davomi
Ushbu maqolaning birinchi sahifasida qayd etilganidek, so‘ngi yillarda ekstremistik va terrorchi guruhlar o‘z harakatlarini “shar’iy” deb isbotlash uchun o‘zlarini “mujtahid” deb e’lon qilib, turli manfaatlarni ko‘zlagan holda “fatvolar”ni chiqarib kelmoqdalar. Bu esa, bir tomondan, insonlarni adashib, noto‘g‘ri yo‘llarga kirib ketishlariga sabab bo‘lsa, ikkinchi tomondan, jamiyatda o‘zaro tushunmovchilik adovat kayfiyatining paydo bo‘lishiga zamin yaratmoqda.
Keling shu o‘rinda Islom tarixiga nazar tashlaylik.
Dastlab fatvo berish maqomida Rasululloh (a.s) turganlar. U kishi Alloh taolo tomonidan vahiy qilingan holda fatvo chiqarganlar. Rasululloh (a.s) bilan sahobalar o‘rtasidagi suhbatlar odatda savol-javob tarzida bo‘lar edi. Rasululloh (a.s) bilganlariga javob berar, bilmaganlariga Alloh taolodan shu savolga javobni bildirishni so‘rar edilar.
Rasululloh (a.s)dan so‘ng sahobalar, ulardan keyin tobeinlar fatvo berganlar. Shunday bo‘lsada, fatvo berishning mas’uliyati og‘ir ekanini his qilib, sahobalardan Umar ibn Xattob, Ali ibn Abu Tolib, Abdulloh ibn Mas’ud, Oisha onamiz, Zayd ibn Sobit, Abdulloh ibn Abbos, Abdulloh ibn Umar (r.a)lar kabi sanoqli kishilargina fatvo chiqarganlar. Ibn Abu Laylo aytadilar: “Rasululloh” (a.s)ning 120 ta ansorlarini uchratdim. Ularning birlaridan savol so‘raganimda keyingisiga o‘tkazar, undan so‘rasam u boshqasini ko‘rsatar edi. Oxiri aylanib yana birinchi savol bergan kishiga keldim”. Ushbu holatda ham ko‘rishimiz mumkinki, sahobalar fatvo berishda nihoyatda ehtiyotkor bo‘lganlar.
Sahobalardan so‘ng, tobeinlar yoki ulardan keyingi davrda yashagan ulamolar ham fatvo berishdan o‘zlarini saqlardilar. Jumladan, tobeinlardan bo‘lgan Sha’biydan bir savol so‘ralganda u kishi: ”Bilmayman”, deb javob qiladilar. Shunday odamlar: ”Sen Iroq faqihi bo‘lsang “bilmayman” deyishga uyalmaysanmi?” deganda Sha’biy: “Farishtalar: “Zoti poking haqqi, bizda O‘zing bildirganigdan o‘zga ilm yo‘qdir” (baqara 32), deyishga uyalmagan, men nega uyalay”, deb javob bergan ekanlar.
Fatvo berish masalasida mazhabboshilaridan biri bo‘lmish Imom Molik: “Inson biror savolga javob berishdan oldin o‘zini do‘zax yoki jannatda tasavvur qilsin-da, keyin javob bersin”, degan ekanlar. Bir kuni u kishidan savol so‘rashganda: “Bilmayman”, deb javob beradilar. Savol bergan kishi: “Bu oson savol bo‘lsa, shuni ham bilmayman deyishlikka uyalmaysanmi?” deganda, Imom Molik g‘azablanib: “Oson masala?! Bilib qo‘y, dinda oson masalaning o‘zi yo‘q! Alloh taoloning: “Zero, biz sizga og‘ir so‘zni (Qur’onni tushurajakmiz)” (Muzammil, 5), oyatini eshitganmisan?! Ilmning barchasi qiyin, jumladan sen so‘ragan narsa ham”, deb javob berganlar.
Yuqoridagilardan kelib chiqsak, diniy, shar’iy masalarga bilib-bilmay javob beraverishlik yaxshilikka olib bormaydi. Fatvo beradiganlar ikki dunyoda ham og‘ir mas’liyatli insonlar sanaladi. Shunday mas’uliyatni xis qilmaydiganlar ogoh bo‘lsinlar.(avomi bor)
Zayniddin Eshonqulov tayyorladi.
Baqara surasining: «Allohga “chiroyli qarz” beradigan (Uning yo‘lida o‘z boyligidan sarflaydigan) kishi bormi?..» 245-oyati karimasi nozil bo‘lgach, Abu Dahdah roziyallohu anhu: “Ey Allohning Rasuli! Alloh qarzdan behojat bo‘lgani holda, bizning qarz berishimizni xohlaydimi?” – dedilar.
Nabiy alayhissalom: “O‘sha sababli sizlarni jannatga kiritishni xohlaydi”, deya javob berdilar. “Agar men Robbimga qarz bersam, uning evaziga men va bolalarimni ham jannatga kiritadimi?” – dedilar Abu Dahdah.
Nabiy alayhissalom: “Ha”, dedilar. Shunda Abu Dahdah: “Unday bo‘lsa, qo‘lingizni uzating!” – dedilar. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam qo‘llarini uzatgan edilar, Abu Dahdah: “Mening ikkita bog‘im bor, ularning biri Madinaning past tarafida, boshqasi tepa tarafida joylashgan. Xudo haqqi, menda shulardan boshqa narsa yo‘q, ularni Allohga qarz berdim”, dedilar.
Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: “Bittasini Allohga berib, boshqasini o‘zing va oilang tirikchiligi uchun olib qo‘yavergin”, dedilar.
Abu Dahdah: “Yo Allohning Rasuli, siz guvoh bo‘lingki, men ikkisidan eng yaxshisini, ichida 600 tup xurmosi borini berdim”, dedilar.
Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: “Unday bo‘lsa, Alloh u sababli seni jannat ila mukofotlaydi”, dedilar.
Abu Dahdah bog‘ tomon yurdilar va ayoli hamda bolalarini chaqirib: “Chiqing, men bu yerni Allohga qarz berdim”, dedilar.
Ummu Dahdah: “Yo‘g‘-e, nimaga bunday qildingiz, axir bu bog‘ni orqangizdan qoladigan bolalaringizga tashlab ketganingiz yaxshi emasmi? Choraginimi yo yarminimi berib, qolganini o‘zimizga olib qolmabsiz-da!” demadilar.
Aksincha, Ummu Dahdah: “Yaxshi savdo bo‘libdi, Alloh sizga baraka bersin”, dedilar. Keyin bolalariga o‘girilib, ularning etaklaridagi xurmolarni qoqib tashladilar va og‘zida chaynab turganlarini ham chiqartirib yubordilar. Shu zahoti bolalari bilan u yerdan chiqib, ikkinchi bog‘ga kirib joylashdilar.
Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallam: “Abu Dahdah uchun mevalari mo‘l qanchadan-qancha xurmo daraxtlari tayyorlab qo‘yilgan”, dedilar.
Ey Abu Dahdah, mukofotingizni Alloh bersin! Qanday qilib Allohning amriga bu darajada tezlik ila labbay deya javob berdingiz-a?! Qanday qilib ajabtovur, mevalari ko‘pligidan shoxlari egilib qolgan bu xurmozorni
Allohning jannatidan umid qilib, O‘zining yo‘lida sadaqa qildingiz?! Buni qanday uddaladingiz?!
Hozirgi kunda oldiga ishonchli kishilar kelib masjid qurilishi uchun yordam so‘rashganida yoki musulmonlarga foyda keltiradigan biror-bir ishga homiylik qilish iltimosi bo‘lganda ikkilanadigan ba’zi boylarga o‘xshab Abu Dahdah roziyallohu anhu uzoq o‘ylanmadilar. Yoki bo‘lmasa maqtov, o‘zlarining haqlariga madhiya so‘ramadilar. Yo‘q, Allohga qasamki, u zot bu ishlarni Alloh O‘zining muxlis bandalariga tayyorlab qo‘ygan jannatiga talabgor bo‘lib qildilar, bundan boshqa narsaning talabida bo‘lganlari yo‘q.
Ey Abu Dahdah, qilgan ishingiz muborak bo‘lsin! Yana sizga bundayin soliha ayol muborak! Bunday ulkan martabada tura olish qutlug‘ bo‘lsin! Ey Ummu Dahdah! Musulmonlarning ayollari sizdayin zotlarga ergashsinlar...
Hasson Shamsiy Poshoning "Jannat bo‘stonidagi oilaviy oqshomlar" nomli kitobidan
G‘iyosiddin Habibulloh, Ilhom Ohund, Abdulbosit Abdulvohid tarjimasi.