Bu zotning tug‘ilgan sanalari va joylari haqida ma’lumot topish hozircha bizga nasib etmadi.
U kishi hijriy 802 sana, milodiy 1399 sanada Chag‘oniyon nomli joyda vafot etganlar.
Xoja Alouddin Attor quddisa sirruhu o‘rta bo‘yli, kulcha yuzli, qoramtir tanli va katta soqolli odam edilar. U kishi Shoh Naqshband hazratlarining sodiq muridlari, kuyovlari va bosh xalifalari edilar.
Xoja Alouddin Attor quddisa sirruhu Buxoroi sharifdagi boy oilalardan birining farzandlari bo‘lishlariga qaramay, faqirlikni afzal ko‘rgan va ilmu irfonga ruju qo‘ygan edilar. U kishi Buxoro madrasalaridan birida zohiriy ilmlarni maroq bilan tahsil qildilar. U kishining hujralarida bir eski bo‘yra, boshga qo‘yiladigan yostiq va kitob qo‘yadigan taxtadan boshqa narsa yo‘q edi.
Xoja Alouddin Attor quddisa sirruhu yoshlik chog‘laridan tariqat yo‘lini tutdilar. U kishining o‘z oilasida ko‘rgan boylik ta’sirini ketkazish uchun Shoh Naqshband hazratlari olma sotishga amr qildilar. Xoja Alouddin Attor quddisa sirruhu dastlab o‘zlarini tanimaydigan mahallalarda olma sotib yurdilar. So‘ngra Shoh Naqshband hazratlari u kishiga o‘z aka-ukalarining do‘konlari oldida olma sotishni amr etdilar. Xoja Alouddin Attor quddisa sirruhu aka-ukalari bu ishni og‘ir olishlarini o‘ylab, biroz xijolat tortdilar. Ammo hazrat mahkam turib oldilar.
Alouddin bir idishga olma solib, akalari savdo qiladigan chorsuga bordilar. Akalari bu holni ko‘rib, qattiq va og‘ir gaplarni aytishdi va uning idishini olib, uloqtirishdi. Shunda u kishi:
«Mening ustozim menga: «Olma sot», dedilar. Men olma sotaman! Qayerda desalar, o‘sha yerda sotaman! Do‘konlaringiz oldida baqirib-baqirib sotaman! Nima qilsangiz, qilavering!» dedilar va hazratning dargohlariga ravona bo‘ldilar.
Shoh Naqshband hazratlari uning nafsi siniq bo‘lganini ko‘rib:
«O‘g‘lim Alouddin! Endi olma sotish ishi tamom bo‘ldi. Akalaringning nafsi qavarib, sening nafsing ezilganini ko‘rdim. Bundan buyon suhbatlarda davomli ravishda ishtirok qil. Ilmni va fazlni tamomla. Alloh taoloning O‘zi senga yordamchi bo‘lsin», dedilar.
Xoja Alouddin Attor quddisa sirruhu ham madrasada ta’lim olar, ham suhbatlarda ishtirok etardi. Kundan-kunga uning holi yaxshilanib borar, Shoh Naqshband hazratlari doimiy ravishda uning holidan xabar olib turar edilar. Bir kuni u zot madrasaga tashrif buyurib, eski bo‘yra ustida dars tayyorlab o‘tirgan shogirdlarini izlab topdilar va:
«O‘g‘lim Alouddin! Mening bo‘yiga yetgan bir qizim bor. Agar qabul etsang, o‘sha qizimni senga nikohlab qo‘ysak», dedilar.
«Xojam, bu qulingiz uchun buyuk lutf va saodatdir. Ammo uy va tirikchilik uchun biror narsam yo‘q», dedi.
«Tashvish qilma, Allohning xazinasi mo‘l va rizq azaldan taqsim qilinmish. Qizim senga munosibdir. Kel, uyga boraylik, sizlarning aqdi nikohingizni qilaylik», dedilar.
Ushbu nikohdan xoja Hasan Attor, xoja Shihobuddin, xoja Muborak va xoja Alouddinlar dunyoga kelishdi. Ularning har birlari ulug‘ xojalar bo‘lib yetishdilar.
Xoja Alouddin Attor quddisa sirruhu Shoh Naqshband rahmatullohi alayhiga kuyov bo‘lganlaridan keyin u kishiga yanada yaqin bo‘ldilar va yana ham ko‘proq saboq olishni yo‘lga qo‘yib, katta saodatga erishdilar.
U kishi o‘z ustozlari va qaynotalari Shoh Naqshband rahmatullohi alayhining barcha ishlarini tartibga solib, xalifalari bo‘lib, shuhrat qozondilar. U kishi hijriy 802 sanada, Rajab oyida vafot etdilar.
Xoja Alouddin Attor quddisa sirruhu silsila omonatini xoja Muhammad Bahouddin Naqshband hazratlaridan olganlar.
Bu zoti sharifning G‘azna viloyatining Charx qishlog‘ida tug‘ilganlari ma’lum. Tug‘ilgan sanalari esa ma’lum emas. Mavlono Ya’qub Charxiy hazratlari hijriy 851 sana, milodiy 1447 sanada hozirgi Dushanbe shahrida vafot etganlar.
Mavlono Ya’qub Charxiy rahmatullohi alayhi o‘rta bo‘yli, oq rangli va go‘zal yuzli edilar. Soqollarining atrofi siyrak va oq edi. U kishi zohir va botin ilmlarga hamda ma’naviy va moddiy ishoralarga sohib edilar.
Mavlono Ya’qub Charxiy rahmatullohi alayhi G‘azna viloyatining Charx qishlog‘ida tug‘ilgan bo‘lsalar ham, ilk ilmiy tahsilni Hirotda olganlar. Keyinchalik Misrga borib, oliy ta’lim oldilar. Tariqat bo‘yicha ma’naviy tahsilni esa Buxoroi sharifda mukammal egalladilar.
U kishi Misrning ko‘zga ko‘ringan ulamolaridan zohiriy ilmlarni o‘rganib bo‘lganlaridan keyin, ilohiy bir ishorani sezib, tezda Buxoroga qarab yo‘l oldilar. U kishi «Qaydasan, Buxoro?» deb yurib borar ekanlar, yo‘lda bir darveshni uchratdilar. Darvesh u kishiga: «Ey Ya’qub! Qadamlaringni ildam ot! Qabul etiladiganlar zumrasiga kiradigan vaqting keldi!» dedi va to‘g‘ri Shoh Naqshband hazratlarining huzurlariga borishni tayinladi.
Mavlono Ya’qub Charxiy rahmatullohi alayhi bu tavsiyaga amal qilib, hazrati Bahouddin Naqshband rahmatullohi alayhini topib bordilar va ikki zot oralarida quyidagi suhbat bo‘lib o‘tdi:
Ya’qub Charxiy:
– Hazratim, meni o‘z xizmatingizga qabul etib, dars bersangiz?
Shoh Naqshband:
– Bolam, ketiladigan zamonda ham kelinadimi?
Ya’qub Charxiy:
– Siz bir ulug‘ kishisiz. Har bir odam tomonidan maqbulsiz.
Shoh Naqshband:
– Har bir odam tomonidan maqbul bo‘lmoq shaytoniy bir hol bo‘lsa-chi?
Ya’qub Charxiy:
– Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: «Alloh bir kishiga yaxshilikni istasa, uni barchaga sevdirib qo‘yadi. Uni har bir odam tomonidan ma’qul bo‘ladigan qiladi», deganlar.
Shoh Naqshband:
– Juda yaxshi. Unday bo‘lsa, bir istixora qilaylik.
Keyin nima bo‘lgani haqida Ya’qub Charxiy rahmatullohi alayhining o‘zlari quyidagicha hikoya qiladilar:
«O‘sha kechasi ko‘zimga uyqu kelmadi. Agar qabul qilinmasam, holim nima bo‘ladi, deya tongga qadar mijja qoqmadim. Tong otishi bilan hazratning huzurlariga bordim. Ul zot menga tabassum ila boqib:
«Qabul bo‘lding! Buyoqqa kel!» dedilar va menga dars berib, xoja Alouddin Attor hazratlariga topshirdilar. Shu paytgacha o‘rgangan ilmlarimning tatbig‘ini, hosil qilingan go‘zal axloqlarning nafsimda yashashini hamda ma’naviy hollarning sayr va takammulini u kishidan o‘rgandim. U kishining zavqiga sherik bo‘ldim va Allohga hamdlar bo‘lsinkim, haqiqiy yo‘l shu ekanini anglab yetdim».
Mavlono Ya’qub Charxiy rahmatullohi alayhi tariqat ilmida yuksak martabalarga yetdilar. U kishi o‘z zamonalarida bu sohada yagona kishiga aylandilar. O‘sha paytning ko‘zga ko‘ringan allomalari ham kelib, u kishiga qo‘l berar edilar.
Mavlono Ya’qub Charxiy rahmatullohi alayhining zamondoshlaridan birlari, islomiy ma’rifatlar bobida yangi bir davr ochgan, tafsir, fiqh, aqoid va boshqa ko‘pgina ilmlarda ko‘plab tasnifotlar bitgan alloma Taftazoniy rahmatullohi alayhi ilm doiralarida Allomai Taftazoniy nomi ila mashhur bo‘lib, u kishi rahmatullohi alayhidan oldin o‘tgan olimlar «mutaqaddimlar», u kishidan keyin o‘tganlar «mutaaxxirinlar» deb ataladi. Shuning o‘zi ham Allomai Taftazoniy rahmatullohi alayhining qanchalar vaznga ega ekanliklarini ko‘rsatadi.
Allomai Taftazoniy rahmatullohi alayhining Sayyid Sharif Jurjoniy ismli shogirdlari bor edi. U kishi ham Islom olamida juda mashhur olimlardan hisoblanadi. U kishi ellikdan ortiq muhim kitoblarning muallifidir.
Allomai Taftazoniy rahmatullohi alayhining huzurlarida ta’lim olib turgan sayyid Sharif Jurjoniy rahmatullohi alayhi mavlono Ya’qub Charxiy rahmatullohi alayhiga qo‘l berib, u kishiga murid bo‘ladilar. Mavlono Ya’qub Charxiy rahmatullohi alayhiga murid bo‘lgan sayyid Sharif Jurjoniy Alloh taoloning yordami ila tezda katta fayzu futuhlarga sohib bo‘ldilar. Ilm bobida ba’zi vaqtlarda o‘z ustozlari Allomai Taftazoniydan o‘tib keta boshladilar.
O‘z shogirdlaridagi o‘zgarishni sezgan ustoz buning sababini axtardilar. Sababni bilganlaridan keyin esa o‘zlari ham mavlono Ya’qub Charxiy rahmatullohi alayhining huzurlariga borib, u kishiga qo‘l berdilar.
Mavlono Ya’qub Charxiy rahmatullohi alayhi o‘z shaxslarida ko‘plab ilm va fazllarni jamlagan edilar. U kishi hijriy 851 sanada hozirgi Dushanbe shahrida vafot etdilar va o‘sha yerga dafn etildilar. U kishining qabrlari yonida ismlari bilan ataladigan jome’ masjid ham bor bo‘lib, u yer musulmonlar tomonidan doimiy ravishda ziyorat qilib turiladi.
Mavlono Ya’qub Charxiy rahmatullohi alayhi silsila omonatini xoja Alouddin Attor hazratlaridan olganlar.
Bu zot hijriy 806 sana, milodiy 1404 sanada Toshkent shahrining Bog‘iston nomli dahasida dunyoga kelganlar. Hijriy 893 sana, milodiy 1490 sanada vafot topganlar.
Xoja Ubaydulloh Ahror rahmatullohi alayhi bo‘ylari uzun, ranglari qoramtir va soqollari keng hamda oppoq zot edilar. U kishining soqollari orasida ba’zi qora tolalari ham bor edi. U kishining suhbatlariga to‘yilmasdi. Shogirdlari darslarini baxt va saodatga g‘arq bo‘lgan holda o‘tkazar edilar. U kishi zohir va botin ilmlarni puxta egallagan edilar.
Xoja Ubaydulloh Ahror rahmatullohi alayhining nurli yuzlarini ko‘rgan kishilar u kishining haqlariga duo qilar va maqtovlar aytar edilar. U kishining so‘zlari va she’rlari tariqatga hujjat edi.
Xoja Ubaydulloh Ahror rahmatullohi alayhi hazrati Umar roziyallohu anhuning nasabidan edilar.
U kishi rahmatullohi alayhining muborak hayotlarini o‘rgangan tarixchilarning ta’kidlashlaricha, u kishi tug‘ilganlaridan keyin, to onalari nifosdan pok bo‘lib, g‘usl qilmagunlaricha emmaganlar.
Xoja Ubaydulloh Ahror rahmatullohi alayhi yoshlik chog‘laridan boshlab shariat va tariqat ilmlarini puxta egallay boshladilar. Bu borada ko‘pchilik u kishiga havas qilar edi. U kishining bobolari o‘z zamonasining qutblaridan bo‘lgan bir kishi edilar. Mazkur bobo o‘z o‘limlari yaqinlashganini sezganlarida, bolalari va nabiralarini atroflariga jamladilar. Ularga nasihat va duolar qildilar. So‘ngra yotgan joylaridan turib o‘tirdilar va kichik Ubaydulloh Ahrorni quchoqlariga olib turib:
«Alloh taolodan menga bashorati berilgan bola shudir. Yaqinda bu o‘g‘lim shariat ahli, tariqat piri, ma’rifat ma’dani va haqiqat erkagi bo‘lajak. Bu o‘z zamonasining chirog‘i bo‘lajak, Allohning ulug‘ bandasi bo‘lajak», dedilar.
Keyin u kishi o‘tirganlarga Xojagon tariqati zo‘raki bir narsa bo‘lmay, Haq tomonga chin dildan yo‘nalmoq ekanini uqtirdilar va:
«Bu asosni bilib, anglamoq xoja Abdulxoliq G‘ijduvoniy hazratlarining silsilasiga xosdir. Ul zotning yo‘llarini tutganlar o‘n bir asos-la nafslarini muhofaza etib, o‘ta darajada ehtiyotli bo‘ladilar», dedilar.
Xoja Ubaydulloh Ahror rahmatullohi alayhi yigirma ikki yoshlarida tahsili ilmni tamomlash maqsadida Samarqandga bordilar. U kishi mazkur shaharda ikki yil davomida zo‘r ishtiyoq bilan tahsili ilm qildilar.
Xoja Ubaydulloh Ahror rahmatullohi alayhi yigirma to‘rt yoshlarida o‘sha vaqtning ulug‘ mashoyixlaridan sayyid Qosim Anvar, mavlono Sharafuddin Xomush, xoja Sirojuddin Piri Chishtiy, mavlono Shoshiy, xoja Alouddin G‘ijduvoniy va mavlono Hisomuddin Porso kabilarning majlislari va suhbatlarida bo‘lib, ulardan fayz oldilar.
Keyinroq xoja Ubaydulloh Ahror rahmatullohi alayhi xoja Alouddin Attor hazratlarining marqadlarini ziyorat qilish uchun G‘ijduvonga bordilar. So‘ngra xoja Ya’qub Charxiy rahmatullohi alayhining huzurlariga borib, u kishiga qo‘l berdilar va uch oy xizmatlarida bardavom bo‘ldilar. O‘sha yerda sayri suluk ilmini to‘liq egalladilar.
Keyin Mavlono Charxiy rahmatullohi alayhining iznlari ila Shoh Naqshband hazratlarining Buxoro va boshqa yurtlardagi barcha xalifalarini ziyorat qildilar. Xoja Ubaydulloh Ahror rahmatullohi alayhi ul azizlarning suhbatlarida bo‘lib, fayzlariga sherik bo‘ldilar.
Xoja Ubaydulloh Ahror rahmatullohi alayhi yigirma to‘qqiz yoshlarida Toshkentga qaytib, olgan ilm va tajribalarini boshqalarga ulasha boshladilar. U kishi halol rizq topish maqsadida ziroatchilik bilan mashg‘ul bo‘ldilar.
Xoja Ubaydulloh Ahror rahmatullohi alayhining ishlariga Alloh taolo barakalar yog‘dirdi. U kishining molu dunyosi behisob ko‘p bo‘lib, tarqatadigan zakot va ushrlarining ham hisobini birov bilmas edi.
Shu bilan birga, xoja Ubaydulloh Ahror rahmatullohi alayhi o‘zlari tariqat ishini hech ham susaytirmay olib borar, irshod ishlaridan bir lahza ham to‘xtamas edilar. U kishining ilmlari, fayzlari va so‘zlari kishilarni mahliyo qilardi. U kishi o‘z fikrlarini bayon qilishda she’riy uslubdan ham foydalanar edilar.
Imomi Robboniy o‘zlariga xoja Ubaydulloh Ahror rahmatullohi alayhini o‘rnak qilib olgan bo‘lib, u kishi haqida jumladan, quyidagi iboralarni aytib yurar ekanlar:
«Ulug‘ shayx xoja Ubaydulloh Ahror rahmatullohi alayhi sultonlarning oldilariga kirar, ularning majlislarida hozir bo‘lar va o‘zlarining botiniy quvvatlari, ruhiy malakalari ila ularga ta’sir o‘tkazar edilar. Ular u zotga bo‘ysunib, itoat qilar edilar. So‘ngra u zot ulardan pok shariatni yoyishda foydalanar edilar».
Xoja Ubaydulloh Ahror rahmatullohi alayhi shariatga katta e’tibor berar edilar. Bu haqda o‘zlari quyidagilarni aytardilar:
«Agar shayxlik, odamlardan bay’at olish va irshodga bog‘lanib qolganimda, tariqat shayxlaridan biror shayx o‘ziga bay’at qiladigan va muridlariga qo‘shiladigan odamni topa olmay qolardi. Lekin Alloh taolo menga boshqa narsani iroda qildi. U ham bo‘lsa, pok shariatni yoyish va Islom millatini qo‘llab-quvvatlash edi».
Xoja Ubaydulloh Ahror rahmatullohi alayhi hijriy 893 sananing rabi’ul avval oyida Samarqand shahrida vafot etdilar. Hozir u zotning qabrlari yaqinida ismlari bilan ataluvchi jome’ masjid ham ishlab turibdi.
Xoja Ubaydulloh Ahror rahmatullohi alayhi silsila omonatini mavlono Ya’qub Charxiy hazratlaridan olganlar. Shuningdek, Abdulxoliq G‘ijduvoniy, Shoh Naqshband va Alouddin Attor rahmatullohi alayhimdan ma’naviy ozuqa olganlar.
Bu zoti oliyning tug‘ilgan yurtlari va yillari haqida ma’lumotimiz yo‘q. Vafotlari esa hijriy 936 sana, milodiy 1529 sanada Badaxshda bo‘lgan.
Xoja Muhammad Zohid rahmatullohi alayhi zaif vujudli, oppoq rangli va siyrak soqolli zot edilar. U kishi o‘z zamonalarida taqvo va ilmda tengi yo‘q shaxs edilar.
Xoja Muhammad Zohid rahmatullohi alayhi mavlono Ya’qub Charxiy rahmatullohi alayhining nabiralari, ya’ni qizlarining o‘g‘li bo‘ladilar.
Xoja Muhammad Zohid rahmatullohi alayhi yoshliklarida o‘z-o‘zlaridan ibodat, taqvo va zohidlikka berilgan edilar. Keyinchalik o‘zlariga bir murshidi komil zarur ekanini anglab yetdilar. O‘sha murshid xoja Ubaydulloh Ahror rahmatullohi alayhi bo‘ldilar.
Xoja Muhammad Zohid rahmatullohi alayhi xoja Ubaydulloh Ahror rahmatullohi alayhining turgan joylarini izlab, safarga chiqdilar. Xoja Ubaydulloh Ahror rahmatullohi alayhi bundan xabardor bo‘lib, u kishini kutib olgani bir jonivorga minib, shahar tashqarisiga chiqib turdilar. Ular bir daraxtzorda uchrashdilar va ulovlaridan tushib, so‘rashib, o‘sha yerning o‘zida ma’naviy darsni boshladilar.
Xoja Ubaydulloh Ahror rahmatullohi alayhi xoja Muhammad Zohid rahmatullohi alayhining shaxsida o‘ta qobiliyatli shogirdni ko‘rdilar. U kishiga katta ahamiyat bilan darslar berdilar. Tez orada sayri suluk darslari ham oxiriga yetdi. Xoja Ubaydulloh Ahror rahmatullohi alayhi Xoja Muhammad Zohid rahmatullohi alayhiga irshod uchun ijozat va ruxsat berdilar.
Shu tariqa xoja Muhammad Zohid rahmatullohi alayhi xoja Ubaydulloh Ahror rahmatullohi alayhining birinchi xalifalari bo‘ldilar. So‘ngra duolar qilib, bir-birlaridan ayrilishdi. Bu ularning birinchi va oxirgi o‘zaro muloqotlari edi.
Xoja Muhammad Zohid rahmatullohi alayhi o‘z zamonlarining buyuk olimi, adibi, shoiri, orifi, oshig‘i bo‘lish sharafiga muyassar bo‘ldilar.
Xoja Muhammad Zohid rahmatullohi alayhi hijriy 936 sanada Badaxshda vafot topdilar.
Xoja Muhammad Zohid rahmatullohi alayhi silsila omonatini xoja Ubaydulloh Ahrordan olganlar.
Bu zoti oliyning tug‘ilgan yurtlari va yillari haqida ma’lumotimiz yo‘q. Vafotlari esa hijriy 970 sana, milodiy 1562 sanada Dasfirorda bo‘lgan.
Darvesh Muhammad rahmatullohi alayhi o‘rta bo‘yli, go‘zal yuzli, bug‘doy rangli va oq soqolli bir zot edilar. U kishining a’zolari kelishgan va g‘oyatda mutanosib edi.
Darvesh Muhammad rahmatullohi alayhi har bir kishi oson tushunadigan tilda sodda va ravon so‘zlaydigan olim edilar. U kishida xoja Muhammad Zohid hazratlariga shogird tushish ishtiyoqi paydo bo‘ldi. Shu ishtiyoq ila borib, o‘z ustozlaridan ko‘p narsalarni ixlos bilan o‘rgandilar. Barcha ilmlarni puxta o‘rganganlaridan keyin u kishining xalifalaridan biriga aylandilar.
Darvesh Muhammad rahmatullohi alayhi muridni tarbiya etishda favqulodda bir mahorat sohibi edilar.
Darvesh Muhammad rahmatullohi alayhi silsila omonatini xoja Muhammad Zohid rahmatullohi alayhidan olganlar.
Hazrati Xojagiy Muhammad Imkanagiy rahmatullohi alayhi hijriy 918 sana, milodiy 1512 sanada Samarqandning Imkana degan joyida tavallud topganlar. U kishining vafotlari hijriy 1008 sana, milodiy 1599 sanada o‘zlari tug‘ilib o‘sgan yurtda bo‘lgan.
Hazrati Xojagiy Muhammad Imkanagiy rahmatullohi alayhi qoramtir rangli, nurli yuzli va oz soqolli zot edilar. «U kishi dengiz kabi fayzga molik edilar», deyishadi tarixchilar.
Hazrati Xojagiy Muhammad Imkanagiy rahmatullohi alayhi o‘z otalari Darvesh Muhammad rahmatullohi alayhining xalifalari edilar.
Hazrati Xojagiy Muhammad Imkanagiy rahmatullohi alayhi zohir va botin ilmlarni hamda tarbiya usullarini o‘z otalaridan oldilar. U kishi o‘z hollarini odamlardan berkitar edilar.
Hazrati Xojagiy Muhammad Imkanagiy rahmatullohi alayhi tug‘ma darvesh edilar. U kishining ishlari va hayotlari muntazam ravishda tashkil qilingan edi. Ul zotga yaqin bo‘lgan har bir kishi fayzlaridan bahra olar edi.
Hazrati Xojagiy Muhammad Imkanagiy rahmatullohi alayhi hijriy 1008 sanada Imkanada vafot etdilar. U kishi o‘z vafotlaridan oldin xalifalariga vasiyat qilib, har bir narsani aniqlab berganlar.
Hazrati Xojagiy Muhammad Imkanagiy rahmatullohi alayhi silsila omonatini o‘z otalari Darvesh Muhammad rahmatullohi alayhidan olganlar.
Hazrati xoja Muhammad Boqiy rahmatullohi alayhi hijriy 973 sana, milodiy 1565 sanada Afg‘onistonning Kobul shahrida tug‘ilganlar va hijriy 1014 sana, milodiy 1606 sanada Dehlida vafot etganlar.
Hazrati xoja Muhammad Boqiy rahmatullohi alayhi o‘rta bo‘yli, soqoli oz va soqollariga bir oz oq oralagan zot edilar. U kishi har zamonda uzlat va riyozatni yoqtirib qolar edilar. Hazrati xoja Muhammad Boqiy rahmatullohi alayhi oz yeb, oz uxlar, oz gapirar va kechayu. kunduz Qur’oni Karim ila mashg‘ul bo‘lar edilar.
Hazrati xoja Muhammad Boqiy rahmatullohi alayhi yoshlik chog‘laridayoq o‘zlarining kindik qonlari to‘kilgan Kobuldan o‘sha vaqtda yer yuzining sayqali bo‘lgan Samarqandga o‘z ustozlari mavlono Muhammad Sodiq Halvoiy rahmatullohi alayhi bilan birga hijrat qilib kelganlar. U kishi bu yerda zohir va botin ilmlarini puxta egalladilar hamda tatbiq etdilar. U kishi juda ham go‘zal axloq sohibi edilar.
Hazrati xoja Muhammad Boqiy rahmatullohi alayhi Xojagiy Muhammad Imkanagiy hazratlaridan ma’naviy darslar olganlar. U kishi kechasi ko‘p Qur’on o‘qir va ibodat qilar edilar. Bomdod namozini o‘qib bo‘lganlaridan so‘ng quyosh chiqqunga qadar Yaasiyn surasini tilovat qilar edilar. Quyosh chiqqanda esa: «Yo Alloh! Kechalar qanchalar tez o‘tadi-ya!» derdilar.
Hazrati xoja Muhammad Boqiy rahmatullohi alayhi juda ham halol zot edilar. U kishi xoja Muhammad Bahouddin Naqshband va xoja Ubaydulloh Ahror hazratlarining ruhoniyatlaridan ko‘p foyda olgan va fayzlarini orttirgan edilar. Shuning uchun u kishi Uvaysiy deb ham ataladi.
Hazrati xoja Muhammad Boqiy rahmatullohi alayhi hazrati Imomi A’zam rahmatullohi alayhining mazhablarida edilar. U kishi ikkinchi ming yillikning mujaddidi bo‘lgan Imomi Robboniydek zotni tarbiyalab yetishtirdilar.
Hazrati xoja Muhammad Boqiy rahmatullohi alayhi qirq bir yoshlarida vafot topdilar.
Hazrati xoja Muhammad Boqiy rahmatullohi alayhi silsila omonatini Xojagiy Muhammad Imkanagiy rahmatullohi alayhidan olganlar.
KЕYINGI MAVZULAR:
SILSILAGA XULOSA
YANGI ZOHIRIYLAR
Hozirgi paytda ham eski zohiriylarning ba’zi fikrlari bilan qurollangan toifalar mavjud. Biz ularni ushbu satrlarimizda «ixtilofchilar», «bemazhablar» deb atamoqdamiz. Ba’zi ko‘zga ko‘ringan ulamolarimiz esa ularni «yangi zohiriylar» deb atashadi. Ana shu muhtaram ulamolarimizning ta’kidlashlaricha, «yangi zohiriylar»da ham eski zohiriylarning siymolari mavjud. «Yangi zohiriylar» eskilaridan ko‘p narsalarni, jumladan, juz’iy matnlarga yopishib olib, harfma-harf tahlilga o‘tish, yuzaki ma’no berish, qiyosni inkor qilish, hukmlarni maqsad va hikmatga bog‘lamaslik kabi xususiyatlarni meros qilib olgan bo‘lsalar ham, ilmda, xususan, hadis va osorlarda kenglikni olmaganlar. Bu esa o‘z navbatida ularning dinni tushunishlariga, diniy matnlardan shar’iy hukmlarni chiqarishlariga, hayot va odamlar bilan bo‘ladigan muomalalariga o‘z ta’sirini ko‘rsatgan.
Turli guruhlarga mansub yangi zohiriylarning faoliyatini o‘rgangan ulamolarimiz ularning quyidagi xususiyatlariga alohida e’tibor qaratadilar:
1. Oyat va hadislarni fahmlashda hamda ulardan hukm chiqarishda sirtqi ma’nolarga yopishib olib, harfma-harf tahlil qilish hamda matnlarning ortidagi maqsad va hikmatlarga nazar solmaslik.
2. Masalalarning og‘ir tomonini olish va qiyinlashtirishga moyillik.
3. O‘z fikrini yagona to‘g‘ri fikr deb hisoblab, g‘ururga ketish.
4. O‘z fikriga muxolif bo‘lganlarga nisbatan murosasiz bo‘lish.
5. O‘zidan bo‘lmaganlarni «fosiq», «bid’atchi» va «kofir»ga chiqarish.
6. Diniy, mazhabiy va boshqa masalalarda fitna chiqishiga beparvo bo‘lish.
Yuqorida aytib o‘tilgan va bu yerda aytilmagan yana boshqa xususiyatlari ila yangi zohiriylar musulmonlar ichida doimiy ravishda turli ixtiloflarning chiqib turishiga sabab bo‘lmoqdalar. Agar ushbu tushuncha va fikrlarni faqat o‘zlari tatbiq qilib, boshqalarga ta’siri bo‘lmasa, hech kim xafa bo‘lmas edi. Ammo, ming afsuski, ular o‘z fikrlariga boshqalar ham yurishi lozimligini da’vo qilishlari va bu borada olib borayotgan ishlari bilan musulmonlar ommasini parishon qilmoqdalar.
Quyida bizning sharoitimizda ko‘proq tashvishga sabab bo‘lgan ixtiloflar va ularga qarshi berilgan tushuntirish va javoblardan namunalar keltiriladi. Yaxshi niyat bilan hali sodir bo‘lmagan yoki u darajada ko‘p tarqalmagan ixtiloflar haqida so‘z ochmaslikka harakat qildik. O‘sha ixtiloflar bizda qo‘zg‘almas, degan umiddamiz.
Shu bilan birga, biz yuqorida zikr etilgan ixtilofchilardan boshqalarni, ya’ni o‘z ichimizdan chiqqan ixtilofchilardan ham ba’zilarini eslab o‘tdik. Chunki biz faqatgina ma’lum guruh yoki toifaga emas, umuman, har qanday ixtilofga mutlaqo qarshimiz.
Tajribadan sobiq Sovet Ittifoqi hududidagi musulmonlar va ularning ahli ilmlari, imomlari va diniy sohaga bog‘liq boshqa kishilarining ushbu ixtiloflar bo‘yicha dalil va hujjatli ma’lumotlarga ehtiyojlari tushib turishi ma’lum bo‘lgani uchun ham ularni bir joyga jamlashni ma’qul deb topdik.
NAMOZDAN KЕYIN JAMOAT BILAN DUO QILISH
Ixtilofchi va bemazhablar namozdan keyin jamoat bo‘lib duo qilishni ham inkor qiladilar. Bu ishni qilganlarni xatokorlikda ayblaydilar. Hijriy 1430, milodiy 2009 sananing yozida bemazhablarning bizning yurtimizdagi vakillari faks orqali kelgan ikki varaqli arab tilidagi yozuvni qo‘lga olib, ana unda odamlar ichida ularning namozdan keyingi qilayotgan duolari bid’at va xato ekani bayon qilinganini aytib yurishdi. Varaqda «namozdan keyin jamoat bo‘lib duo qilish» Nabiy sollallohu alayhi vasallam hozir bo‘lmaganlari uchun bid’at bo‘lishi haqida yaqinda olamdan o‘tgan ikki kishining gapi keltirilgan edi.
Biz bu gapdan xabardor bo‘lganimizdan ikki-uch kun o‘tib, huddi shu gap bemazhablar tomonidan boshqa davlatlarda, hatto AQSHda ham tarqatilayotgani to‘g‘risida xabar topdik. Albatta, bu yangi gap emas edi. Bemazhablar uni avvallari ham ko‘tarishgan edi. O‘zi ularning odati shu, o‘zlari qo‘zg‘agan ixtiloflarni tez-tez yangitdan qo‘zg‘ab turishadi.
Namozdan keyin imom qavmga qarab o‘tirib, jamoat bo‘lib zikrlarni aytib, so‘ngra qo‘llarnni ko‘tarib duo qilishlari, qavm imomning duosiga «Omin», «Omin», deb turishi haqida savollar ko‘p. Avvallari bu masalada hech qanday gap ko‘tarilmas edi. Ammo keyingi paytda turli sabablarga ko‘ra, savollar ko‘paydi.
Aslida bu masala allaqachon hal bo‘lgan: muhaddislar o‘z kitoblarida bu boradagi hadislarni rivoyat qilgan va fuqaholar o‘z kitoblarida uni yaxshilab tahlil qilib, yechib bergan edilar. Ammo ba’zi kimsalar eski gapni yana qayta qo‘zg‘ab, odamlarning hayoli parishon bo‘lishiga sabab bo‘ldilar.
Nachora, modomiki o‘zi bilmagan, aqli yetmagan narsalarni inkor qiladiganlar yo‘q bo‘lmas ekan, qayta-qayga ovora bo‘lishdan boshimiz chiqmaydi. Shuning uchun muhtaram kitobxonga qisqacha bayonot berishni lozim ko‘rdik.
Avvalo, bu masalada alohida risolalar yozganlar ham bo‘lganini aytib qo‘ymoqchimiz. Misol uchun, Maxdum Muhammad Hoshim Tontaviy Sindiyning «Muxtasari at-tuhfatul marg‘uba fiy afzaliyati ad-duoi ba’dal maktuba» («Farz namozidan keyingi duoning afzalligi haqida marg‘ub tuhfa muxtasari») kitobini keltirishimiz mumkin.
Bu kitobda muallif farz namozdan keyin qo‘lni ko‘tarib duo qilish, jamoat bo‘lib duo qilish va «Omin», «Omin», deb turish haqidagi ko‘plab hadislarni keltirgan.
Biz o‘zimizga juda kerakli bo‘lgan birgina iqtibosni keltirish bilan kifoyalanamiz:
«Agar «Shayx Abdul Haq Dehlaviy «As-sirotul mustaqiym»ga qilgan sharhida: «Arab va ajam yurtlarida odat bo‘lib qolgan salomdan keyin imom va qavmning to‘planib duo qilishlari, imomlar duo qilib, qavmning «Omin», deb turishi Nabiy sollallohu alayhi vasallamning hidoyatlaridan emas, bu haqda birorta hadis kelmagan, bu narsa mustahab sanalgan bid’atdir», degan, unga qanday javob beriladi?» deyilsa, aytamizki, buning javobi quyidagicha:
«Miftohus-solat»ning sohibi Alloma Fath Muhammad ibn shayx Iyso Shitoriy o‘zining «Futuhul avrod» deb nomlangan kitobida quyidagilarni aytgan: «Albatta, shayx Abdul Haq olti sahih hadis kitoblarida va boshqa asarlarda namozdan keyin qilinadigan duolar haqidagi hadislarni ko‘rmagani uchun bu ishni bid’at deb aytgan.
Agar shayx Abdul Haq namozdan keyin duo qilish aslida bid’atdir, degan gapni iroda qilgan bo‘lsa, shubhasiz, gapi noto‘g‘ri. Chunki biz kitobimizda keltirgan, farz namozidan keyingi duolar haqidagi rivoyatlarning hammasi bu gapni rad qiladi.
Agar shayx Abdul Haq namozdan keyin imomning ikki qo‘lini ko‘tarib duo qilishi va iqtido qiluvchilarning «Omin», «Omin», deb turishi shaklidagi duoni bid’at degan bo‘lsa, bu gapi ham noto‘g‘ri. Chunki duoda ikki qo‘lni ko‘tarish sunnatdir, duoning oxirida ikki qo‘lni yuzga surtish ham duoning sunnatidir, eshituvchilarning «Omin», «Omin», deb turishlari ham duoning sunnatlaridan.
Agar bu ishlarning hammasi mustahab sunnatlardan bo‘ladigan bo‘lsa, sunnat narsalardan tarkib topgan ish nima uchun bid’at bo‘lar ekan?! Bu ishni bid’at deyish mutlaqo noto‘g‘ridir».
Keyin muallif mazkur uch sunnat amalning har biriga o‘nlab hadislarni dalil qilib keltiradi.
Ka’b ibn Ujra roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi:
«Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: «Namoz ortidan keluvchilarni aytuvchilar – yoki «qiluvchilar» – noumid bo‘lmaslar. Har bir namoz ortidan o‘ttiz uchta tasbeh, o‘ttiz uchta hamd va o‘ttiz to‘rtta takbir», dedilar» (Imom Muslim va Termiziy rivoyat qilishgan).
Ushbu hadisda qayd qilingan amal, ya’ni har bir namoz ortidan o‘ttiz uch marta «Subhanalloh», o‘ttiz uch marta «Alhamdulillah», o‘ttiz to‘rt marta «Allohu akbar»ni zikr qilish keyingi rivoyatlarda keladigan zikrlar bilan uyg‘unlashib, tatbiqqa kirgan.
Abu Hurayra roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi:
«Rasululloh sollallohu alayhi vasallam bunday dedilar:
Abu Umomadan rivoyat qilinadi:
«Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: «Kim har bir farz namozdan keyin Oyatul-Kursini qiroat qilsa, uni jannatga kirishdan faqatgina o‘lim (o‘lmagani) to‘sib turadi», dedilar».
Nasoiy rivoyat qilgan.
Mana shu keltirilgan rivoyatlar asosida namozdan so‘ng Oyatul-Kursini va tasbehlarni jamlab zikr qilish «so‘fiylar hatmi» ham deyiladi. Chunki bu narsaga aynan so‘fiylar boshqalarga nisbatan ko‘proq ahamiyat berishadi. Bunda Oyatul-Kursi tasbeh va tahlillardan oldin yoki keyin o‘qilishining hech qanday farqi yo‘q. Tasbehlar bilan birga Oyatul-Kursini ham o‘qish «nur ustiga nur» deyiladi.
Chunki Oyatul-Kursi Qur’oni Karimdagi eng ulug‘ oyatdir. Ushbu xatmni qilish bizda ham joriy bo‘lib kelayotgan amallardan biridir.
Jamoat bo‘lib duo joizligiga dalil sifatida Quvayt davlati Vaqf va Islomiy Ishlar vazirligi qoshidagi fatvo hayati tomonidan chiqarilgan «Majmu’atul fatavoi shar’iyya» kitobining 7-juzida nashr etilgan quyidagi ma’lumotni ham taqdim qilamiz. Ushbu ma’lumot bu masala bizning diyorimizdan boshqa tomonlarda ham qo‘zg‘alib turishiga dalil bo‘ladi.
«Quvayt Vaqf va Islomiy Ishlar vazirligi huzuridagi hay’atga janob Fahddan quyidagi savol taqdim etildi:
«Ba’zi odamlar Allohga jamoat bo‘lib duo qiladilar. Majlislardan birida buni ko‘rib, hayratlandim va o‘sha kishidan: «Bu narsa shariatda bormi?» deb so‘radim. U menga buning shariatda borligini ifoda qiladigan hadisni aytdi.
Habub ibn Maslama Fehriydan rivoyat qilinadi:
«Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning «Bir qavm jamlansa va ba’zisi duo qilsa, qolganlari «Omin», desa, Alloh ularni albatta ijobat qiladi», deganlarini eshitdim».
Tabaroniy rivoyat qilgan.
Bu jamoaviy duo masjiddagi har bir daryo yoki mav’izadan keyin bo‘lar ekan. Doimo shunday qilishar ekan. Men boshqa joylarda bunday duoni bid’at deb eshitgan edim. Nabiy sollallohu alayhi vasallamdan rivoyat qilinmagan ekan.
Men haligi odamga bu ish, ya’ni u odam duo qilib, qolganlari uning duosiga «Omin», deb turishi bid’at ekanini aytgan edim, u o‘z fikriga yopishib oldi va menga qarab ham qo‘ymadi.
Ushbu savolga javob berishingizni umid qilaman. Tashakkurlar bo‘lsin!»
Hay’at quyidagi javobni berdi:
«Istisqo va qunutda jamoaviy duo qilish shariatda borligiga hamma ittifoq qilgan.
Savbon roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi:
«Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: «Bir kishi qavmga imomlik qilsa, ularni qo‘yib, faqat o‘ziga duo qilmasin. Agar shunday qilsa, ularga xiyonat qilgan bo‘ladi», dedilar».
Termiziy va boshqalar rivoyat qilishgan.
Ibn Asir: «Bu bir kishi duo qilib turganida, boshqalarning qunutdagiga o‘xshab «Omin», deb turishidir», degan.
Ibn Taymiya ham shunga o‘xshash gapni aytgan («Sharhul muntaha». 1\1995).
Jamoaviy duo yuqorida zikr qilingan holatlardan umumiyroq joylarda ham shar’iydir.
Hofiz «Fath»da Nabiy sollallohu alayhi vasallamning «Qachon qori «Omin», desa, siz ham «Omin», deng. Chunki farishtalar «Omin», deydilar», degan hadislarining sharhida: «Qori»dan murod namozdagi imomdir. «Qori»dan murod undan ham umumiyroq bo‘lishi ehtimoli bor», degan.
Bu ishga (jamoat bo‘lib duo qilishga) Hokim (sahih isnod bilan) va Tabaroniy Dabib ibn Maslama Fehriy roziyallohu anhudan qilgan rivoyat ham dalildir:
«U kishi duosi qabul bo‘ladigan odamlardan edi. Bir guruh askarga amir bo‘lib bordi. Dushmanga yo‘liqqanlarida: «Nabiy sollallohu alayhi vasallamning «Bir qavm jamlansa, ba’zisi duo qilsa va qolganlari «Omin», desa, Alloh ularni albatta ijobat qiladi», deganlarini eshitgan edim», dedi.
Keyin Allohga hamdu sano aytib turib:
«Allohim! Qonlarimizni saqlagin. Ajrlarimizni shahidlarning ajrlaridek qilgin», deya duo qilib turgan edi, dushmanning amiri (taslim bo‘lib) Habibning chodiriga kirib keldi».
Baxutiy «Kashful qino’»da (1\367) quyidagilarni aytadi:
«Imom bomdod va asrdan keyin o‘sha paytda farishtalar hozir bo‘lishi e’tiboridan duo qiladi. Qavm «Omin», deb turadi. Shunda ijobatga yaqin bo‘ladi.
Shuningdek, mazkur ikkisidan boshqa namozlarda ham duo qiladi. Chunki farz namozdan keyingi payt duo qabul bo‘ladigan vaqtlardandir».
Shunday ekan, jamoat bo‘lib duo qilish mustahabdir, bid’at emas. Ammo u sunnat deb bilinmaydi».
«Majmu’atul fatavoi shar’iyya». 7-juz, 45-46-betlar.
Keyingi mavzu:
Qabristonda yoki o‘tganlarga atab tilovat qilish