Savol: Qurbonlik pulini ehtiyojmandlarga sadaqa qilsa bo‘ladimi?
Javob: Qurbon hayiti kunlari jonliq so‘yish qurbonlik qilinadigan hayvonning qiymatidagi mablag‘ni sadaqa qilishdan afzaldir. Zero, qurbonlik qilish sunnat, sadaqa qilish esa nafl, ya’ni ixtiyoriydir.
Savol: Qizim uchun aqiqa qilmoqchi edim. Qurbon hayiti kuni ham qurbonlikka, ham aqiqaga niyat qilib qo‘y so‘ysam bo‘ladimi?
Javob: Qurbon hayitida qurbonlik qiling. Qurbonlik – qodir kishilarga vojib amal, aqiqa esa mustahabdir. Qurbonlik qilishda aqiqani qo‘shib niyat qilish mumkin. Chunki, bir jinsdagi katta amal o‘zining jinsidagi kichik amalni o‘z ichiga oladi.
Savol: Avtomobili bor, lekin puli nisobga yetmagan insonga qurbonlik qilish vojib bo‘ladimi? Mashina ham nisob hisoblanadimi?
Javob: Inson hojati uchun minib turgan mashinasi nisobga kirmaydi. Bitta mashinasi bo‘lib, boshqa nisob miqdorida mablag‘i bo‘lmasa, qurbonlik vojib bo‘lmaydi. Ehtiyojdan ortiq mashina olib qo‘yilgan bo‘lsa, qurbonlikning nisobiga kiradi va qurbonlik vojib bo‘ladi.
Savol: Men tijorat bilan shug‘ullanaman va nisobdan oshgan pulim bor shunga qurbonlik so‘yishim kerakmi? Qurbonlik hakida ma’lumotga ega emasman. Iltimos, qurbonlik qilish kimlarga vojibligi va u qanday so‘yilishini tushuntirib bering. Uyda erkak kishi bo‘lmasa, akamni chaqirib va yollab so‘ydirsam bo‘ladimi?
Javob: Ha, nisobga yetadigan miqdordagi mablag‘ga ega kishi qurbonlik qilishi vojibdir. Akangizni chaqirib qurbonlik qilishingiz joiz. Qurbonlik uchun so‘yiladigan jonliq ayb va nuqsonlardan xoli bo‘lishi kerak. Qurbonlik go‘shtidan bir qismini tarqatib, bir qismini saqlab qo‘yib, yana bir qismini esa qavm-qarindosh, qo‘ni-qo‘shnilarga pishirib yedirish mustahabdir.
Savol: Ramazon hayiti bilan Qurbon hayiti orasidagi farq qancha?
Jabov: Ramazon hayiti shavvol oyining birinchi kuni, Qurbon hayiti esa zulhijja oyining o‘ninchi kunidir. Shunga ko‘ra, bularning o‘rtalarida chamasi yetmish kunga yaqin bo‘ladi.
Savol: Qurbon hayitida qurbonlik qilmoqchi edik. Jumada imom domla oilasi katta bo‘lsa, go‘shtning yarmini o‘ziga olib qolsa bo‘ladi, dedi. Shu to‘g‘rimi? Umuman, oila katta bo‘lsa, qurbonlik go‘shtining hammasini olib qolsa bo‘ladimi?
Javob: Qurbonlik qiluvchi inson Alloh taoloning roziligi uchun qurbonlikka yaroqli hayvonni so‘yish bilan ibodat hosil bo‘ladi. Uning go‘shtidan foydalanish ikkinchi masala hisoblanadi. Shunga ko‘ra, siz so‘raganingizdek, katta oilalar qurbonlik go‘shtining hammasini o‘z oilalari uchun olib qolishi joiz. Shuningdek, qurbonlik qiluvchi hayit kuni go‘shtning hammasini muhtoj insonlarga tarqatishi ham joiz.
Eng afzali qurbonlik shuki, go‘shtni uch qismga bo‘lib, bir qismini tarqatish, bir qismi o‘z oilasi uchun olib qolish va yana bir qismini qarindosh-urug‘ va yaqinlar bilan pishirgan holda baham ko‘rishdir.
Savol: Menda nisobga yetadigan pulim bo‘lsa, qurbonlik qilamanmi? Men Rossiyada ishlayman u yerda nasroniy qo‘shnilarim bor. Agar qurbonlik mengayam vojib bo‘lsa, nasroniy qo‘shnilarimga qurbonlik go‘shtidan bersam bo‘ladimi?
Javob: Qurbonlik ibodatida qurbonlikka yaroqli hayvonni so‘yish e’tiborlidir. Hayvonning qoni yerga tushishi bilan ibodat hosil bo‘ladi. Qo‘shnilarlarga berish – ehson. Boshqa dindagi qo‘shnilarga bersa ham bo‘ladi.
Savol: Qurbonlikka mol oldik. To‘rt odamga bo‘lsa bo‘ladimi yo toq bo‘lishi kerakmi?
Javob: Qurbonlikka so‘yiladigan molda yetti kishigacha sherik bo‘lish mumkin. Bunda sheriklar soni toq yoki juft bo‘lishi shart emas. Muhimi, sheriklarning barchasi qurbonlikni niyat qilishi kerak. Agar ularning birortasi go‘sht niyatida sherik bo‘lsa, qolganlarning ham qurbonligi qabul bo‘lmaydi.
Savol: “It yilida qurbonlik qilinmaydi”, deb eshitganman. Shu gapning asosi bormi, iltimos, shu haqda ma’lumot bersangiz.
Javob: Islom dinining vojib amallaridan bo‘lgan qurbonlikni muchal hisobi bo‘yicha it yilida qilib bo‘lmaydi, deyish katta xatodir.
Asrlar osha o‘zining sofligi va barqarorligi tufayli e’zoz topib kelayotgan muqaddas Islom dinimizni va uning ahkomlarini buzish yoki ommaning undan yuz o‘girishiga sababchi bo‘lishning oqibati juda xatarli va ulkan gunoh ekanini yaxshi anglab olishimiz kerak.
Hadisi sharifda: “Kim mening nomimdan qasddan yolg‘on aytsa, joyini jahannamdan tayyorlayversin”, deyilgan (Imom Muslim rivoyati).
Demak, bu kabi uydirma va bo‘htonlarga e’tibor bermasligimiz lozim.
Savol: Kambag‘al kishi qurbonlik qilish uchun sotib olgan qo‘yi yo‘qolib qolsa, uning o‘rniga boshqa bir qurbonlik sotib olib, so‘yganidan so‘ng yo‘qolgan hayvon topilib qolsa, nima qiladi?
Javob: Kambag‘al kishining qurbonlik uchun sotib olgan qo‘yi yo‘qolib qolgach, yana boshqa qo‘yni qurbonlik uchun sotib olsa, so‘ng oldingi qo‘yi topilib qolsa, ikki qo‘yni ham qurbonlikka so‘yishi lozim. Boy bo‘lsa, faqat bittasini so‘yadi. Chunki faqir holda hamda qurbonlik qilishga mukallaf bo‘lmagan kishi bir hayvonni qurbonlik qilish niyatida olsa, u hayvon qurbonlikka atalgan bo‘ladi. Shu bois faqir kishiga ikkinchi marta olingan va yo‘qolgan hamda o‘g‘rilangan hayvon topilsa, har ikkalasini so‘yish vojib bo‘ladi.
Boy kishi esa, zotan, bitta qurbonlik qilishga mukallafdir. Bir hayvonni olish bilan mutlaqo uni qurbonlik qilishi shart emas. Chunki u hayvonni olayotganda maxsus niyat qilmagan, faqat dinimiz ko‘rsatmasiga binoan, zimmasidagi burchni ado etish qurbonlikka hayvon sotib olgan. Xohlasa, ikkinchi marta sotib olgan hayvonni, xohlasa, yo‘qolib yoki o‘g‘irlanib, keyin topilgan hayvonni so‘yadi (“Fatovoyi Hindiya”).
Savol: Biz ko‘p qavatli uyda istiqomat qilamiz. Qurbon hayiti kunlari g‘ayridin qo‘shnilarimizga qurbonlik go‘shtidan bersak bo‘ladimi?
Javob: G‘ayridin kishilarga qurbonlik go‘shti va nafl sadaqalardan berish joiz. Alloh taolo bunday marhamat kilgan:
«Din to‘g‘risida sizlar bilan urushmagan va sizlarni o‘z yurtingizdan haydab) chiqarmagan kimsalarga nisbatan yaxshilik qiliingiz va ularga adolatli bo‘lishingizdan Alloh sizlarni qaytarmas. Albatta, Alloh adolatli kishilarni sevar» (Mumtahana surasi, 8-oyat).
Abdulloh ibn Amr ibn Os g‘ulomiga: «“Qo‘chqorni so‘yib, yahudiy qo‘shniga nasiba bergin”, dedi. Bir soat vaqt o‘tgach, yana dedi: “Ey g‘ulom, agar qo‘chqorni so‘ysang, yahudiy qo‘shnimizga nasiba ber”. G‘ulom: “Yahudiy qo‘shni bizlarga aziyat beradi-ku!” dedi. Abdulloh ibn Amr: “Ey quloqsiz, Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi va sallam bizlarga hamisha qo‘shni haqida vasiyat qilaverganlaridan qo‘shni qo‘shniga merosxo‘r bo‘lsa kerak, degan o‘yga bordik”, dedi».
Tolibjon NIZOMning “Qurbonlik risolasi”dan
Qur’oni karimda “ONA” so‘zi ulug‘vor va mo‘tabar narsalarni ifodalash uchun qo‘llaniladi. Shuningdek, Alloh taolo ularga hech kimga nasib qilmagan buyuk maqomni in’om etgan. Bu haqda Alloh taolo Luqmon surasida: “Biz insonga ota-onasi haqida tavsiya qildik: onasi uni zaiflik ustiga zaiflik bilan ko‘tardi; uni sutdan ajratish ikki yil ichidadir” degan (14-oyat).
Mufassir Ibn Atiyya rahimahulloh ushbu oyatning tafsirida: “Alloh taolo bu oyatda onaning xizmatini alohida ta’kidlab o‘tgani, onalarning darajasi yuqori ekaniga ishora qiladi”, degan.
O‘z havoi nafslaridan biror so‘z aytmagan Rasululloh sollallohu alayhi vasallamdan kimga yaxshilik qilish kerakligi so‘ralganda uch bora “onangga yaxshilik qil” deb javob berganlar.
Onaning vazifasi – farzandni dunyoga keltirish, boqish va uni tarbiyalab voyaga yetkazish bilan cheklanadimi yoki ularning bundanda boshqa muhim hamda kattaroq mas’uliyatlari bormi?
Bu savolga zamonaviy ilm-fan bizga javob beradi...
Keling, savolga javobni ona qornida rivojlanadigan va ona tanasining ajralmas qismi hisoblangan homiladan boshlaylik. Onaning jismoniy holati va uning ovqatlanishi homilaga ta’sir qilganidek, onaning hissiy holati ham ta’sir qiladi.
2013 yilda Granada (Ispaniya) universiteti olimlari 5 yil davomida tadqiqot o‘tkazishdi. 17 ming nafar onalar va 18 ming chaqaloqlar qamrab olgan tadqiqotda sog‘lom ovqatlanish va emizishning farzand salomatligiga ta’sirini kuzatdilar.
Unga ko‘ra, homiladorlik vaqtida onalarning to‘g‘ri ovqatlanishi va diyeta qilishi – farzandning sog‘lom tug‘ilishi va rivojlanishi uchun asosiy omil bo‘lib xizmat qilishi aniqlangan. Tadqiqotda onaning aqliy salohiyatining yuqori bo‘lishi farzandga katta ta’sir etishi isbotlangan.
Shuningdek, onaning ruhiy holati homilaga to‘g‘ridan to‘g‘ri ta’sir qilishi kuzatilgan. Ruhiy tushkunlik, depressiya, qayg‘u va tashvish ichki stress, xususan, kortizol gormonini keltirib chiqaradi.
Ona tushkunlikka tushganda kortizol farzand miyasining rivojlanishiga salbiy ta’sir qiladi. Natijada bola miya qismidagi o‘zgarishlar sababli bezovtanaladi.
Tadqiqotlar shuni ko‘rsatadiki, kortizol gormoni qondagi kislorod miqdoriga, natijada bolaning nafaqat tug‘ma nuqsonlar bilan yoki erta tug‘ilishi, hatto uning butun kelajakdagi hayotiga ta’sir qilishi mumkin.
Stressni boshdan kechirgan homilador ayollardan dunyo kelgan farzandlarda ruhiy kasalliklar, semirish, qand kasalligi, saraton va asab tizimi kasalliklari ehtimoli ham ularda yuqori bo‘lgan.
Xavotirli yeri shuki, bu alomatlar kelgusi avlodga ham o‘tgan. Ha, uning asorati nafaqat farzandlari, balki nabiralarining hayotlariga ta’sir o‘tkazgan.
Onaning bolasiga bo‘lgan g‘amxo‘rligi va mehri farzandning maktabdagi fanlarni yaxshi o‘zlashtirishni, ayniqsa, matematika va chet tillari kabi fanlarni puxta o‘rganish qobiliyatini hamda o‘qish ko‘nikmalarini shakllantiradi.
Shuningdek, olimlarning ta’kidlashicha, bolaga ijobiy ta’sir ko‘rsatadigan eng muhim omillardan biri bu – ona-bola o‘rtasidagi iliq munosabatlar sanaladi. Onaning stress holati esa, farzandning miyasiga jiddiy ta’sir qiladi.
Miyaning tubiga kirib borishga imkon beruvchi so‘nggi texnologiyalar onaning mehr-muhabbati bola miyasining gippokampus deb ataladigan qismiga ta’sir qilishi aniqlangan. U xotira hujayralarining yangilanishi, yodlab qolish qobiliyati va stressga javob berish vazifalarini bajaradi.
Boshqa bir tadqiqotga ko‘ra, gippokampus ko‘rsatkichi onasidan mehr ko‘rganlarda mehr ko‘rmagan bolalarga qaraganda yuqori ekani kuzatilgan.
Ruminiyada yoshligidan stressda, beparvo munosabatda ulg‘aygan bolalar ustida olib borilgan tadqiqot natijalarida ularning miya qismida qora tuynuklar borligi aniqlangan.
Gerhard Suyu o‘zining “Muhabbat qanday ta’sir qiladi?” nomli kitobida “Farzandga qilingan har qanday munosabat uning miya faoliyatiga ta’sir qiladi. Agar farzandga doimiy ravishda qattiqqo‘llik, do‘q-po‘pisa qilinsa, u asabiy, qo‘rqoq, o‘z fikrini erkin bayon eta olmaydigan bo‘lib voyaga yetadi”.
AQSHda 3 mingga yaqin shaxslar o‘rtasida o‘tkazilgan so‘rovnomada, ona va bola o‘rtasida sog‘lom hissiy munosabatlar mavjud bo‘lsa, ularning jismoniy va ruhiy salomatligiga ijobiy ta’siri 74 yil davom etishi mumkinligini aniqlangan.
Demak, farzandning nafaqat sog‘lom, balki salohiyatli bo‘lishida ham Onalarning o‘rni va mas’uliyati shunchalik yuqori ekan.
Davron NURMUHAMMAD