Bismillahir Rohmanir Rohiym.
Alloh taologa bitmas-tuganmas hamdu sanolar bo‘lsin.
Payg‘ambarimizga mukammal va batamom salavotu durudlar bo‘lsin.
Islom sog‘likning Alloh taolo tomonidan bandaga berilgan ulug‘ ne’mat ekanini, uning uchun banda shukr kilishi lozimligini ta’kidlash bilangina kifoyalanib qolmaydi. Islom sog‘liqni saqlashning yo‘llarini ham o‘rgatadi. Keling, o‘sha narsalardan ba’zilarini juda ham qisqa ravishda o‘rganib chikaylik.
1. Tozalikka rioya qilish.
Islom sog‘liqni saqlash borasida katta ahamiyat bergan narsalardan biri tozalikka rioya qilishdir. Dunyo tarixida hech kim, hech kanday tuzum va din tozalikka rioya qilishga Islom dinichalik ahamiyat bermagani ma’lum va mashhurdir.
2. Sog‘likka zarar yetkazuvchi va atrofni iflos qiluvchi narsalardan qaytarish.
Islom madaniyatida musulmonlarga pokiza bo‘lish bilan birga, yuksak didli bo‘lish va atrof-muhitni iflos qilmaslik hamda kishilar sog‘lig‘iga zarar yetkazuvchi tasarruflar qilmaslik uqtiriladi. Chunki bunday ishlar turli xastaliklar tarqalishiga sabab bo‘lishi mumkin.
3. Badantarbiya.
Hozirgi kunimizda sog‘liqni saqlash, xastalikka chalinmaslik uchun badantarbiya qanchalik ahamiyatli ekanligini hamma tushunib yetgan. Kattayu kichik iloji boricha badantarbiyaga e’tibor berishga harakat qiladi. Bu narsaga ayniqsa rivojlangan davlatlarda odamlar nihoyatda berilgan. Hammaning kuchli, quvvatli, epchil, sog‘-salomat bo‘lgisi keladi va xastaliklarga chalinmaslikka harakat qiladi. Buning uchun esa badantarbiya bilan shug‘ullanishni odat qilish lozim.
Islomda bu ishga alohida e’tibor berilgan. Bu haqda Payg‘ambar sollalloxu alayhi vasallamning ba’zi hadisi shariflari ham bor.
4. Sog‘lik uchun zararli narsalarning harom qilinishi.
Islomda sog‘liqni saqlash yo‘lida ko‘rilgan choralarning eng muhimi inson sog‘lig‘i uchun zararli bo‘lgan narsalarning harom qilinishidir. Hozirgi kunga kelib, sog‘likni saqlash bo‘yicha ancha muvaffaqiyatlarga erishilgan bo‘lsa ham, ushbu sohada, ya’ni inson sog‘lig‘i uchun zararli bo‘lgan narsalarning harom qilinishida boshqa birorta din Islom dinichalik deyarli hech narsa qila olgani yo‘k. Islomda esa bu masala bir ming besh yuz yil ilgari hal etilgan.
5. Isrof va qizg‘anchiqlikning harom qilinishi.
Islomda inson sog‘lig‘ini saqlash maqsadida o‘ziga kerakli narsalarni ham me’yoridan oz yeb, o‘zini-o‘zi xastalikka mubtalo qilmaslik uchun qizg‘anchiq bo‘lish harom qilingan.
Shu bilan birga, Islomda sog‘likka zararligi e’tiboridan haddan tashqari ko‘p tanovul qilish ham harom qilingan.
6. Jismni toliqtirishdan qaytarish.
Islomda insonning o‘zini-o‘zi toliqtirishi man qilingan. Agar bu toliqtirish ibodat orqali bo‘lsa ham mumkin emas. Misol uchun, kishilarning nafl namozni haddan tashqari ko‘p o‘qib, o‘zini toliqtirishiga shariat qarshi turadi. Chunki bu narsa sog‘likka zarar keltirishi mumkin. ІShuningdek, haddan tashqari ko‘p nafl ro‘za tutib, o‘zini charchatish ham mumkin emas.
7. Sog‘liqni saqlash maqsadida yengillik va ruxsatlar berilgan.
Islomda aynan sog‘liqni saqlash maqsadida Alloh taolo farz qilgan ba’zi ibodatlarni yengillashtirish, keyinga surish yoki butunlay kechirib yuborish yo‘lga qo‘yilgan.
Musulmonlarning tibbiyot bo‘yicha erishgan yutuqlarini, yana bu sohaga tegishli boshqa narsalarni ham o‘rgangan mutaxassislar juda ham ko‘p. G‘arblik, yevropalik tarixchilar, sharqshunoslar, tibshunoslardan ham bu sohaga o‘zini bag‘ishlaganlar talaygina.
Ana o‘shalarning to‘plagan ma’lumotlari, yozgan kitob va ilmiy maqolalari, qilgan xulosalari bilan tanishgan har bir inson, Islom tib sohasida mo‘jiza yaratgan ekan, degan xulosaga kelishi turgan gap. Aslida ham shunday.
Shayx Muhammad Sodiq Muhammad Yusuf rahimahulloh,
«Olam va odam, din va ilm» kitobidan.
Shukuh
Mamlakatimizda muborak Qurbon hayitini ko‘tarinki kayfiyatda nishonlash yaxshi an’anaga aylangan. Bayram kunlari yurtimizda mehr-oqibat, insonparvarlik, shukronalik, saxovat va bag‘rikenglik kabi xalqimizga xos ezgu fazilatlar yanada yorqin namoyon bo‘ladi.
Ushbu muborak ayyomda qarindosh-urug‘lar, yaqinlar, yolg‘iz keksalar holidan xabar olinadi, ko‘makka muhtoj insonlarga yordam beriladi, qisqacha aytganda, jamiyatda birdamlik va ahillik muhiti yana ham mustahkamlanadi.
Kezi kelganda, bugun mamlakatimiz yangi taraqqiyot bosqichiga chiqqanini, barcha sohalar qatori diniy-ma’rifiy jabhada ham ko‘plab islohotlar amalga oshirilayotganini, yutuqlarga erishilayotganini alohida qayd etish lozim.
Yangi O‘zbekistondagi bu muvaffaqiyatlar zamirida fuqarolarning vijdon erkinligi huquqlarini ta’minlash borasidagi yangilik va yengilliklarni alohida qayd etish, xususan, ikki muhim hujjatni eslab o‘tish lozim.
Birinchisi — “O‘zbekiston Respublikasida fuqarolarning vijdon erkinligini ta’minlash va diniy sohadagi davlat siyosati konsepsiyasini tasdiqlash to‘g‘risida”gi Qonun, ikkinchisi — Prezidentimizning “Fuqarolarning vijdon erkinligi huquqi kafolatlarini yanada mustahkamlash hamda diniy-ma’rifiy sohadagi islohotlarni yangi bosqichga olib chiqish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi Farmoni. Ushbu ikki muhim hujjat tom ma’noda diniy-ma’rifiy soha samaradorligini yangi bosqichga olib chiqishning mustahkam huquqiy asosi bo‘ldi.
Farmonga asosan, ko‘hna Buxoroda Bahouddin Naqshband ilmiy-tadqiqot markazi tashkil etildi. Bu xalqimiz, xususan, diniy-ma’rifiy soha vakillari uchun katta xushxabardir. Ushbu markaz tom ma’noda buyuk ajdodimiz Bahouddin Naqshband va naqshbandiylik tariqati allomalarining yuksak insonparvarlik g‘oyalarini ilmiy asosda o‘rganish, yosh avlodni bag‘rikenglik hamda o‘zaro hurmat ruhida tarbiyalashda muhim o‘rin tutadi. Shuningdek, tasavvuf ta’limoti tarixi va uning bugungi kundagi ahamiyatini ilmiy tadqiq etish, “Yetti pir” allomalari va aziz avliyolarning boy ilmiy-ma’naviy merosini xalqaro maydonda keng targ‘ib qilish kabi asosiy vazifalarni bajaradi. Naqshbandiylik ta’limotining ezgu g‘oyalarini tadqiq etish uchun ilmiy-nazariy va uslubiy masalalarga bag‘ishlangan anjuman, konferensiya, ko‘rgazma, seminar-trening, tanlovlar hamda boshqa madaniy-ma’rifiy tadbirlar tashkil etadi. Tasavvuf ta’limotining ilmiy asoslangan g‘oyalarini targ‘ib qiladi va soxta tariqatchilikning oldini olish bo‘yicha tavsiyalar ishlab chiqadi.
Sirasini aytganda, ushbu markaz ham Imom Buxoriy, Imom Termiziy, Imom Moturidiy xalqaro ilmiy-tadqiqot markazlari hamda O‘zbekistondagi Islom sivilizatsiyasi markazi singari uchinchi Renessansni qaror toptirish yo‘lidagi yana bir mustahkam ilm va aql markazi bo‘ladi, albatta.
Shu o‘rinda, O‘zbekiston Prezidentining Qurbon hayiti munosabati bilan yo‘llagan tabrigida ta’kidlanganidek, buyuk tariximiz va madaniyatimiz durdonalarini, mashhur allomalarimizning boy merosini to‘plash va keng targ‘ib etishga alohida e’tibor qaratilmoqda. Jumladan, ko‘hna Sharq mo‘jizasi — Samarqand shahri 2025 yilda Islom madaniyati poytaxti, deb e’lon qilindi, ulug‘ vatandoshimiz Imom Moturidiyning 1155 yillik tavallud sanasi yurtimiz bo‘ylab keng nishonlanmoqda.
Poytaxtimizda bunyod etilayotgan O‘zbekistondagi Islom sivilizatsiyasi markazi ilmiy-ma’naviy yo‘nalishdagi ulkan va noyob loyiha sifatida el-yurtimiz hamda xalqaro jamoatchilikda katta qiziqish uyg‘otmoqda. Bu muazzam maskan ko‘p ming yillik qadimiy tariximiz, boy va betakror milliy madaniyatimizning yorqin timsoli sifatida yangi O‘zbekiston hayotidagi g‘oyat muhim voqeaga aylanajak, albatta.
Shukrki, maqtansak arziydigan bu kabi xushxabar va yangiliklar bisyor. Ayniqsa, ayni hayit kunlarida bu yurtdoshlarimiz kayfiyatini yanada ko‘tarishi, bayramga o‘zgacha shukuh qo‘shishi muqarrar.
Kezi kelganda aytish joizki, muborak Qurbon hayitining ahamiyati yangi O‘zbekistonda ijtimoiy davlat barpo etish jarayonlari hal qiluvchi bosqichga kirayotgan bugungi sharoitda tobora ortib bormoqda. Bu muborak kunda yaqinlar bilan ko‘rishish, uzoqlashgan do‘stlar bilan yarashish, qarindosh-urug‘larga ziyoratga borish — barchasi mehr-oqibat va insonlar o‘rtasidagi uzviy aloqalarni mustahkamlaydi.
Hayit faqat bayramgina emas, balki ming yillar davomida shakllangan qadriyatlarimiz tarannumi hisoblanadi. Odatda ushbu ayyomda hamma bir-birini bayram bilan samimiy muborakbod etadi, qurbonliklar qilinadi. Qurbonlik go‘shtidan va taomidan ehtiyojmand, kam ta’minlangan insonlar, turli millat va din vakillariga ulashiladi. Bu, o‘z navbatida, saxiylik, shukronalik, jamiyatdagi tenglikni ta’minlashga qaratilgan ulkan ibrat hamda muhtojlar, yetim-yesirlar va e’tiborga muhtoj insonlar haqida qayg‘urishning amaliy ifodasi, qolaversa, o‘zaro mehr-oqibat rishtalarining yanada mustahkamlanishiga sabab bo‘ladi.
Hayit ayyomingiz muborak bo‘lsin!
Homidjon ISHMATBЕKOV,
O‘zbekiston musulmonlari idorasi raisi o‘rinbosari.