Muborak Ramazon oyining ro‘zasini tutayotgan inson savobli amallarni ko‘paytirishni va ko‘proq yaxshiliklar qilib qolishni istaydi. Ayniqsa, oxirgi o‘n kunlik – do‘zaxdan ozod bo‘lish dahasida bu istak yanada kattalashadi. Xo‘sh, biz uchun eng savobli amallar qaysi? Bu savol ko‘pchiligimizni o‘ylantirishi tabiiy. Aslida, bu savolga javob topish uchun ko‘p o‘ylanishimiz shart emas, chunki, Alloh taolo biz musulmonlarga yuksak namuna bo‘lgan Zot – Payg‘ambar alayhissalomni ne’mat qilib bergan. U zot bizga ta’lim bergan amallar o‘zimiz o‘ylab qilgan amaldan juda katta farq qiladi va savobi ham biz tasavvur qila olmaydigan darajada ko‘p bo‘ladi. Sababi, Alloh taolo bizga o‘zimiz amal qilishimizni emas, U zotga ergashishni buyurgan. Ushbu maqolada Rasululloh sollallohu alayhi vasallam Ramazonda va uning oxirgi o‘n kunligida qilishni buyurgan yoki o‘zlari bajargan o‘n sunnat amal haqida so‘z yuritamiz.
1. Qur’on tilovat qilish. Ramazon – Qur’on nozil qilingan oydir. Shuning uchun ham u Qur’on tilovati uchun eng haqli vaqt sanaladi. Imom Buxoriy Ibn Abbos roziyallohu anhudan rivoyat qilgan hadisda shunday deyiladi: «Rasululloh sollallohu alayhi vasallam insonlarning eng saxiyi edilar. U zotning eng saxiy bo‘ladigan paytlari Ramazonda Jibriyl (a.s) bilan uchrashganda bo‘lar edi. U zot Jibriyl bilan Ramazonning har kechasida uchrashar va Qur’ondan dars qilar edilar». Demak, ushbu oyda Qur’on tilovat qilish sunnat amal ekan. Ushbu sunnatga ergashish uchun esa har kuni imkon qadar tilovat bilan mashg‘ul bo‘lish maqsadga muvofiqdir.
2. Tasbeh va zikrlarni ko‘paytirish. Ma’lumki, Rasululloh sollallohu alayhi vasallamdan tasbehlar aytish xususida ko‘plab hadislar vorid bo‘lgan. Imkon qadar yo‘lda, uyda, ishda va boshqa paytlarda tasbehlarni ko‘proq aytish maqsadga muvofiq bo‘ladi. Chunki, Imom Zuhriy aytadilar: «Ramazondagi bir tasbeh undan boshqasidagi ming tasbehdan afzaldir». Demak, zikr va tasbehlarni ko‘paytirish ham sunnatga ergashish, ham ushbu muborak oyda ko‘plab ajrlarga ega bo‘lishga sabab bo‘lar ekan.
3. Duoni ko‘paytirish. Oisha roziyallohu anhudan rivoyat qilingan hadisda U zot Rasululloh sollallohu alayhi vasallamdan: «Yo Rasululloh, qaysi kecha laylatul qadr ekanini bilsam unda nima deyman?», deb so‘radilar. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam shunday dedilar: «Allohumma innaka a’vuffun, tuhibbul a’fva fa’fu a’nniy» (Ma’nosi: Allohim, seni marhamatli Zotsan, afv etishni suyasan, meni kechirgin!) degin», dedilar. Boshqa hadislarda esa ro‘zadorning duosi qaytarilmasligi ham zikr qilingan. Demak, Rasululloh sollallohu alayhi vasallamo‘rgatganlaridek ko‘proq duo qilish ham sunnat amal ekan.
4. Kechalari qoyim bo‘lib taroveh namozlarida hozir bo‘lish. Abu Hurayra roziyallohu anhudan rivoyat qilingan hadisda Rasululloh sollallohu alayhi vasallam aytadilar: «Kim Ramazonni iymon va (riyo qilmasdan) savob umidida (ibodat bilan) qoyim qilsa o‘tgan gunohlari kechiriladi» (Imom Buxoriy rivoyati). Kechani ibodat bilan o‘tkazish uchun imkon qadar taroveh namozlariga qatanishish, yana imkon bo‘lsa saharlikdan avval ikki rakat bo‘lsada namoz o‘qib duo qilish va sunnatga ergashish ma’nosida saharlik qilish mumkin. Oxirgi o‘n kunlikda qadr kechasini topish mumkinligini ham unutmaslik lozim.
5. Tungi ibodatga ahli oilasini uyg‘otish. Oisha onamiz (r.a)dan rivoyat qilingan hadisda U zot aytadilar: «Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallam (Ramazonning) oxirgi o‘n kun kirganda yenglarini shimarardilar (ibodatga mahkam bo‘lardilar), (ibodat bilan) tunlarini bedor qilar va (namoz uchun) ahllarini uyg‘otardilar» (Imom Buxoriy rivoyati). Hadisi sharifdan oxirgi o‘n kunlikda ko‘proq ibodat qilish va ahlini namoz uchun uyg‘otish ham sunnat amal ekanini ko‘rish mumkin.
6. Misvok ishlatish. Misvok ishlatish Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning doimiy bajaradigan sunnatlari edi. Abu Hurayra roziyallohu anhudan rivoyat qilingan hadisda Rasululloh sollallohu alayhi vasallamaytadilar: «Agar ummatimni mashaqqatga solmaganimda ularni har namoz oldidan misvok qilishga buyurgan bo‘lardim». Ulamolarimiz bu va boshqa hadislardan xulosa qilib tahorat paytida misvok qilish sunnat ekanligini aytishgan. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam ro‘zador hollarida ham misvok qilganlari ma’lum va mashhurdir.
7. Ro‘zadorga iftorlik qilib berish. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: «Kim ro‘zadorga iftor qilib bersa unga u (ro‘zador)ning mislicha ajr bo‘ladi, lekin u (ajr) ro‘zadorning ajridan hech narsa kamaymaydi» (Imom Termiziy rivoyati). Hadisi sharifdan ro‘zadorga iftorlik qilib berish juda katta ajrga sabab bo‘lishi ma’lum bo‘lmoqda. Ammo bundan isrofgarchilik qilib yoziladigan hashamatli dasturxonlarni tushunmaslik kerak. Iftor qilib berish boshqa hadislarda kelgani kabi bir dona xurmo bilan bo‘lishi ham mumkin. Inson o‘z ahli oilasidagi ro‘zadorlarga iftorlik qilib berishi ham hadisi sharifda zikr qilingan ajrga ega bo‘lishga sabab bo‘ladi.
8. Bemorlarni ziyorat qilish. Ali roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi: Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning shunday deyayotganlarini eshitdim: «Qaysi bir musulmon (bemor) musulmonni erta tongda ziyorat qilsa kech tushguncha yetmish ming farishta unga salovat (mag‘firat so‘rab duo qilish) aytadi. Agar kechki payt ziyorat qilsa unga yetmish ming farishta tong otguncha salovat aytadi va unga jannatda bir bog‘ beriladi» (Imom Termiziy rivoyati). Oddiy paytlarda bemorni ziyorat qilish shu darajada katta savob ekan ajrlar ko‘paytirib beriladigan ushbu muborak oyda ularning adadi behisob bo‘lishi tabiiydir.
Yuqorida biz keltirib sunnat amallar ko‘plab sunnatlarning bir qismi, xolos. Bu haqida yana o‘zbek tilida nashr etilayotgan kitoblar, maqola va gazetalardan ham ma’lumotlar olish mumkin. Alloh taolo barchamizni ushbu muborak kunlarda savobli amallarni ko‘paytirib olishga muvaffaq aylasin!
Iysoxon Yahyo tayyorladi
Savol: Hadisda Nabiy sollallohu alayhi vasallam: “Har tong quyosh chiqqanda ikki farishta nido qiladi. Ey Alloh infoq qiluvchini infoqini o‘rnini to‘ldirgin va xasis, ziqnaga talofat ber” der ekanlar. Lekin biz hayotda bu hadisning aksini ko‘ramiz. Infoq, ehson va sadaqa qiluvchilar yashashda o‘rta hol, ba’zilari esa biroz qiynalgan bo‘lsa, ziqna, xasis Alloh yo‘lida bir chaqa ham infoq qilmaydiganlar esa, dunyolari ziyoda bo‘lib borayotganligini ko‘ramiz. Shunda kishi hayoliga bu hadis sahihmikan yoki yolg‘onmi degan o‘y keladi. Agar sahih bo‘lsa nega infoq qiluvchining qilgan infoqini o‘rni to‘lmayapti? Nega xasis, ziqna odam talofat ko‘rmayapti?
Javob: Mazkur hadis sahih, muttafaqun alayh. Hadisning to‘liq matni quyidagicha.
Abu Hurayra roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam dedilar: “Bandalar har tong ottirganlarida ikki farishta tushib, ularning biri: "Yo Alloh infoq qiluvchini infoqini o‘rnini to‘ldirgin", ikkinchisi esa: "Yo Alloh xasis, ziqnaga talofat ber" deydi” (Al-Jome’ as-Sahih, 445-bet, 1442-hadis)
Ushbu hadisning ma’nosiga o‘xshash boshqa hadislar ham mavjud. Misol uchun, Abu Umoma roziyallohu anhu Rasululloh sollallohu alayhi vasallamdan rivoyat qilganlar. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam dedilar: "Ey Odam bolasi agar sahovatli bo‘lsang, bu ishing sen uchun yaxshidir. Agar ziqna, xasis bo‘lsang, bu ishing sen uchun yomondir" (Imom Muslim va Imom Termiziy rivoyati).
Oyatda esa: “Har bir infoq qilgan narsangizning o‘rnini U to‘ldirur. U zot rizq berguvchilarning yaxshisidir” deyiladi (Saba’ surasi, 39-oyat). Ushbu oyatni Ibni Kasir rahimahulloh tafsirlarida: "Robbingizning buyurgan yoki muboh qilgan ishlarida biror bir narsani infoq qilsangiz, albatta, U dunyoda uning badalini beradi. Oxiratda esa, savob va mukofot beradi", deganlar.
Endi savol beruvchining fikriga keladigan bo‘lsak, u inson faqatgina hadisdagi to‘ldirish va talofot so‘zlarini mol-mulk ma’nosida tushunganlar. Hadisning asl mohiyati esa, bundan ko‘ra chuqurroq va kengroqdir. Aslida infoq qiluvchi kishiga G‘oniy va Karim bo‘lgan Allohning O‘zi kifoya qilishi uning infoqiga eng yaxshi evazdir. Allohni infoq qiluvchi bandasining ahlini isloh, farzandlarini iqtidorli, tanasini sog‘, oziga baraka berishi va uni to‘g‘ri yo‘lga boshlashi, yaxshiliklar qilishga muvaffaq qilishi, qalbida sakinat, insonlarni unga nisbatan muhabbatli va iymon halovatini sezuvchi qilib qo‘yishi infoq qiluvchi kishiga dunyo matolaridan cheklanishidan ko‘ra yaxshiroqdir. Zotan oriflar ruhiy rizqlarni ko‘zni quvontiruvchi dunyo matolaridan ko‘ra abadiy va qiymati baland deb biladilar.
“Talofat” esa, faqatgina molning talofati degani emas, balki kishining oilasini notinchligi, farzandlarini noqobil, o‘zgalar bilan yaxshi aloqada bo‘lmasligi, doim tashvishda, hayotda kishini xafa qiladigan ishlar bilan yashashi, moli ko‘p bo‘lsa-da foydalana olmasligi va doimo tanasining dardi bilan azob uqubatda hayot kechirishi tushuniladi. Bunday holatlar esa, molning talofotidan ko‘ra yomonroqdir.
Hadisda kelgan farishtalarning duosi Qur’oni karimdagi ushbu oyatlarga muvofiqdir: "Ammo kimki (ato) bersa va taqvo qilsa. Va go‘zal (so‘z)ni tasdiq qilsa. Bas, Biz uni osonga muyassar qilamiz. Ammo kimki baxillik va istig‘no qilsa. Va go‘zal (so‘z)ni yolg‘onga chiqarsa. Bas, Biz uni qiyinga muyassar qilamiz" (Layl surasi, 5-10-oyatlar).
Alloh barchamizni oyatlarini va Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning hadislarini asl mohiyatlari bilan anglab yetishimizni oson qilsin.
Yusuf Qorozoviyning “Fataava Muasira” nomli asaridan
“Imom at-Termiziy” jome’ masjidi imom xatibi
Yahyo Abdurahmonov tarjimasi