bir (!) OTA UCHUN, har bir (!) ONA UCHUN beqiyos ensiklopedik manba bo‘lib xizmat qiladi.
Oiladagi bosh – bobo yoki buvi, ota yoki ona har kuni, ayniqsa juma oqshomi, bozor oqshomi kunlarida oilaviy dasturxon atrofida o‘tirganlarida oilasining har bir a’zolarini ismlarini nomma-nom aytib, har bir o‘g‘il-qizlarini, har bir kelin-kuyovlarini, har bir nevara-chevaralarini haqlariga yaxshi tilaklar aytib, yaxshi duolar qilsalar – bu ham «jonli» tarbiyaning bir turi hisoblanadi.
Zero, bunday shakldagi «jonli» tarbiyani hammalarimizning ota-bobolarimiz, ona-momolarimiz avval-azaldan chin ixlos bilan, sof e’tiqod bilan, go‘zal namuna va chiroyli ibrat bo‘lib, barkamol darajada berib kelishgan. Shunda «mening otam meni haqimga bunday duo qilganlar», «mening onam meni bunday bo‘lishimni Xudodan so‘rar edilar» degan ongi-shuuridagi dasturxon atrofidagi surat uni ko‘z oldida doim turadi.
Dasturxon atrofida, oilasi huzurida aytilgan ota-onasining umidlari, orzulari uni boshqa nojo‘ya xatti-harakatlardan tiyilishga, har kuni qo‘l ochib Yaratgandan so‘rayotgan tilaklarni eslab, mazkur tilaklarga mos kelmaydigan ishlardan saqlanishga undaydi.
Buyuk ota-bobolarimizdan meros bo‘lib qolib kelayotgan dono xalqimizning yuksak ma’naviyatiga davlatimiz rahbari Muhtaram Prezidentimiz ham: «Duo qilgan, duo olgan hech qachon kam bo‘lmaydi. Bunday joydan hech qachon baraka arimaydi», deb yana qo‘shimcha sifatida bizlarga yengilmas kuch qilib berdilar.
Xalqimizning milliy ma’naviyati, oilalarimizda amal qilinadigan tartib-qoidalar yoshlar tarbiyasida muhim ahamiyatga egadir! Ular oila mustahkamligini ta’minlashda ulkan poydevor vazifasini o‘taydi. Diyorimizda milliy qadriyatlar va muborak dinimizning ezgu ta’limotlari asosida oilaga doir qonun-qoidalar yanada mukammal qayta ishlandi.
Janobi hazrat Payg‘ambarimiz Rasululloh sallallohu alayhi vasallam o‘z muborak hadisi-shariflarida marhamat qiladilar: «Bolalaringizga odob beringlar va odoblarini chiroyli qilinglar!».
Bu xususda shoirlarimizning ibratli so‘zlari bor:
«Birinchi g‘ishtni qiyshiq qo‘yarkan me’mor,
Osmonga yetsa ham qiyshiqdir devor».
Oilada erning mavqei balandligi, xotin ham o‘z haq-huquqlariga egaligi, farzandlarning ota-onani hurmat qilishlarini olaylik. Ko‘p yillar davomida ota-bobolarimiz qalbiga singib ketgan ushbu milliy va diniy qadriyatlarni bugun yanada sayqallash kerakligini zamon talab etmoqda. Shiddat bilan o‘zgarib borayotgan hozirgi zamonda bema’ni xurujlar ko‘payib, ularning inson va jamiyat hayotiga salbiy ta’sirlari misli ko‘rilmagan darajada kuchayib bormoqda.
Shuning uchun barchamiz ko‘zimizni kattaroq ochib, ziyraklik va ogohlik bilan bunday hamlalarga qarshi kurashmog‘imiz lozim.
Ayniqsa, hozirda yurtimizdagi mavjud behisob hamda turli fursat va imkoniyatlardan serma’no, sermahsul, mazmunli va unumli foydalanib,
HAR BIR OTA, HAR BIR ONA O‘Z farzandiga:
odob-axloq namunalarini,
kindik qoni to‘kilgan mislsiz Vataniga – vatanparvarlik his-tuyg‘ularini,
bobo-buviga – ehtirom-hurmatni,
ota-onaga – mehr va itoatkorlikni,
oila a’zolariga – rahmdillik va mehribonlikni,
o‘z juft haloliga – haqiqiy muhabbat va sodiqlikni,
qo‘ni-qo‘shnilarga – oqibat va chiroyli munosabatni,
qavm-qarindoshlarga – saxovat-muruvvatni,
sinfdosh-kasbdoshlarga – chin do‘stlik va yordam berishni,
atrofdagi barcha odamlarga – insonparvarlik va samimiylikni,
hayvon-parranda-hasharotlarga – rahm-shafqatni uqtirib, yuqtirib, tushuntirib, singdirishimiz –
HAM BURCHIMIZ, HAM QARZIMIZ, HAM FARZIMIZDIR!!!
XUDONI OLDIDA ham, BANDASINI OLDIDA ham, YURT-XALQIMIZ OLDIDA ham!
Bularni hammasini bolalarimizga o‘rgatish uchun bizlarga hech qanday maxsus oliy ma’lumot ham, tegishli sertifikat ham, hech kanday qizil diplom ham kerak emas! Yoshlarimizda bu jihatlarini biz uyg‘otishimiz (!) kerak xolos. Zero shu sifatlarning hammasi farzandlarimizning qonida bor, ularning xamirturushlarida bor! Zero shu fazilatlarning hammasi bolalarimizning DNK larida mavjud! Chunki bu xususiyatlarning barchasi bizlarning ota-onalarimizdan avloddan-avlodga, qon orqali o‘tib kelayapdi! “Buning qonida bor-da o‘zi!” deb yoki “olma pishsa, tagiga tushadi” deb bejizdan-bejiz aytmaydi dono xalqimiz!
Kimning ona-Vatanni sevish tuyg‘usi kuchli va imon-e’tiqodi mustahkam bo‘lsa, o‘zining o‘tmishini hurmatlab, yaxshi bilsa, «ommaviy madaniyat» tuzog‘iga tushib qolmaydi, dinu davlatimizning “xaqiqiy do‘stlari”ning qarmog‘iga ilinmaydi. Buning uchun oilada ota-onalar farzandlari bilan milliy musiqa, xalq qo‘shiq-ashulalarimizni eshitishsa, birgalikda kitob o‘qishsa, o‘qigan asarlarini birgalikda muhokama qilishsa, ularni turli sport seksiyalariga va musiqa to‘garaklariga jalb etishsa, erishilgan yutuqlari va egallayotgan tajribalariga qiziqishsa, ilm-hunar o‘rganishlarida hamnafas bo‘lishsa, yoshlarning yot g‘oyalar uchun vaqti ham, qiziqishi ham bo‘lmaydi.
Iloho o‘zlarimizni ham,
farzand-zurriyotlarimizni ham
Mehribon Parvardigorimiz O‘zi buyurgan,
Janobi Payg‘ambarimiz sallallohu alayhi vasallam tavsiya etgan,
o‘tmishda o‘tganlarimizning ruhlari shod bo‘ladigan,
xalqimiz xursand bo‘ladigan,
ota-onalarimiz rozi bo‘ladigan yo‘llardan yurishimizni nasib etsin!
JIDDIY E’TIBOR UCHUN JIDDIY MASALA:
Ne-ne umidlar bilan o‘stirayotgan farzandlarimiz
dinimiz qoidalari ruxsat bermagan,
milliy an’analarimiz va mahalliy urf-odatlarimiz qaytargan
hamda davlatimiz qonunlari qoralagan
yeb-ichish mahsulotlaridan O‘TA va O‘TA EHTIYOT bo‘lishlari
va ayniqsa hozirgi paytda
aynan shu tomonlardan "hujum" kilayotgan dushmanlarimizga
kuchli va sof e’tiqod bilan qarshi turaolishlari –
o‘z diniga, o‘z xalqiga, o‘z yurtiga hamda
o‘z muqaddas oilasiga sadoqatli ekanini
yaqqol belgisi bo‘ladi!
Ibrohim domla Inomov