Inson boshqa jamiki narsalardan mumtoz, hamma mahluqotlardan eng ulug‘idir. Inson ulkan izzat va hurmatga loyiqdir. Alisher Navoiy o‘zining «Vaqfiya» asarida, «Butun osmon va osmondagi jami narsalar, butun yer yuzi va yer yuzidagi jami narsalar, hamma dengizlar va unda mavjud bo‘lgan hamma narsalar, hamma mamlakatlar va ularda bor jami ne’matlar - bari, eng yaxshi narsalar inson uchun, uning baxt-saodati uchun yaratilgan, bularning jami - insonga xizmat qilmog‘i kerak» deb yozgan edi. Insonning mukarramligining yana bir jihati aql-idrok va tafakkurga ega bo‘lganligidadir. Aql-idrok sohibi bo‘lganligi uchun u ikki dunyodagi voqealarni bilishga urinadi, ilmu-tafakkuri, dahosi, mehnati, salohiyoti bilan dunyoni boshqaradi. Insonda buyuk mutafakkirlarimiz ta’kidlaganlaridek, bebaho marvarid – aql-zakovat mavjud. Unda tabiat va jamiyatning sir-asrorlarini va yuksak cho‘qqilarini bilish qobiliyati jamul-jamdir.
Barcha ilohiy va mumtoz asarlarda inson qadri odam zotining Allohning eng buyuk mo‘jizasi sifatida ulug‘lanishi, har tomonlama munosib qadr-qimmat topishini anglatadi. Islom insonlarni bir-biriga zarar yetkazishlikdan va o‘zini ham qiyinchilikka solishlikdan qaytaradi. Inson o‘ziga ato etilgan hayot ne’matini qadrlamog‘i lozim. Ming afsuslar bo‘lsin, hayotining qadriga yetmaydigan insonlar ham borki, o‘z jonlariga qasd qilish holatlariga guvoh bo‘lib qolamiz.
Qur’oni Karimda o‘z joniga qasd qilishi eng katta gunohlardan ekani ta’kidlangan: “O‘zingizni o‘zingiz o‘ldirmang. Albatta, Alloh sizlarga rahmlidir”[1]. Va yana “O‘zingizni halokatga duchor qilmang. Ehson qiling, albatta. Alloh ehson qiluvchilarni xush ko‘radi”[2]. O‘zini-o‘zi o‘ldirish Islomda qattiq qoralanadi. Bu ish mo‘min musulmon odamga mutlaqo to‘g‘ri kelmaydigan ish bo‘lib, o‘z joniga qasd qilish Alloh taoloning qazoi qadariga norozi bo‘lish, U bergan hayot ne’matiga nonko‘rlik qilish osiylik va irodasizlikdir. O‘zi o‘zi o‘ldirish musulmonlarga xos bo‘lmagan qo‘rqoqlik va nomardlikdir.
Abu Hurayra roziyallohu anhu rivoyat qilgan hadisi sharifda esa o‘zini o‘ldirgan kishining jazosi yanada ravshanroq yoritilgan: “Kim o‘zini bir temir parchasi bilan o‘ldirsa, qiyomat kunida jahannam o‘tida temirlar parchasi qo‘lida, abadiy ravishda u bilan o‘zini o‘ldirib azoblanib yotadi. Kim zahar ichib o‘zini o‘ldirsa, doimiy ravishda zaharlanib jahannam o‘tida azoblanadi. Kim o‘zini tog‘dan tashlab yuborsa, doimiy ravishda jahannam o‘tida o‘zini tashlab o‘ldirib azoblanadi”.
Imom Buxoriy rivoyat qilgan hadisda shunday deyiladi: Alloh taolo hadisi qudisiyda marhamat qilurki, “Bandam o‘zini o‘zi o‘ldirib men unga bergan umrimga shukr qilmay, shoshildi. Shuning uchun unga jannatni abadiy xarom qildim”. Va yana boshqa bir hadisda imom Buxoriy Jundab roziyallohu anhudan rivoyat qiladilar: Nabiy sallollohu alayhi vasallam: “Bir odamning jarohati bor edi. U o‘zni o‘zi o‘ldirdi, shunda Alloh azza va jalla: “Bandam mendan avval joni haqida o‘zi shoshqoloqlik qildi, Men unga jannatni xarom qildim”, - dedi”, deganlar.
Imom Buxoriy Abu Hurayra roziyallohu anhu dan rivoyat qilgan hadisda Payg‘ambar sallollohu alayhi vasallam: “O‘zini o‘zi bo‘g‘gan do‘zahda ham o‘zini bo‘g‘ib turadi. O‘ziga o‘zi pichoq urgan do‘zahda ham pichoq urib turadi”, deganlar. Demak o‘zini o‘zi o‘ldirgan odam do‘zahga tushishda shubha yo‘q. Yuqoridagilardan ko‘rinib turibdiki, islomda insonning o‘z joniga qasd qilishi gunohi kabiralar (eng og‘ir gunohlar)dan sanalib do‘zaxiy bo‘lishi qayta-qayta ta’kidlangan.
Ibni Sirin rahimahulloh aytadilar: “O‘zini halokatga tashlash Alloh taoloni rahmatidan umidsizlik belgisidir”. Imom Nasafiy aytadilar “Ba’zi johillar kabi odam o‘zini o‘zi o‘ldirmasligi kerak”.
Jobir ibn Samura roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi. “Nabiy sallollohu alayhi vasallamga o‘zini mishqoslar bilan o‘ldirgan odam olib kelindi. Bas u zot unga janoza o‘qimadilar”. Hadisdagi “mishqos”dan murod - keng tig‘li pichoqqa o‘xshash narsa. Nabiy sallollohu alayhi vasallam o‘zini o‘zi o‘ldirgan odamga janoza namozi o‘qimaganliklari bu odamning qilgan noma’qulchiligi uchun munosib jazodir. Oxiratda esa alohida jazo bo‘ladi. O‘z joniga qasd qilgan inson Alloh taolo rahmatidan uzoq bo‘lib, oxiratda hadislarda keltirilganidek, abadiy azob uqubatda bo‘lish bilan birga har bir musulmonning gunohlarini kafforat bo‘lishiga sabab bo‘ladigan janoza namozidan ham mahrum qilinar ekan.
Hayot atalmish aziz ne’mat inson uchun berilgan eng qadrli omonatdir. Shuningdek, u Alloh taolo tomonidan bizlarga topshirilgan imkoniyat va mas’uliyat hamdir. Har inson bu ne’matni asrab avaylashi, unga hiyonat qilmasligi kerak, aks holda eng og‘ir jinoyatga qo‘l urgan bo‘lib, o‘z zimmasiga katta gunoh orttirgan bo‘ladi.
“Xadichai Kubro” ayol-qizlar o‘rta maxsus islom ta’lim muassasasi
o‘qituvchisi Joziba Jamol qizi
Farzand uchun ota-onaga xizmat qilib, ularning roziligini olishdan ham ulug‘roq saodat yo‘q. Boisi Alloh taolo rizosi ota-ona roziligiga bog‘langan.
Mehribon Robbimiz ota-ona roziligini topish uchun bizlarga uning yo‘llari va vositalarini oson qilib qo‘ygan. Nafaqat hayotliklarida, balki dunyodan ko‘z yumganlaridan keyin ham ularga yaxshilik qilish shulardan biridir.
Shariatimizda ota-ona nafaqat hayotlik chog‘larida, balki ular bu dunyodan o‘tib ketganlaridan keyin ham haqlarini ado etmoqlik farzand zimmasidagi vazifalardan sanaladi. Ana shulardan biri ota-ona yaqinlari va do‘stlariga yaxshilik qilishdir.
Ibn Dinordan rivoyat qilinadi: “Abdulloh ibn Umarning eshagi va sallasi bo‘lar edi. Bir kuni o‘sha eshagini minib ketayotgan edi, oldidan bir a’robiy o‘tib qoldi. Shunda “Sen falonchining o‘g‘li emasmisan?” dedi. U: “Ha, shunday”, dedi. Ibn Umar unga eshakni berib, “Bunga minib ol”, dedi va sallasini berib: “Buni boshingga o‘rab ol”, dedi.
Sheriklaridan biri unga: “Alloh sizni mag‘firat qilsin! Charchaganda minib turadigan eshagingizni, boshingizga o‘raydigan sallangizni mana shu a’robiyga berdingiz-a?” dedi. Ibn Umar: “Men Rasululloh sollallohu alayhi va sallamning “Yaxshiliklarning eng yaxshisi – kishi otasi ketganidan (vafot etganidan) so‘ng uning yaxshi ko‘rganlariga yaxshilik qilishidir”, deganlarini eshitganman. Uning otasi (otam) Umarning do‘sti edi”, dedi” (Imom Muslim rivoyati).
Abu Usayd Molik ibn Rabi’a So’idiy roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi: “Rasululloh sollallohu alayhi va sallamning huzurlarida edik, Bani Salimalik bir kishi kelib, “Yo Allohning Rasuli, ota-onamning vafotidan keyin ularga qilishim mumkin bo‘lgan yaxshiliklardan biror narsa qoldimi?” dedi. U zot: “Ha. Ularning haqqiga duo qilish, ular uchun istig‘for aytish, ulardan keyin ahdlariga vafo qilish, ular orqaligina bog‘lanadigan silai rahmni bog‘lash va ularning do‘stlarini ikrom qilish”, dedilar (Imom Abu Dovud rivoyati).
Hadisi sharifda farzand o‘z ota-onasiga qiladigan yaxshilik ularning vafotlaridan keyin ham davom etishi lozimligi bayon qilinmoqda. Ya’ni, farzand ota-onasi haqqiga ularning vafotidan keyin ham mag‘firat so‘rab duo qilib tursa, ular uchun Alloh taologa istig‘for aytishni kanda qilmasa, inshoAlloh ota-onasining savobiga savob qo‘shilib boraveradi, darajasi esa ko‘tariladi. Yana bir muhim jihat shuki, farzandlar ota-onasining yaqinlariga hamisha sila rahm qilishi, ularning hollaridan xabar olib turishlari lozim.
Imom Buxoriy rivoyat qilgan hadisda Rasululloh sollallohu alayhi va sallam: “Otangning do‘stligiga rioya qil, shunda Alloh taolo nuringni so‘ndirmaydi”, deganlar.
Demak, ota bilan do‘stlashgan har qanday odamlardan aloqani uzmaslik kerak.
Ilyosxon AHMЕDOV