Sayt test holatida ishlamoqda!
22 Aprel, 2025   |   24 Shavvol, 1446

Toshkent shahri
Tong
04:07
Quyosh
05:33
Peshin
12:27
Asr
17:11
Shom
19:14
Xufton
20:34
Bismillah
22 Aprel, 2025, 24 Shavvol, 1446

Moturidiya ta’limoti

03.10.2019   11866   2 min.
Moturidiya ta’limoti

Abu Mansur Moturidiyning to‘liq nomi Abu Mansur Muhammad ibn Muhammad ibn Mahmud al-hanafiy al-Moturidiy as-Samarqandiyning ko‘proq manbalarga qaraganda 870 yilda Samarqandning Moturid qishlog‘ida (hozirgi Jomboy tumani) tug‘ilgan.
Abu Mansur Moturidiy sunniy e’tiqodidagi ikki yirik ta’limotlardan biri bo‘lmish moturidiya ta’limotining asoschilaridan hisoblanadi. Fiqh olimi, kalom ilmining moturidiylik oqimi asoschisi. «Imom al-hudo» («Hidoyat yo‘li imomi»), «Imom al-mutakallimin», («Mutakallimlar imomi») nomlari bilan ulug‘langan.
Moturidiylik aqidaviy yo‘nalishini keng quloch yozishi, xususan
usmoniylar davlati davriga to‘g‘ri keladi.
Moturidiyning ko‘plab asarlari mavjud bo‘lib, bu asarlarni
mavzularga ko‘ra nomlaridan kelib chiqib uch qismga bo‘lish mumkin:
1. Tafsir:
Moturidiyning “Ta’vilot al-ahli sunna” yoki “Ta’vilot al-Qur’on” nomi bilan tanilgan tafsiri bo‘lib, bu kitob Moturidiya aqidasida ma’lum-u mashhur bo‘lib, Moturidiya aqidaviy yo‘nalishidagi kishilar uchun bu tafsir avvalda ham, keyin ham bemisl deb sanalgan.
2. Kalom ilmi:
1. “Kitob at-tavhid” Moturidiyning bu kitobi kalom ilmiga oid asarlarining eng ahamiyatga molikligi hisoblanadi. Bu asarda u zotning kalom ilmiga tegishli qarashlari qaror topgan va yana eng muhim e’tiqodiy masalalarni bayon qilgan.
2. Aqida bo‘yicha risolalar.
3. Risola fil imon bu risolani Abu Mu’in Nasafiy Tamhid kitobida zikr etadi.
4. Maqolot: Moturidiyning “Maqolot” kitobi dastlabki “Maqolot” janridagi kitoblardan hisoblanadi. Biroq kitob bizgacha biron-bir nusxasi bizgacha yetib kelmagan.
5. Bayon vahmiy al-mu’tazila;
6. Radd tahzibiy al-jadal;
7. Radd vaidiy al-fusaq;
8. Radd availiy al-adilla;
9. Radd al-usul al-homsat ila Abi Muhammad Bohiliy.
3. Usul al-fiqh.
Moturidiya va ash’ariya ta’limotlariga bir-biriga juda ham yaqin. Ushbu o‘zaro yaqinlik, oralaridagi ittifoq va kelishuvni vujudga keltiradi. Natijada har ikkalasi «Ahli sunna-val-jamoa» yo‘nalishi bo‘lib tanilgan ikki toifaga aylandi.
Moturidiy o‘z ta’limotini an’analarini va ilmiy asarlari bilan
Movarounnahr ilohiyot maktabi rivojlanishiga katta ulush qo‘shdi.
Ilohiyot ilmlari to‘la shakllanib kamol topishiga xizmat qildi. Ularni
qayta ishlab chiqib, ma’lum tizimga solishdek bir ishni amalga oshirdi va
hanafiy talimotini O‘rta Osiyo xalqlarining urf-odatlari bilan
bog‘liqligini o‘z qarashlari orqali ko‘rsatib berdi. Uning ta’limoti
islom dinining buyuk aqidaviy oqimidan biri sifatida tanildi.
Mashhur turk olimi Toshkubrozodaning ta’kidlashicha: «Ahli-sunnaval jamoa»da kalom ilmi raislari ikki kishi bo‘lib, ulardan biri Hanafiy ikkinchisi Shofi’iydir. Hanafiy Abu Mansur al-Moturidiy Shofi’iy esa Abul Hasan Ash’ariydir”.
Ko‘rinib turibdiki, bizning diyorlarimizda aqida masalalarida moturidiya ta’limotlariga amal qilinadi.

Muhammadiyxon Hojiyev

Asaka tumani «Mirzaxoliq ota» jome masjidi imom xatibi

Maqolalar
Boshqa maqolalar

"Vazifamdan qutuldim”, deb o‘ylamang!

21.04.2025   2491   3 min.

Ba’zi otalar ayoli, bolalaridan o‘zining ayshu ishrati va ulfatchiligini ustun qo‘yadilar, gohida o‘sha tarafga butunlay burilib ketadilar.

Ey muhtaram ota! Nima uchun oilangiz va bolalaringizdan qochyapsiz?! Nima uchun ko‘zingizdagi nurga parda tashlayapsiz, farzandlaringiz sizni tun qorong‘usidan bosh­qa mahal ko‘ra olishmayapti.

Barchalari sizni izlaydilar. Yosh bolalarni o‘psangiz, kattalar davrasida bo‘lsangiz, tabassumingizga sababchi bo‘luvchi ayolingizga e’tibor qaratsangiz, qanday ham go‘zal!

Zimmangizdagi ularning haqlariga bee’tibor bo‘lmang. “Yemak-ichmak, kiyim-kechagini to‘kib-sochib qo‘ysam bo‘ldi, vazifamdan qutuldim”, deb o‘ylamang. Ular siz tomoningizdan yetkaziluvchi  ma’naviy, ruhiy ozuqaga muhtojdirlar.

Ey muhtaram ota! Oilangiz bee’tibor qolsa, ko‘zi ochlarning hirslari ularni yeb bitirishi mumkin. “Boshsiz qolgan jasad tirik turadi”, deb o‘ylamang. Siz oilangiz uchun tananing boshideksiz, bosh tanadan judo bo‘lsa, ruh tanadan ajraydi va hayot tugaydi.

Oilangizga mustahkam qo‘rg‘on bo‘ling. Unutmangki, qiyomat kuni har bir rahbar o‘z qo‘l ostidagilari borasida javob beradi.

Barcha mas’uliyatni ayolingizga yuklab qo‘ymang. Tarbiya mashaqqatini uning yelkasiga yuklamang.

O‘tinaman, zoye bo‘layotgan umringizga, oilangizga qayting! Avval Robbingizga qayting va qilgan gunohu isyonlaringizga tavba qiling. Namozga mahkam bo‘ling. Qalbingizda iymon qayta barq urib, rahmat vujudingizga sizib kirishi uchun tun qorong‘usida turib tahajjud o‘qing.

Har gal bolalaringizni, ayolingizni ko‘rsam, ularning ko‘zidagi mahzunlik meni tilka-pora qiladi. Buning ta’siridan sizga aytadigan oxirgi gapim:

Yerdagilarga rahm qil, samoning Egasi senga ham rahm qiladi. Senga shukrini ado qilolmaydigan darajada ne’matlar ato etgan Robbingga yaqinlash. Oila deb atalmish ne’matdan yuz o‘girding. Oilangni tashlab ketding, ular qayoqqa borarini bilmay qolishdi.

Achinarli bir voqeani keltiray: Ota-onasi ishga ketib yolg‘iz qolgan bolalarning sho‘xliklari avjiga chiqib, oralaridan biri pichoq o‘ynab xonadagi charim divan va kursini yirtib, teshdi. Ota ishdan kelib bolaning qilgan ishini ko‘rdi va qattiq g‘azablanib bolaning qo‘l-oyoqlarini mahkam bog‘lab qo‘ydi.

 Bola tinmay yig‘lab, bo‘shatib yuborishlarini o‘tinib so‘radi. Lekin bari befoyda edi. G‘azablangan otaga hech narsa ta’sir qilmadi. Lekin ona bog‘ichlarni yechishga urindi. Ota unga: “Agarda yechsang, taloqsan”, dedi.

 Bola tinmay yig‘layverganidan tinkasi quridi va uxlab qoldi. Uning qo‘l-oyoqlarining rangi o‘zgara boshladi va ko‘karib ketdi.

 Ota qo‘rqib ketganidan bog‘ichni yechdi va bolani darhol shifoxonaga olib bordi. Bola koma holatida edi. Shifokorlar bolaning oyoq-qo‘llarini amputatsiya qilishga qaror qilishdi. Bola o‘tkir ishemiyaga chalingan edi.

 Ota amputatsiya qilish uchun berilgan qog‘ozga imzo qo‘yarkan, tinmay yig‘lardi.

 Haqiqiy musibat bola jarrohlik amaliyotidan chiqqanidan keyin boshdandi. Bola otasiga qarab: “Dada, dadajon, oyoqlarimni qaytarib berishsin. Endi hecham bunday ish qilmayman”, deya dod soldi.


Hasson Shamsiy Poshoning
“Jannat bo‘stonidagi oilaviy oqshomlar” nomli kitobidan
G‘iyosiddin Habibulloh, Ilhom Ohund, Abdulbosit Abdulvohid tarjimasi.