Avvalo “mazhab” so‘ziga ta’rif bersak maqsadga muvofiq bo‘ladi. “Mazhab” so‘zi arabcha so‘z bo‘lib, “yo‘l”, “yo‘nalish” ma’nolarini bildiradi.

Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallam hayotlik paytlarida shariatga bog‘liq barcha masalalarning yechimini U Zot alayhissalomning o‘zlari ko‘rsatar edilar. Sahobai kiromlar esa, U Zot alayhissalomdan sodir bo‘lgan har bir gap va ishlarni katta e’tibor bilan qabul qilib, o‘z hayotlariga tadbiq qilardilar.

Asta-sekin musulmonlarning safi kengayib, islom dini boshqa o‘lkalarga hatto arab bo‘lmagan diyorlarga ham yetib bordi. Natijada, shariat hukmlarini yaxshi o‘rgangan insonlarni ko‘magiga ehtiyoj sezildi. Bunga misol qilib, Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallam Muoz ibn Jabal roziyallohu anhuni Yamanliklarga islom dini ahkomlarini o‘rgatish uchun yuborganliklarini keltirish mumkin.

Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallamning vafotlaridan keyin shariatga bog‘liq barcha masalalar sahobalardan so‘raldi. Yosh sahobalar o‘zlaridan kattalardan, yangi musulmonlar avval musulmon bo‘lgan sahobalardan o‘zlari tushunmagan turli masalalar yechimini so‘rardilar.

Imom ibn Ahmad ash-Sha’roniy o‘zlarining “Al-Miyzan ash-sha’roniya” asarlarida mazhablar haqida quyidagi fikrlarni zikr qilgan. “Aslida sahoba va tobeinlar davrida mazhablarning soni o‘n sakkizta bo‘lgan. Ularning barchasi o‘z vaqtida amalda bo‘lgan. Lekin vaqt o‘tishi bilan ular orasida to‘rt yirik: hanafiy, molikiy, shofe’iy va hanbaliy mazhablari ajralib chiqdi. Mazkur to‘rt mazhabning saqlanib qolishining asosiy omili bu mazhablarning ta’limotlari boshqa mazhablardan kuchliroq bo‘lgani uchun emas, balki to‘rt mazhab boshqa o‘n to‘rt mazhab ta’limotini ham qamrab olganidir”.

Demak, ko‘plab mazhablar orasidan faqat to‘rttasining saqlanib qolgani asrlar davomida insonlarni turli ziddiyatlar va ixtiloflardan himoya etishda asos bo‘lgan.

Afsuslar bo‘lsinki, mana shunday butun ummat e’tirof qilib turgan mazhabdan ba’zi yurtdoshlarimiz yuz o‘girib, o‘zlaricha bir nechta hadisni ma’nosini bilib olib: “Men o‘zim Qur’on va hadisdan hukm olaman, men mazhabga ergashmayman, men hadisga amal qilaman”, - deb katta da’vo va xato qilmoqdalar. Bilmaydilarki, hadis ilmining sultonlari bo‘lgan va minglab hadislarni o‘rganib, ularni jamlab, hadis kitoblarini yozgan buyuk muhaddislar ham mazhabda yurganlar. Xatolarining asosiy sababi – ular mazhab o‘zi nima, mazhab asoschilari qanaqa martabadagi zotlar ekanini bilmasliklaridir.

Alloma Abdulhay Laknaviy hazratlari o‘zlarining “Majmuatul fatovo” kitoblarida Shox Valiyyulloh Dehlaviyning quyidagi so‘zlarini keltirganlar: “Hindiston va Movarounnahr yurtlarida shofe’iylarning ham, hanbaliylarning ham, molikiylarning ham mazhabi tarqalmagan, boshqa mazhab kitoblari ham yetib kelmagan. Shuning uchun ushbu diyorlarda yashovchi ijtihod darajasiga yetmagan kimsalarga Abu Hanifa mazhabiga ergashish vojib bo‘ladi. Makkai-Mukarrama va Madinai-Munavvarada yashovchi kimsalarga unday emas. Chunki u yerda barcha mazhablarni topish imkoniyati bor”.

Xulosa qiladigan bo‘lsak, bizning diyorimizda faqatgina Abu Hanifa rohmatullohi alayhning mazhabiga amal qilish lozim ekani ma’lum bo‘lmoqda. Allohga hamdlar bo‘lsinki, bir necha asrlardan beri ota-bobolarimiz mazkur mazhabga og‘ishmay-toyilmay amal qilib kelmoqdalar.

 Hoshimjon ERGASHЕV,
Buvayda tumani ”Poshshopirim” masjidi imom-xatibi