Barchamiz orziqib kutuvchi muqaddas Ramazon oyi ezgulik, mehr-muruvvat, xayr-saxovat, diyonat ayyomi sanaladi. Bugungi kunda kuzatilayotgan sinovli vaziyat Ramazon oyida ham o‘ziga xos yondashuvni talab etmoqda.

O‘zA muxbiri O‘zbekiston musulmonlari idorasi raisining birinchi o‘rinbosari Homidjon ISHMATBЕKOV bilan shu haqda suhbatlashdi.

– Dastlab, Ramazon oyi qachon boshlanishi haqida to‘xtalib o‘tsangiz.

– Bismillahir rohmanir rohim. Ramazoni sharif oyi hadisi sharifga binoan hilolning ko‘rinishi bilan boshlanadi. Shu kunlarda O‘zbekiston musulmonlari idorasi Ramazon oyi hilolining ko‘rinishi qaysi kunga to‘g‘ri kelishini aniqlash borasida zarur chora-tadbirlarni amalga oshirmoqda. Jumladan, bu borada Abu Rayhon Beruniy nomidagi Astronomiya instituti mutaxassislari bilan hamkorlik qilinmoqda. Qolaversa, xorijiy va qo‘shni davlatlar diniy idoralarining ushbu masala yuzasidan fikrlari o‘rganilmoqda. Xususan, qo‘shni Qozog‘iston va Qirg‘iziston Respublikalari diniy idoralari mas’ullari bilan aynan shu masalada videomuloqot tashkil qildik. Inshaalloh, yaqin kunlarda 2020 yilgi Ramazon oyining qaysi kuni boshlanishi e’lon qilinadi.

– Ma’lumki, yoshu qari ro‘za tutishni niyat qiladi. Karantin paytida esa immunitetni tushirib yubormaslik, tez-tez qo‘lni yuvib, ba’zan og‘iz chayib turish kerakligi haqida aytilmoqda. Bunday vaziyatlarda tavsiyalar, aynan karantin bilan bog‘liq sharoitda ro‘za tuta olmagan kishilar nima qiladi?

– Alloh taolo bandaga uning toqati yetmaydigan narsalarni yuklamaydi. Ro‘za ibodatida ham xuddi shunday yengilliklar mavjuddir. Alloh taolo ro‘za tutishga quvvati yetmaydigan toifadagi insonlarga ro‘za tutmaslikka ruxsat bergan. Ular – ro‘za tutishga yaramaydigan qariyalar, surunkali kasallar, sog‘ayishi umid qilinmaydigan kasallar. Bu toifadagilar har bir kun uchun fidya to‘laydilar. Mazkur toifadan tashqari, homilador va emizikli ayollar agar ro‘za tutish o‘zi va bolasiga zarar bo‘lsa, shuningdek, musofirlar shu kunlarda tutmasligi mumkin. Bu toifadagilar keyinchalik kuniga kun ro‘zaning qazosini tutib beradilar.

Hozirgi kunda butun dunyoni qamrab olgan koronavirus pandemiyasi sababli ro‘za tutishda quyidagi ma’lumotlarni taqdim etamiz. Buni Misr fatvo hay’ati ijtimoiy tarmoqlardagi sahifalarida e’lon qildi.

Koronavirus kasaliga chalinmagan, ro‘za tutish shartlari to‘liq topilgan sog‘lom kishilar ro‘za tutishlari farzdir. Chunki ro‘za ayrimlar o‘ylaganidek immunitetni kamaytirmaydi, aksincha, immunitetni kuchaytiradi.

Virusni yuqtirgan bemorlarga kelsak, agar (diyonatli, adolatli, bu borada chuqur bilimga ega) shifokorlar ro‘za bu bemorlarga zarar qiladi, desalar, bu holatda bemor o‘zining hayotini saqlab qolish uchun shifokor buyrug‘iga bo‘ysunishi lozim bo‘ladi. Chunki bunday holatda inson hayotini saqlab qolish ro‘zadan muqaddam turadi.

Virusga chalinmaslik uchun tavsiya qilinayotgan “tez-tez qo‘lni sovunlab yuvish, antiseptik vositalar bilan qo‘llarni tozalash kerakligi” ro‘zaga ta’siri yo‘q, ya’ni bu ishlar bilan ro‘za ochilmaydi. Og‘izni chayib turish esa agar suv og‘iz ichiga o‘tib ketmasa, u ham ro‘zani ochmaydi.

– Xalqimiz saxovatli, ayniqsa, ro‘za kunlarida ehson qilgisi keladi. Bu yilgi zakot, fitr va fidya sadaqalari miqdori aniqmi?

– O‘zbekiston musulmonlari idorasi Fatvo hay’ati 1 gramm tilloning bugungi kundagi o‘rtacha narxi 250 ming so‘m ekanini e’tiborga olib, milodiy 2020 yil (hijriy 1441 yil) uchun ZAKOT nisobini (85 gramm tillo) 21 million 250 ming so‘m deb belgiladi. Mazkur qiymatning qirqdan biri (1/40), ya’ni 531 ming 250 so‘mga teng bo‘ladi.

Shunga ko‘ra, zaruriy ehtiyojidan tashqari bir yil davomida 21 million 250 ming so‘mdan ortiq mablag‘ga ega bo‘lgan kishi, jami mablag‘ining qirqdan birini zakot sifatida kambag‘al va faqirlarga beradi.

Fitr miqdoriga kelsak, ma’lumki, fitr sadaqasi Payg‘ambarimiz sallallohu alayhi vasallamning hadislariga binoan to‘rt narsadan chiqariladi. Ular bug‘doydan yarim so’ yoki arpadan bir so’, yoxud mayizdan yarim so’, xurmodan bir so’dir. Bir so’ taqriban (≈) 4 kilogrammdir. Ayni paytda, mazkur narsalarning narxlari o‘rganilmoqda. Tez kunda so‘mdagi miqdori bayon qilinadi.

Fidya miqdori haqida to‘xtaladigan bo‘lsak, uning miqdori bir miskinning bir kunlik oziq-ovqati barobarida bo‘lib, uning so‘mdagi qiymati fitr miqdori aniq bo‘lishi bilan ma’lum bo‘ladi.

– Ramazon ehsonini xayriya markazlariga berish haqida aytilmoqda. Buning tartibi qanday bo‘ladi. Taqsimoti qanaqa bo‘ladi? Kimlarga beriladi, alohida yig‘iladimi?

– Zakot – Islomning beshta asosiy ustunlaridan uchinchisidir. Mol-mulki shariat belgilab qo‘ygan ma’lum miqdorga, ya’ni nisobga yetgan musulmon kishi hijriy-qamariy bir yil o‘tishi bilan asliy hojatlaridan ortiqcha mablag‘ining qirqdan bir qismini, ya’ni 2,5 foizini shar’an belgilangan joylarga berishi farzi ayndir.

Zakotning sharti ikkitadir. Birinchisi – zakot oluvchiga zakotni mulk qilib berish, ya’ni o‘sha berilayotgan mol-mulk oluvchining moli bo‘lmaguncha zakot ado bo‘lmaydi. Shuning uchun ham zakotni ko‘prik, yo‘l, suv ombori kabi ko‘pchilik foydalanadigan narsalarga sarflanmaydi. Ikkinchisi esa – zakot miqdorini molidan ajratish paytida yoki faqirga berishda zakot, deb niyat qilishdir.

Zakot kimga berilishi haqida Qur’oni karimda ochiq bayon qilingan bo‘lib, jumladan, shunday deyiladi: “Albatta, sadaqalarni faqat faqirlar, miskinlar, unda (sadaqa ishida) ishlovchilar, dillari oshna qilinuvchi (kofir)lar, (pul to‘lab ozod etiluvchi) qullar, qarzdorlarga va Alloh yo‘lida hamda yo‘lovchiga (musofirga berish) Alloh (tomoni)dan farz (etildi). Alloh ilmli va hikmatli zotdir” (Tavba surasi, 60-oyat).

Demak, zakot beriladigan sakkiz toifa insonlar bor. Bular faqir – moli nisobga yetmagan shaxs, miskin – hech narsasi yo‘q kishi, zakot yig‘ish ishida band bo‘lganlar, dillari Islomga oshno qilinuvchi g‘ayri dinlar, mukotab qullar. Shuningdek, agar zimmasidagi qarzini bersa, puli nisobdan kamayib qoladigan qarzdor kishi, Alloh yo‘lida yurganlar (bunda asosan muhtoj bo‘lib qolgan hojilar tushuniladi), yo‘lda qolganlar (moli boru o‘zi bilan birga emas) ham shu toifaga kiradi.

Yuqorida sanab o‘tilganlardan ikki toifasi: “dillari Islomga oshno qilinuvchilar” va “mukotab qullar” bugungi kunda mavjud bo‘lmaganligi uchun zakot beriladiganlar qatoridan chiqarilgan.

Zakotni vakil orqali ham muhtojlarga berish mumkin. Payg‘ambar alayhissalom davrlarida va undan keyingi paytlarda zakot yig‘ish ishida band bo‘lgan muxsus kishilar tayinlanar, mulkdor mo‘min-musulmonlar o‘sha zakot mollari yig‘ilib, muhtoj oilalarga tarqatilar edi. Hozirgi kunda ham ko‘plab xayriya markazlari tashkil etilgan bo‘lib, jamiyatdagi muhtoj qatlamni qo‘llab-quvvatlab kelishmoqda. Jumladan, O‘zbekiston musulmonlari idorasining qoshida “Vaqf” xayriya jamoat fondi tashkil etilgan. Ushbu xayriya jamoat fondi zakot va fitr sadaqalarni yig‘ish va o‘z egalariga topshirishni ayni shariatimiz ko‘rsatmalariga muvofiq amalga oshirmoqdalar. Shuningdek, hozirda mo‘min-musulmonlarimiz boshqa xayriya markazlarini vakil qilish orqali ham zakotlarni ado etishlari mumkin. Bunda, o‘sha xayriya markazlari zakot sifatida jamg‘arilgan mablag‘larga alohida hisobga olishlari va yuqorida sanab o‘tilgan zakot berish mumkin bo‘lgan qatlamgagina taqdim etishlari lozim bo‘ladi.

– Karantin davrida Ramazon hayiti namozi qanday o‘qiladi?

– Karantin paytida Ramazon hayitini o‘qish musulmonlar zimmasidan soqit bo‘ladi. Uni uyda jamoat bo‘lib ham, yolg‘iz holda ham ado qilinmaydi. Chunki Ramazon hayitining ado qilinish va durust bo‘lish shartlari juma namozining shartlari kabidir. Karantin paytida juma namozini ado qilish shartlari topilmaydi.

Ma’lumki, virusli kasalliklar epidemiyasi sababli karantin e’lon qilinsa, mo‘min-musulmonlarning jonini salomat saqlash uchun dinimizdagi jamoaviy ibodatlarning hukmi o‘zgaradi. Ya’ni, jamoat bo‘lib ibodat qilish kasallik tarqalishiga sharoit yaratgani uchun, har bir musulmon o‘z uyida oila a’zolari bilan ibodatlarni ado qiladi. Yaqinlashib kelayotgan Ramazon oyidagi Taroveh namozi sunnat namozlaridan bo‘lgani sababli, uni ham uyda ado qilinadi.

Jamoaviy ibodatlar ichida juma namozi ado qilishning o‘ziga xos hukmlari bo‘lib, uni uyda o‘qishning iloji yo‘q. Shuning uchun juma namozi o‘rniga odatdagidek peshin namozi o‘qiladi. Ikki iyd namozning ado qilinish va durust bo‘lish shartlari ham xuddi juma namoziniki kabidir.

Karantin holatida iyd namozi o‘qilmasada, hayit kunlari qilinadigan boshqa savobli amallar bor. Iydi Ramazon kechasi ham muborak kechalardan hisoblanadi. Bu kechani ibodat, zikru tasbeh bilan o‘tkazish maqsadga muvofiq. Iyd kuni poklanish, xushbo‘ylanish, yangi toza kiyimlarni kiyish, eng asosiysi xursandchiligini izhor qilish sunnatdir. Hayit kuni quyosh chiqqandan keyin Zuho, Choshtgoh kabi nafl namozlarni ado qilib, Alloh taolodan ofiyat va hojatlarini so‘rash chiroyli amallardan.

Hozirgi sharoitda barchamiz ittifoq bo‘lib, shariatimiz ko‘rsatmalariga amal qilishimiz, Alloh taoloning sinov-imtihonlaridan go‘zal suratda o‘tishga harakat qilishimiz lozimdir. Nafl ibodatlar, tilovati Qur’on, duo-tasbehlar, qiyin sharoitda qolganlarga xayru ehson qilish kabi Alloh taologa xush keladigan amallarni ko‘paytirish, ayni muddao. Boshimizga kelgan sinovni ham savob ishlash uchun g‘animat fursatga aylantiraylik. Shoyadki, Alloh taolo tez kunlarda fazilatli, katta jamoatlarda namozlarni ado qilishni nasib aylasa, xalqimizga xotirjamlikni qaytarsa. Alloh taolo dunyo xalqlari, jumladan, xalqimizdan ushbu balo-ofatlarni uzoq qilsin! Omin!

– Mazmunli suhbatingiz uchun katta rahmat!

O‘zA muxbiri

Nazokat USMONOVA

suhbatlashdi.

manba: O‘zA