*** HAYZ, NIFOS VA ISTIHOZA ***

Ayollardan uch xil qon keladi:

Hayz. Balog‘atga yetgan va iyos (hayzdan qolish) yoshiga to‘lmagan ayolning bachadonidan hech qanday kasallik yoki homiladorliksiz har oyning ma’lum kunlarida keladigan qondir. Ayol ellik besh yoshida iyos yoshiga yetgan hisoblanadi. Hayz muddatining kami uch, ko‘pi o‘n kundir.

Nifos. Ayollardan tug‘ishdan so‘ng keladigan qondir. Muddatining ko‘pi qirq kundir, kami uchun ma’lum chegara belgilanmagan.

Istihoza. Ayollardan hayz paytida uch kundan oz va o‘n kundan ko‘p muddatda, nifosda esa kirq kundan so‘ng ham (tomir yorilishi tufayli) keladigan qondir.

*** Tuhr (hayzdan poklanish) muddati ***

Ikki hayz orasidagi poklanish muddati kamida o‘n besh kundir. Eng ko‘p muddati belgalanmagan. Faqat istihoza qoni kelayotganida balog‘atga yetgan ayolning hayz muddati o‘n kun, poklanish holati o‘n besh kun, nifos muddati esa kirq kun qilib belgilanadi.

*** Hayz va nifos paytida qilish harom bo‘lgan amallar ***

Hayz va nifos paytida ushbu sakkiz amalni qilish harom:

1. Namoz o‘qish.
2. Ro‘za tutish.
3. Qur’oni karimdan bir oyat miqdoricha o‘qish (zikr, sano va duo maqsadida duo oyatlarini o‘qish joiz).
4. Qur’oni karimni yo biror oyatni g‘ilofsiz ushlash (oyat qog‘oz yoki matoga yozilgan bo‘lsa ham).
5. Masjidga kirish.
6. Ka’bani tavof qilish.
7. Jinsiy aloqa qilish.
8. Erkakning ayol kindigi bilan tizzasi orasidagi a’zolaridan foydalanishi.

*** Poklanish nima bilan tamomlanadi? ***

Hayzning (o‘n kun), nifosning (qirq kun) muddati o‘tgach, g‘usl qilmasdan jinsiy aloqa kilish joizdir.

Hayz va nifosning eng ko‘p muddati o‘tmay turib, ayolning doimiy odati bilan qon to‘xtasa, g‘usl yo tayammum qilib, namoz o‘qimaguncha yoki namoz uning zimmasida qarz bo‘lmagunicha, jinsiy aloqa qilishi mumkin emas. Buni shunday tushunish kerak: ayol hayzi to‘xtagach,  g‘usl qilib namoz o‘qishi uchun yetarli yo oshiqcha vaqt kechsa ham g‘usl yoki tayammum qilmay shuncha vaqt o‘gkazganidan so‘ng eri bilan jimo qilishi mumkin.

*** Farzlarning qazosi ***

Hayz yoki nifos qoni to‘xtagach, ayol (Ramazonda bo‘lsa) ro‘zasining qazosini tutib beradi. Qazo bo‘lgan namozlarini o‘qimaydi.

*** Junub kishiga harom bo‘lgan amallar ***

G‘usl qilguncha beshta narsa harom bo‘ladi:

1. Namoz o‘qish.
2. Qur’oni karimdan bir oyat (bo‘lsa ham) o‘qish.
3. Qur’onni yo biror oyati karimani g‘ilofsiz ushlash.

Izoh: G‘ilof Qur’oni karimga yopishgan bo‘lmay, faqat uni muhofaza qilish uchun qo‘llanadigan sumka, mato, xaltachaga o‘xshash narsalardir. Bular Qur’oni karimga yopiishmagani uchun, ular orqali Qur’oni karimni ushlash joiz. Ammo Qur’onning jildi Qur’oni karimdan bo‘lgani uchun, uni g‘ilofsiz ushlash joiz emas.

4. Masjidga kirish.
5. Ka’bani tavof qilish.

*** Tahoratsiz kishi uchun harom bo‘lgan amallar ***

Tahoratsiz kishiga quyidagi uch amalni qilish haromdir:

1. Namoz o‘qish.
2. Qur’onni yoki bir oyati karimani g‘ilofsiz ushlash.
3. Ka’bani tavof qilish.

*** Istihoza va shunga o‘xshash narsalarning hukmlari ***

Istihoza burundan to‘xtovsiz qon oqishi kabi holat bo‘lib, namoz o‘qish, ro‘za tutish va jinsiy aloqa qilishga mone’lik qilmaydi. Istihozali ayol huddi siydigini tuta olmagan yoki davomli ichi ketayotgan kishidek uzrli hisob lanib, har bir namoz vaqti kirgach, tahorat qiladi va xohlaganicha farz yoki nafl namoz o‘qishi mumkin. Uzrli kishilarning tahorati namoz vaqti chiqishi bilan buziladi.

Izoh: Bu hukm Imomi A’zam, roziyallohu anhu, va Imom Muhammadga ko‘radir. Ya’ni uzrli kishi bomdod namozi uchun qilgan tahorati bilan faqat bomdod namozini o‘qiydi. Tahoratni buzuvchi boshqa sabab bo‘lmasa ham, quyosh chiqishi bilan uning tahorati buziladi. Imom Abu Yusufga ko‘ra, uzrli kishining tahorati namoz vaqti kirishi bilan ham, chiqi­shi bilan ham buziladi. Bunga ko‘ra, uzrli kishining quyosh chiqqanidan so‘ng qilgan tahorati peshin vaqti kirishi bi­lan buziladi.

Imomi A’zam va Imom Muhammadga ko‘ra esa, uzrlining tahorati namoz vaqti kirishi bilan buzilmaydi. Imom Zufarga ko‘ra, uzrlining tahorati faqat namoz vaqti kirishi bilan, ya’ni bamdod namozi uchun qilgan tahorati, quyosh chiqi­shi bilan emas, balki peshin namozi vaqti kirishi bilan bu­ziladi.

*** Odam qachon uzrli hisoblanadi? ***

Uzrga sabab bo‘lgan holat boshlanganidan so‘ng to‘la bir namoz vaqti o‘tgunicha hech to‘xtamay davom etsa, kishi uzrli hisoblanadi.

*** Davomiylik sharti ***

Uzrning davomiylik sharti dastlab boshlangan paytda bir namoz vaqtini to‘la qamrab olgach, keyingi namoz vaqtida bir marta bo‘lsa ham yana ro‘y berishidir. Uzrning nihoyasiga yetishi, ya’ni uzrli holatdan chiqish sharti, bir
vaqt namoz muddatida to‘liq uzrdan xoli bo‘lish, ya’ni uzrsiz o‘tkazishdir. 

*** Najosat va najosatdan poklanish ***

Najaslar ikki xil bo‘ladi: najasi g‘aliza, najasi xafifa.

Aroq, oqqan qon, o‘lib qolgan hayvon go‘shti va oshlanmagan teri, go‘shti yeyilmaydigan hayvonlarning siydigi, it va yirtyich hayvonlar axlati, so‘lagi, tovuq, g‘oz hamda o‘rdak axlati, inson vujudidan chiqqan tahoratni buzuvchi (qon, maniy, maziy, vadiy kabi) narsalar najasi g‘aliza hisoblanadi.

Ot va go‘shti yeyiladigan hayvonlarning siydigi hamda go‘shti yeyilmaydigan (lochin, kalxat) qushlarning axlati kabilar najasi xafifa deyiladi.

Najasi g‘alizaning dirham miqdori quyuq najosatlarda 3,2 gr. va suyuq najosatlarda esa ochiq qo‘l kaftining suv turadigan qismiga teng miqdor yoyilishidir. Najasi xafifa kiyim va badanning to‘rtdan biridan oz miqdoriga yoyilsa, namozga mone’ emas. Igna uchi qadar mayda bo‘lgan siydik tomchisining ham zarari yo‘q.

Harom to‘shak yoki tuproqda yotgan kishining terisi yoki oyog‘ining nami bilan ho‘l bo‘lib, oyoq yoki badanda najosat asorati ko‘rinsa, badan va oyoq harom bo‘ladi. Aks holda harom bo‘lmaydi. Siqilganida suv chiqmaydigan darajada nam bo‘lgan harom kiyimga o‘ralgan pok va quruq kiyimlar ham harom bo‘lmaydi.

Quruq, iflos joyga yoyilgan nam kiyimlar ham yer undan nam bo‘lib qolsa-da, nopok bo‘lmaydi. Najas narsa ustidan esayotgan shamol kiyimga tegsa ham, uni iflos qilmaydi. Faqat kiyimda biror asorati qolsa, iflos bo‘ladi.

*** Najosat tekkan narsalar qanday tozalanadi? ***

Qonga o‘xshash ko‘rinib turgan najas bir marta yuvib tashlash bilan ketkaziladi. Batamom ketkazish qiyin bo‘lib, iarsalarda najosat asorati (rang, hid kabi) qolsa, zara­ri yo‘q. Siydikka o‘xshash aniq ko‘rinmaydigan najosatlar uch marta yuvish va har bir yuvishdan so‘ng siqib tashlash bilan ketkaziladi.

Libosga, badanga tekkan najaslar suv, sirka, gul suvi kabi suyuqliklar bilan yuvib poklanadi.

Mahsi va shunga o‘xshash narsalar unsurli najosatdan nam bo‘lganida ham yerga yoki tuproqqa surtish bilan, qilich (pichoq) va unga o‘xshash narsalar esa, artib tozalash bilan poklanadi.

*** Yerning tozalanishi ***

Iflos bo‘lgan yer yuzasi quyosh yoki shamol ta’sirida qurib, ustidagi najosat asorati yo‘qolgach, poklangan hisoblanadi. Bunday joyda namoz o‘qish joiz. Faqat u tuproqka tayammum qilib bo‘lmaydi. Zero, tayammumda tuproq (najosatdan) pok bo‘lishi shart. Shuningdek, yerda o‘sib turgan daraxt va o‘tlar ham ustidagi najosat qurib yo‘qolgach, toza hisoblanadi.

***  Boshqa holga o‘tish bilan poklanish ***

Iflos bir narsa chirishi yoki yonib kul bo‘lishi bilan mohiyati o‘zgarsa, poklangan hisoblanadi. Libos yoki badanda qurib qolgan maniy qirib tashlansa, pok bo‘ladi. Agar qurimagan bo‘lsa, yuvib tozalanadi.

* O‘lik hayvonlarning terisi va shunga o‘xshash narsalarning poklanishi *

Inson va to‘ng‘izdan boshqa, go‘shti yeyilmaydigan o‘lik hayvonlarning terisi achchiqtosh, tuz va shunga o‘xshash dorivorlarni sepish orqali haqiqiy ma’noda, tuproq surish yoki quyoshda quritish orqali esa hukmiy ma’noda oshlash bilan poklanadi.

Izoh: O‘lik fil terisi ham oshlansa, halol. Chunki fil hukman vahshiy hayvonlar sirasiga kiradi. Zero, Payg‘ambarimiz, sollallohu alayhi va sallam, fil tishidan yasalgan taroq qo‘llagan edilar.

Go‘shti yeyilmaydigan hayvonlarning terilari, shar’iy so‘yish («Bismillah» aytish) bilan pok bo‘ladi. Go‘shtlari esa shar’iy so‘yilsa ham, halol bo‘lmaydi.

Qon bormaydigan soch, tirnoq, shox va yog‘i bo‘lmagan suyakka o‘xshash a’zolar, hayvon o‘lgach, nopok hisoblanmaydi. Ammo asab tolalari nopokdir. Kiyikning mushkxaltasi, mushkning o‘zi kabi pokdir, yeyilishi joiz. Yovvoyi mushukning mushki ham pok bo‘lib, uning hushbo‘y hididan sepgan kishining namozi durustdir.

Takrorlash uchun savollar

1. Hayz, nifos va istihoza orasidagi farqni, har birining eng kam va eng ko‘p muddatlarini ayting.
2. Ikki hayz orasidagi eng qisqa va eng uzun poklik muddati qancha?
3. Hayz va nifos paytida bajarilshni harom bo‘lgan amallarni bayon qiling. Poklik holati qay tarzda to‘liq bo‘ladi, hayz va nifosda bo‘lgan ayol namoz va ro‘zani qazo qiladimi?
4. Junub va tahoratsiz bo‘lgan kishiga bajarish harom bo‘lgan amallarni bayon qiling.
5. Istihoza va shunga o‘xshash holatlarning hukmini tushuntirib bering.
6. Kishi qachon uzrli hisoblanadi? Uzrning davomiylik sharti bilan nihoyaga yetish shartini ayting. Uzrli kishi qanday tahorat qiladi va qanday hollarda tahorati buziladi?
7. Najosatning turlarini ayting, har biriga bittadan misol keltiring. Qancha miqdordagi najosat, namozga mone’ hisoblanmaydi?
8. Ko‘zga ko‘rinadigan va ko‘rinmaydigan najosatlar qanday tozalanadi? Libos va badandagi najosat nima bilan poklanadi? Mahsi va shunga o‘xshash narsalar qanday tozalanadi?
9. O‘lik hayvonlarning terisi nima bilan poklanadi? O‘lim tirnoq va suyaklarning iflosligiga sabab bo‘ladimi? Kiyiklarning mushk xaltasi pokmi yo nopok?

KЕYINGI MAVZULAR:

NAMOZ KITOBI:

Vojib bo‘lishining shartlari;

Vojib bo‘lishining sababi;

Namoz vaqtlari;

Ikki farz namozning birga (jam’) o‘qilishi;

Mustahab bo‘lgan namoz vaqtlari;

Namoz o‘qish makruh bo‘lgan vaqtlar;

Nafl va sunnat namoz o‘qish makruh bo‘lgan vaqtlar;

Azon va takbirning hukmlari;

Azon;

Arabchadan boshqa tilda azon aytish;

Muazzinga oid mustahab amallar;

Azonning makruhlari;

Qazo namozlarida azon;

Azon eshitilganda nima deyiladi?

Namozning shartlari;

Namozning ruknlari;