Sayt test holatida ishlamoqda!
15 Iyun, 2025   |   19 Zulhijja, 1446

Toshkent shahri
Tong
03:04
Quyosh
04:49
Peshin
12:29
Asr
17:39
Shom
20:01
Xufton
21:39
Bismillah
15 Iyun, 2025, 19 Zulhijja, 1446

Ayyom fazilati: mashina minishning ham odobi bor

01.05.2020   3025   10 min.
Ayyom fazilati: mashina minishning ham odobi bor
Uxlash, yo‘l yurish va ulovga minish odoblari... Ushbu bob ham to‘rt fasldan iborat.
 
BIRINCHI FASL
 
Uxlamoqchi bo‘lgan kishi, avvalo, uyining eshiklarini mahkamlaydi, idish-tovoqlarning ustini yopadi. To‘shagini uch marta silkitadi, o‘chog‘i va chirog‘ini o‘chiradi. Bularning barchasi sunnat amallardir.
 
Uxlash joyiga yumshoq narsalarni qalin to‘shamaydi va tahoratli holda yuzini qiblaga qilib, o‘ng qo‘liga biroz suyanib yotadi. Bu ham sunnatdir.
 
Yaxshi tush ko‘rsa, uni yaqinlariga izhor qiladi va shukr aytadi. Yomon va parishon tush ko‘rsa, chap tarafiga uch marta puflab, yomon tush ta’siridan panoh berishini Allohdan so‘raydi. Yomon tushini hech kimga aytmaydi. Har ikki holda ham sadaqa berish fazilatlidir.
 
IKKINCHI FASL
 
Ikkinchi fasl libos kiyish odoblari bayonidadir. Buning yetti odobi bor.
 
Birinchi odob. Ko‘ngil biror libosga bog‘lanib qolmasligi kerak. Qaysi kiyimni olishga muyassar bo‘lsa, o‘shani kiyish lozim.
 
Ikkinchi odob. Libosda takalluf qilmagay va aksariyat vaqt qo‘pol kiyim kiyadi.
 
Uchinchi odob. Ko‘ylak va libosning yengi qo‘l bandigacha bo‘lishi kerak. Yeng barmoqlargacha va barmoqlar uchigacha bo‘lsa ham joiz. Bundan uzuni makruh va sunnatga hilofdir. Kiyimning yengini keng qilish sunnatdir. Tang qilish esa bid’atdir. Ko‘ylak va ishtonning uzunligi pochaning yarmigacha va to‘piqqacha bo‘lishi ham joiz. Undan uzuni bid’atdir.
 
To‘rtinchi odob. Oq libos kiyish sunnatdir.
 
Beshinchi odob. Libosni pokiza tutish kerak. Rasululloh sollallohu alayhi va sallam: “Poklik imonning yarmidir” (Imom Muslim rivoyati), deganlar. Ushbu muborak hadis barcha narsani toza tutmoqni taqozo etadi, shu jumladan, kiyimni ham.
 
Oltinchi odob. Badavlat kishilar boyligini ko‘z-ko‘z qilish, g‘ururlanish va kibru havoga berilmaslik sharti bilangina yaxshi liboslar kiyishi mumkin. Tariqat ulug‘lari: “Latif libos kiyishi faqat qing‘ir nafs chohidan qutulgan va havoyi nafsini o‘ldirgan kishigagina joiz”, deyishgan.
 
Yettinchi odob. Yangi libos kiygandan so‘ng eskisini sadaqa qilish maqsadga muvofiqdir.
 
UCHINCHI FASL
 
Uchinchi fasl ko‘cha odoblari bayonidadir.
 
Kishi uyidan biror ish uchun chiqmoqchi bo‘lsa, ushbu duoni o‘qiydi: “Bismillahi tavakkaltu ’alalloh. Vala havla vala quvvat illa billah”. Ma’nosi: Allohning ismi bilan boshlayman va Unga tavakkal qildim. Allohdan boshqa kuch ham, quvvat ham yo‘qdir.
 
Ikkala oyoqqa ham poyabzal kiyish lozim. Uzrsiz bir oyoqqa kalish, mahsi yoki etik kiyib olish yaramaydi. Bu makruhdir. Oyoq kiyimni najosatdan saqlash kerak.
 
Ko‘cha loy bo‘lsa, yo‘lda biror kishiga duch kelsa, o‘zining va ro‘paradagi kishining kiyimiga loy sachratishdan ehtiyot bo‘lish zarur. (Bu holat bugun ham o‘z ahamiyatini yo‘qotmagan. Avtoulovlarni boshqarayotgan kishilar yog‘ingarchilik kunlari piyodalarga ehtiyotkorona munosabatda bo‘lishlari, ularga suv, loy sachratmasligi kerak. Muqaddas dinimiz birovga ziyon-zahmat, zarar yetkazishni qattiq qoralaydi. Hadisi sharifda: “Haqiqiy musulmon shunday kishiki, uning na qo‘lidan va na tilidan boshqa musulmonlar aziyat ko‘rmaydi” (Imom Buxoriy rivoyati), deyilgan.
 
Milliy qonunchiligimizda ham piyodalarga loyqa sachratgan kishilarga ma’muriy choralar ko‘rilgan. O‘zbekiston Respublikasining Ma’muriy javobgarlik to‘g‘risidagi Kodeksining 1281-moddasiga ko‘ra, haydovchilarning yo‘lovchilarga loyqa sachratishga nisbatan eng kam ish haqining ikkidan bir qismi miqdorida jarima solinishi qayd etilgan).
 
Yo‘lda ko‘zini qadam bosishdan uzmaydi, har yonga behuda qaramaydi va hushyorlik bilan yuradi.
 
Birovga aziyat yetkazmaslik maqsadida ehtiyot bo‘lib yo‘lida davom etadi. Xususan, bozor va aholi gavjum joylarda birovga aziyat yetkazishdan juda ehtiyot bo‘lish shart. Tiqilinch joylarda birovni turtmaslik, oyog‘ini bosmaslik kerak. Yo‘lda guruh bo‘lib kelayotgan kishilarning orasiga suqilmaslik kerak. Ayniqsa, shunday holatda yurib ketayotgan ayollarga yaqinlashmagan ma’qul.
 
Yo‘lda yoshi ulug‘ kishilarni ehtirom qilib, ularning orqasidan yurish kerak. Agar yo‘lda ustoz yoki pir bilan birgalikda ketayotgan bo‘lsa, albatta, ularning ortidan yurish lozim.
 
Yo‘lda hamrohlari bilan bab-baravar yurish kerak. Ulardan ildamlab ham, ortda qolib ham ketmaslik zarur. Xuddi suvda baliqlar tizilib yurganidek intizomga qat’iy rioya qilish kerak.
 
Yo‘l bo‘yida biror tanishini uchratib qolsa, u bilan risoladagidek salomlashib, yana yo‘lida davom etish kerak. Mabodo, zarur gapi bo‘lsa, tanishini chetga tortib, yo‘lovchilarga xalaqit qilmaydigan holatda ugaplashish zarur. Uyda yoki biror go‘shada bo‘lsa, tanishi bilan xohlaganicha gaplashish mumkin.
 
Yo‘lda yo‘lovchilarga aziyat beradigan tosh va boshqa narsalarni olib tashlash kerak. Zero, hadisi sharifda Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi va salam: “Yo‘ldan aziyat yerkazovchi narsalarni olib tashlash sadaqadir” (Imom Bayhaqiy rivoyati), deb marhamat qilganlar.
 
Mabodo, yo‘l-yo‘lakay burun qoqqisi yoki tupurgisi kelib qolsa, bu ishni bir chekkada amalga oshirish, tupugi va balg‘amini tuproq bilan berkitib ketish kerak. Old va o‘ng tarafga emas, balki chap tarafga tupurgan ma’qul.
 
Yo‘lda mazlum kishilarni ko‘rib qolsa, ularga yordam berish kerak. Yo‘lda qo‘lidagi idishini sindirib qo‘ygan yosh bolani yoki keksa ayolni ko‘rsa, imkoni bo‘lsa, ularga idish olib berish lozim.
 
Ko‘cha bo‘yida, mahalla-ko‘y kunjaklarida bekor va behuda o‘tirmaslik kerak. Mabodo, shunday holat yuzaga kelsa, ko‘chaning haqqini ado etish zarur. Chunonchi, Imom Buxoriy rahmatullohi alayh rivoyat qilgan hadisda Rasululloh sollallohu alayhi va sallam: ““Ko‘chalarda behuda o‘tirishdan ehtiyot bo‘linglar”, dedilar. Shunda kishilar: “Biz o‘zaro gaplashib o‘tiribmiz. Buning nimasi yomon?” deyishdi. Payg‘ambarimiz: “Ko‘chada o‘tirsanglar, uning haqqini ado etinglar”, dedilar. Haligi kishilar: “Ko‘chaning haqqi nimalardan iborat?” deb so‘rashdi. Rasululloh: “Ko‘zni tiyish, odamlarga aziyat yetkazadigan narsalarni ko‘chadan olib tashlash, salomga alik olish va amri ma’ruf hamda nahyi munkar qilish”, dedilar”.
 
TO‘RTINCHI FASL
 
To‘rtinchi fasl ulov minish odoblari bayonidadir.
 
Ot (ulov)da ketayotgan harchand ulug‘ va martabali kishi bo‘lsa-da, piyodaga, garchi u faqir va oddiy inson bo‘lsa-da, salom beradi.
 
Ulovni yo‘lda ehtiyot qilib haydash kerak. Hech kimga ozor bermaslik, ishi juda zarur bo‘lsa ham odamlar orasida ulovni tez haydamaslik kerak. Ayniqsa, kechki payt ulovda juda ehtiyot bo‘lib yurish maqsadga muvofiqdir. (Chunonchi, bugungi tezkor zamonda ham aksariyat avtohalokatlar tezlikni oshirish oqibatida sodir bo‘lmoqda. Tezlikni oshirish tufayli ma’sum insonlarning umriga zomin bo‘lish dinimizda qattiq qoralanadi. Alloh taolo oyati karimada: “Biror jonni o‘ldirmagan yoki Yerda (buzg‘unchilik va qaroqchilik kabi) fasod ishlarini qilmagan insonni o‘ldirgan odam xuddi hamma odamlarni o‘ldirgan kabidir. Unga hayot baxsh etgan (o‘limdan qutqarib qolgan) odam esa barcha odamlarni tiriltirgan kabidir” (Moida surasi, 32-oyat). Bu oyat nozil bo‘lishining sababi Imom Buxoriy rivoyat qilgan hadisda aytilganidek, Ukl va Urayna qabilalaridan bir guruh odamlar Madinaga kelib, Rasululloh huzurida yolg‘ondan imon keltiradilar. So‘ngra Madina havosi yoqmay, qorin og‘riq kasaliga uchraganlarini aytgach, Rasululloh shahar tashqarisiga chiqib, o‘zlari uchun sadaqaga kelgan tuyalar sutidan ichishga ruxsat berganlarida, ular borib tuyakash cho‘ponni o‘ldirib, tuyala rni haydab olib ketadilar.
 
Dindan qaytgan bu munofiqlar ortidan bir guruh musulmonlarni yuborib ularga jazo berishni buyuradilar. Borib, ularning qo‘l-oyoqlarini kesib, ko‘zlarini ham o‘yib chalajon hollarida shahardan tashqaridagi Harra degan joyda qoldirib ketadilar. Qatoda aytadi, shundan keyin Rasul (a.s.) ko‘z o‘yish, quloq va burunni kesish kabi qiynoqlarni taqiqlab, sadaqa va ehson berishga targ‘ib etdilar).
 
Otliq xizmatkorning, agar ulovning yuganidan tutib ketayotgan bo‘lsa, haqiga rioya qilishi kerak. Yugan ushlab ketayotganlar horib qolmasligi uchun ulovni tez haydamaslik lozim. Manzil yiroq bo‘lsa, xizmatkorlarga ham ulov berish kerak. Buning iloji bo‘lmasa, xizmatkorlar bilan ulovni almashib minib borish zarur.
 
Ulovning boshi va yuziga cho‘p yoki qamchi bilan urmaslik, otni bir joyda bemaqsad to‘xtatib turmaslik lozim. Ot ustida uxlash, pinakka ketish yaramaydi. Ulovni och qoldirmaslik zarur. Borar joyi uzoq bo‘lsa, ba’zan piyoda yurib, ulovga ham dam berish kerak.
 
Ulovga minilganda ushbu duo o‘qiladi: “Subhanallaziy saxxoro lana haza vama kunna lahu muqriniyn. Va inna ila Robbina munqolibun”.
 
Ya’ni: “Bizlarga bu (ulov)ni bo‘ysundirib qo‘ygan zotga tasbeh aytamiz. Bizlar o‘zimiz bunga qodir emas edik. Albatta, bizlar (barchamiz) Rabbimiz (huzuri)ga qaytuvchidirmiz” (Zuxruf surasi, 13–14-oyatlar).
 
Bugungi zamonaviy avtomobillarni yoki boshqa ulovlarni boshqarganda ham, albatta, yo‘l qoidalariga qat’iy rioya etish musulmon kishining odoblaridandir.
 
Ibrohimjon INOMOV,
O‘zbekiston musulmonlari idorasi raisi o‘rinbosari
Maqolalar
Boshqa maqolalar
Maqolalar

Fatvo berishga kim haqli

13.06.2025   3623   6 min.
Fatvo berishga kim haqli

Hozirgi kunda islom jamiyatida, dunyo musulmonlari, ayniqsa yurtimiz musulmonlari orasida fatvo berish, fatvo chiqarish, fatvo so‘rash kabi atamalar ko‘p ishlatilmoqda.

Fatvo so‘zi arab tilida “savolga javob berish” ma’nosini anglatadi. Istilohda esa, shar’iy masala haqida savol so‘ragan odamga dalilga asoslangan holda javob berishdir.

Birinchi fatvo beruvchi shaxs Rasululloh sallallohu alayhi vasallam bo‘lgan. U zotdan keyin sahoba, tobein va keyingi davr mujtahid ulamolar fatvo berish bilan shug‘ullanib, bugungi kunimizgacha davom etib kelmoqda. Shariatda musulmonlar hayotida paydo bo‘ladigan savollar bo‘yicha fatvo berilishi bu farzi kifoya amal hisoblanadi.

Qur’on va hadisdan hukm chiqarishning o‘ziga xos talablari mavjud. Qur’on va hadisga asoslangan holda musulmonlarning manfaatlaridan kelib chiqib, inson kamoloti, jamiyat farovonligi hamda uning ijtimoiy taraqqiyotini ko‘zlab hukm chiqarish alohida bilim va malaka talab etadi. Mo‘tabar manbalarda qayd etilishicha, arab tili, Qur’on va hadis ilmlari, fiqh va islom tarixini juda chuqur va mukammal biladigan va yana boshqa zarur sifatlarga ega bo‘lgan shaxslargina fatvo berish huquqiga ega.

Shunday bo‘lsa-da, biror-bir masalada hukm chiqarish zarur bo‘lib qolsa, avvalo, mazhablar ta’limotiga tayaniladi, agar ularning birortasida masalaning yechimi topilmasa, musulmonlarga osonlik va qulay sharoit yaratish nuqtayi nazaridan muftiylar tomonidangina fatvolar chiqarilishi mumkin.

Fatvo berish mas’uliyati. Islomda fatvoning o‘rni va ta’siri muhim bo‘lishi bilan birga o‘ta mas’uliyatli vazifa ham hisoblanadi. Chunki fatvoda Allohning hukmlarini bayon qilish maqsad qilinib, unda halol-harom, savob-gunoh, jannat-do‘zax orasidagi amallar ko‘rsatib beriladi. Imom Shotibiy rahmatullohi alayh fatvo berish mas’uliyati haqida to‘xtalib quyidagilarni ta’kidlaydi: “Muftiy – hukmlarni yetkazishda Rasululloh sallalllohu alayhi vasallamga o‘rinbosar va U zotning merosxo‘ri hisoblanadi. Shu bois u Rasululloh sollalllohu alayhi vasallam nomlaridan gapiradi”.

Haqiqatan, Abdulloh ibn Ja’fardan rivoyat qilingan hadisi sharifda Rasululloh sallallohu alayhi vasallam bu borada ogoh va e’tiborli bo‘lishga chaqirib: “Fatvoga jur’atli bo‘lganlaringiz do‘zaxga jur’atli bo‘lganingizdir”, – deganlar. Ya’ni voqe’likni to‘liq o‘rganmay, yetarli bilim va tajriba orttirmay turib, qo‘rqmasdan jur’at bilan fatvo berishdan qaytarganlar.

Buni chuqur anglab yetgan musulmonlarning dastlabki avlodlari o‘zlaridan ilmli shaxs bo‘lgan joyda sukut saqlashgan.

Imom Molik rahmatullohi alayhdan goho ellikta masala so‘ralganda bittasiga ham javob bermagan paytlari bo‘lgan ekan. Buning sababi so‘ralganda, u zot: “Javob beruvchi o‘zini avval do‘zaxga solib ko‘rsin, xalos bo‘lishiga ko‘zi yetsa, javob bersin”, – degan ekanlar.

Abu Aliy az-Zarirdan rivoyat qilinadi: “Men Ahmad ibn Hanbalga: “Kishiga fatvo berishi uchun qancha hadis yetarli, yuz ming hadis yetadimi?” – dedim. U: “Yo‘q”, – dedi. Men: “Ikki yuz mingchi?” – dedim. U: “Yo‘q”, – dedi. Men: “Uch yuz mingchi?”, – dedim. U: “Yo‘q”, – dedi. Men: “To‘rt yuz mingchi?” – dedim. U yana: “Yo‘q”, dedi. Shunda men: “Besh yuz ming bo‘lsachi?”, – degan edim, u: “Umid qilaman”, – deb aytdi”.

Yuqorida keltirib o‘tilgan dalillardan kelib chiqib shuni ta’kidlash lozimki, fatvo berish o‘ta mas’uliyatli bo‘lganligi jihatidan unga hamma ham jur’at qilavermaydi. Buning ortida jamiyat va unda yashovchi shaxslar uchun g‘oyat xatarli zararlar kelib chiqish mumkin. Shayx Ramazon Butiy aytadi: “Hukm chiqarish ilmi tibbiyot ilmi kabidir. Mabodo birovning farzandi og‘ir kasalga chalinib qolsa, u tegishli tashxis qo‘yish va farzandini davolash uchun tibbiyotga oid kitoblarni titadimi yoki malakali shifokorning oldiga boradimi? To‘g‘risini aytganda, uning esi joyida bo‘lsa, keyingi yo‘lni tanlaydi. Dinda ham xuddi shunday. Aslida bu tibbiyotdan ham muhimroq, shuningdek qamrovi jihatidan xavfliroqdir”.

Hech kimga sir emaski, hozirgi kunda ba’zilar o‘zicha oyat va hadislardan hukm chiqarib, noto‘g‘ri fatvolar berib, o‘zini va o‘zgalarni adashtirmoqda.

Ba’zi bir e’tirof etilmagan shaxslar yoki ma’lum maqsadlarga yo‘naltirilgan tuzilmalar tomonidan qo‘shtirnoq ichidagi “fatvolar” insonlarni islom ma’rifatidan uzoqlashtirishga sabab bo‘lmoqda. Ayniqsa, ularning “jihod”, “bay’at”, “takfir”, “bemazhablik”, “hijrat” kabi masalalardagi asossiz “fatvolari” nohaq qon to‘kilishiga olib bormoqda va insonlarning kafolatlangan huquqlariga rahna solinishiga sabab bo‘lmoqda. Imom Molik rahmatullohi alayhning ustozlari bo‘lgan Robia ibn Abdurahmonni yig‘lagan holda ko‘rib, undan buning sababini so‘rashganda, u zot kishilar diniy-huquqiy savollarni bilimi bo‘lmagan shaxslardan so‘rashayotganini ko‘rganligi, bu holat islomda katta xatar paydo bo‘lganligidan darak berishini ta’kidlagan ekanlar.

Demak, chuqur ilm, tajriba va xolislik kabi fazilat bo‘lmay turib, fatvo berishning oqibati xayrli emas. Shunday ekan, ba’zi doira yoki guruhlar tomonidan islomda ulkan masala sifatida qaralgan hukmlarga e’tiborsiz va mas’uliyatsizlik bilan fatvo berishlari o‘zlari va o‘zgalarni ham adashtirishdir. Qanday qilib shaxslarni va butun boshli jamiyatlarni kofirga chiqarib, jamoat oldida ularga ergashishni harom demoqdalar?!

Xulosa qilib aytganda, fatvoning musulmonlar hayotida o‘rni muhimligini hisobga olgan holda ilm va salohiyatsiz fatvo berish yoki uchragan kishidan fatvo so‘rash va unga ergashib ketaverish adashuvga olib boradi. Bu kabi salbiy oqibatlarni keltirib chiqaruvchi ixtiloflarning oldini olish birinchi navbatda islom markazlari va ulamolarning muhim vazifalaridan hisoblanadi.

Alloh taolo barchamizni turli ixtilof va fitnalardan asrab, barchamizni mamlakatimizda ming yillardan beri amal qilib kelinayotgan hanafiy mazhabimizga muvofiq ibodatlarini ado etib, zavqli hayot kechirish baxtiga nasib etsin!


Manba: "Ahli sunna" telegram kanali

MAQOLA