Musulmon me’morligidagi eng yaxshi davr Amir Temur va uning avlodlari nomi bilan bogliq. Temuriylar davrida qurilish ishlari, me’morchilik misli ko‘rilmagan darajada rivojlangan. Amir Temur buyuk imoratlar, masjid va maqbaralar, ulkan bog‘u-rog‘lar, suv inshootlari barpo etganligi bilan ham mashxur.Temur va uning avlodlari davrida Samarqand, Toshkent, Buxoro, Shaxrisabz, Qarshi, Turkiston, Hirot, Mashhad, Nishopur, Qobul va boshqa shaharlarda buyuk yaratuvchilik ishlari olib borilgandi. Albatta, Amir Temur birinchi navbatda o‘z poytaxti Samarqandni dunyoning eng go‘zal va obod, ko‘rkam shahriga aylantirishni istar edi. Uni davrida Samarqandning dovrug‘i doston bo‘ladi. Shaharning to‘rt tomonida to‘rtta darvozasi bo‘lgan.Samarqandning o‘zida sohibqiron hukmronligi davrida 80 ga yaqin hammom, katta 5 ta bozor bo‘lgan. Xukmdor poytaxti atrofini bog‘larga aylantirgan. Bundan tashqari Shahrisabzdagi “Oq saroy” o‘z davrining eng muhtasham, betakror, murakkab me’moriy yechimga ega inshooti bulgan. Oradan bir necha yuz yilliklar o‘tgan bo‘lsada Amir Temur va Temuriylar bunyod etgan inshootlar o‘z mahobati va go‘zalligi bilan jahon me’morligining asl durdonalaridan biri bo‘lib turibdi.
Quyida Temuriylar tomonidan bunyod etilgan ba’zi inshootlarni e’tiboringizga havola etamiz
Jome masjidi (Bibixonim nomi bilan ataluvchi masjid)
(“Shohizinda”—«tirik shoh» ma’nosini beradi).«Shohizinda» ansamblida Temur va temuriylar qurdirgan maqbaralarning soni 20 dan oshadi.
«Guri Amir Maqbarasi» Sohibqiron shu yerga dafn etilgan. Ana shundan sung ushbu obida temuriylar sulolasining xilxonasiga aylanadi. Unda Amir Temurdan tashqari sohibqironning o‘g‘illari Umarshayh Shoxruh va Mironshoh, nabirasi Mirzo Ulug‘bek va Amir Temurning piri Sayyid Barakaning ham sag‘analari bor.
“Zangi ota” maqbarasi
“Suzuk ota “ majmuasidagi qadimgi masjid
“Shayxontohur maqbarasi”
Maqola va rasmlar muallifi Shahzod Shomansurov
Har bir tarixiy obida – xalqimiz tarixi va madaniyatining guvohi. Mirzacho‘l hududida joylashgan “Yog‘ochli sardoba” ham ana shunday noyob yodgorliklardan bo‘lib, uning me’moriy tuzilishi va muhandislik yechimi o‘z davrining ilg‘or bilimlariga tayanilganini ko‘rsatadi.
– Sardobaning gumbazsimon tuzilishi, 15 metrlik ichki diametri va 12 metr balandligi uni nafaqat amaliyotda samarali, balki arxitektura jihatdan ham o‘ziga xos namuna sifatida namoyon etadi. Yerdan ikki metr balandlikdagi tuynuklar, salqinlikni saqlovchi ventilyatsiya tizimi, simmetriyali qurilishi va devor qalinligining yuqoriga ko‘tarilgan sari yupqalashib borishi – bularning barchasi sardobaning betakrorligigidan dalolat beradi,– deydi tarixchi-arxeolog Solijon Qudratov.
Sardobaga arksimon kirish qismi orqali g‘ishtli zinapoyalardan foydalanib tushiladi. Kirish qismidagi yo‘lakcha ustidan esa xizmatchilar uchun maxsus xonalarga chiqish mumkin bo‘lgan aylanma zinapoya qurilgan.
So‘nggi yillarda mamlakatimizda turizmni rivojlantirishga alohida e’tibor qaratilayotgan bir paytda “Yog‘ochli sardoba” ham qayta tiklash ishlari doirasida o‘rganilmoqda. Ba’zi rekonstruksiya ishlari boshlangan bo‘lsa-da, ma’lum texnik va moliyaviy sabablarga ko‘ra, qurilish vaqtincha to‘xtab qolgan.
– Endi bu maskanni to‘liq ta’mirlab, turistik marshrutlarga qo‘shish, atrofida dam olish maskanlari, suv yo‘llari, mahalliy hunarmandchilik obyektlarini rivojlantirish rejalashtirilgan. Bunda davlat-xususiy sheriklik asosida yosh tadbirkorlarni ham jalb etish ko‘zda tutilmoqda, – deydi Sirdaryo viloyat hokimining o‘rinbosari Shohruh Isoqulov.
“Toshkent – Samarqand – Buxoro” magistral yo‘li bo‘ylab joylashgan “Yog‘ochli sardoba” hozirning o‘zidayoq sayohatchilar diqqatini o‘ziga tortmoqda. Shu bois, yaqin istiqbolda bu inshoot nafaqat tarixiy yodgorlik, balki madaniy-ma’rifiy tadbirlar o‘tkaziladigan, mahalliy va xalqaro turizmni qo‘llab-quvvatlaydigan muhim markazga aylanishi, shubhasiz.
G‘ulom Primov, O‘zA muxbiri