Sizni “Faqirlik ayb emas. Alloh faqirlarni ko‘proq yaxshi ko‘radi. Nabiy sollallohu alayhi vasallam ham faqir bo‘lganlar. Qanoat tuganmas xazinadir. Zohidlik fazilat, tama’ razolatdir. Samimiylik faqirlarning dastmoyasidir. Boylar birovlarning qonini so‘ruvchi kishilardir. Boylik giyohvand moddaning bir turidir” deb, shu gaplarga ishontirishadi. Ular sizni faqirligingizdan rohatlanadigan, ehtiyojmandligingizdan lazzatlanadigan, zaiflikka va tadbirning ozligiga rozi bo‘ladigan qilib qo‘yishadi.
Biroq, hech kim sizga Usmon va “Jayshul Usra”, Talha va uning saxovati, Zubayr va uning ko‘chmas mulklari, Ibn Avf va uning tijoratlari, Ibn Abu Vaqqos va uning sadaqalari haqida hargiz gapirmaydi. Alloh taolo barcha sahobalardan rozi bo‘lsin!
Hech kim sizga sayyidimiz Muhammad sollallohu alayhi vasallamning kufrdan va faqirlikdan panoh so‘raganlari, “Yuqori qo‘l (beruvchi qo‘l) pastki qo‘l (oluvchi qo‘l)dan yaxshiroqdir”, “Kuchli mo‘min Allohning nazdida zaif mo‘mindan yaxshiroqdir” degan hadislarini hargiz aytmaydi. Balki ular sizga “Faqir, zaif, muhtoj bo‘lsangiz, hech qisi yo‘q” deyishadi.
Siz moddiy imkoniyat yaxshi bo‘ladigan boylik bosqichiga o‘tmang. Aks holda faqirlikdan qutulib, o‘zingizni tiklab olganingizdan so‘ng atrofingizdagi yetishmovchilik, nochorlik, kamsitish kabi holatlar haqida surishtira boshlaysiz. Bunday savollaringiz bilan sizni faqir holda ko‘rishni istaganlarni noqulay ahvolga solib qo‘yasiz.
Alloh taolo Qur’oni Karimda shunday marhamat qiladi:
قُلْ مَنْ حَرَّمَ زِينَةَ اللّهِ الَّتِيَ أَخْرَجَ لِعِبَادِهِ وَالْطَّيِّبَاتِ مِنَ الرِّزْقِ قُلْ هِي لِلَّذِينَ آمَنُواْ فِي الْحَيَاةِ الدُّنْيَا خَالِصَةً يَوْمَ الْقِيَامَةِ كَذَلِكَ نُفَصِّلُ الآيَاتِ لِقَوْمٍ يَعْلَمُونَ
“Sen: “Alloh O‘z bandalariga chiqargan ziynatlarni va pokiza rizqlarni kim harom qildi?!” deb ayt. “Ular hayoti dunyoda iymon keltirganlarga, qiyomat kunida esa faqat o‘zlariga xosdir”, deb ayt. Biladigan qavmlar uchun oyatlarni mana shunday mufassal bayon qilamiz” (A’rof surasi, 32-oyat).
Yuqorida “Jayshul Usra” degan jumlani keltirib o‘tdik. Xo‘sh, o‘sha voqea qanday bo‘lgan edi?
Bu g‘azot tarix kitoblarimizda Tabuk g‘azoti nomi bilan mashhur. Bu urushda musulmonlar rumliklarga qarshi yo‘lga chiqadilar. Hiraql boshchiligida 40 mingdan ortiq rumliklar qo‘shini to‘planadi. Masofa uzoq, safar og‘ir, ob-havo issiq, suv va ozuqa kam, musulmonlar soni 30 ming atrofida bo‘lgani uchun yetishmovchiliklar bor edi. Shuning uchun Nabiy sollallohu alayhi vasallam kishilarni qo‘shinni kerakli jihozlar bilan ta’minlashga chaqirdilar. Odamlar o‘zlaridagi bor narsalarini olib kelib, ta’minlash ishiga hissa qo‘sha boshladilar. Hatto ayollar ham o‘zlaridagi tilla taqinchoqlarni keltirib berardilar. Ana shu paytda Usmon ibn Affon roziyallohu anhu qo‘shinni mingta tuya bilan ta’minladilar. Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning huzurlariga o‘ng ming dinor olib keldilar. Bu pul bilan qo‘shinning uchdan birini ta’minlash mumkin edi. Mana shu tarzda buyuk sahobiy ikki olam sarvari taraflaridan bunday e’tirof etildilar: “Usmonga bugundan keyin qilgan amali zarar bermaydi”.
Quduq hodisasi
Madinadagi barcha quduqlar qurib qolgan, faqat birgina quduqda suv bor edi. Odamlar suvga muhtoj, tashnaliklari ziyoda bo‘lgan bir holatda edilar. Lekin quduq bir yahudiyga tegishli bo‘lib, musulmonlarga suvni tekinga bermasdi. Suvga ehtiyojmand musulmonlar orasida moddiy imkoniyati kamlar ham bor edi. Ular suv uchun to‘lov qilolmasdilar.
Ichadigan suving yahudiyning qo‘lida bo‘lsa nima qilasan?
Musulmonlar suvdan bemalol bahramand bo‘lishlari uchun biror musulmon o‘sha quduqni sotib olishi kerak. Ana shu sotib olgan inson Usmon roziyallohu anhu bo‘ldilar. U kishi quduqni sotib olib, musulmonlarga vaqf qildilar. Shundan keyin musulmonlar tekinga bemalol suv ichadigan bo‘lishdi. Ha, Usmon roziyallohu anhu musulmonlarni qiyin vaziyatdan chiqishlariga sabab bo‘lgandilar.
Menga Madina bozorini ko‘rsatib qo‘y
Abdurahmon ibn Avf roziyallohu anhu Madinaga hijrat qilib bordilar. Nabiy sollallohu alayhi vasallam muhojirlar bilan ansorlarni birodar qilib qo‘yayotgan lahzalarida Abdurahmon ibn Avf roziyallohu anhuni ansorlardan Sa’d ibn Robiy’ roziyallohu anhu bilan birodar qilib qo‘ydilar. Sa’d ibn Robiy’ roziyallohu anhu molining yarmini, pulining yarmini, yerining yarmini va ayollaridan ba’zisini Abdurahmonga taklif qildi. Shunda Abdurahmon ibn Avf roziyallohu anhu bu taklifni qabul qilmadilar, balki, “Alloh taolo molingga va ahlingga baraka bersin! Menga Madina bozorini ko‘rsatib qo‘y!” dedilar. Shunday qilib u zot roziyallohu anhu Madina bozorlarida savdo ishlari bilan shug‘ullanib, tez fursatda sahobalarning eng boylaridan biriga aylandilar. Vafot etganlarida o‘zlaridan juda ko‘p mol meros bo‘lib qolgani, ayollarining har biriga merosdan 80 ming dinordan ulush tekkani tarix kitoblarida keltiriladi.
Demak, dinimizda boy bo‘lishdan qaytarilmagan, hadisi shariflarda musulmonning qo‘lidagi halol mol naqadar yaxshi ekanligi ta’kidlangan.
Unutmang, faqirlik ayb emas, shuningdek, boylik ham. Jannatga faqirlar kiradi, boylar ham.
Boylar ham jannatga kirishi uchun qo‘llaridagi boylik Alloh rozi bo‘ladigan ishlarga sarf etilishi, oxiratga ajr sifatida zaxira bo‘lishi kerak. Bundan tashqari boylik insonning qalbini egallab olib, yashashdan maqsadi boylik yig‘ish bo‘lib qolmasligi, balki boylikni oxiratda ulug‘ maqom topish uchun bir vosita qilib olishi kerak.
Internet ma’lumotlari asosida
Nozimjon Iminjonov tarjima qildi
Hozirgi kunda islom jamiyatida, dunyo musulmonlari, ayniqsa yurtimiz musulmonlari orasida fatvo berish, fatvo chiqarish, fatvo so‘rash kabi atamalar ko‘p ishlatilmoqda.
Fatvo so‘zi arab tilida “savolga javob berish” ma’nosini anglatadi. Istilohda esa, shar’iy masala haqida savol so‘ragan odamga dalilga asoslangan holda javob berishdir.
Birinchi fatvo beruvchi shaxs Rasululloh sallallohu alayhi vasallam bo‘lgan. U zotdan keyin sahoba, tobein va keyingi davr mujtahid ulamolar fatvo berish bilan shug‘ullanib, bugungi kunimizgacha davom etib kelmoqda. Shariatda musulmonlar hayotida paydo bo‘ladigan savollar bo‘yicha fatvo berilishi bu farzi kifoya amal hisoblanadi.
Qur’on va hadisdan hukm chiqarishning o‘ziga xos talablari mavjud. Qur’on va hadisga asoslangan holda musulmonlarning manfaatlaridan kelib chiqib, inson kamoloti, jamiyat farovonligi hamda uning ijtimoiy taraqqiyotini ko‘zlab hukm chiqarish alohida bilim va malaka talab etadi. Mo‘tabar manbalarda qayd etilishicha, arab tili, Qur’on va hadis ilmlari, fiqh va islom tarixini juda chuqur va mukammal biladigan va yana boshqa zarur sifatlarga ega bo‘lgan shaxslargina fatvo berish huquqiga ega.
Shunday bo‘lsa-da, biror-bir masalada hukm chiqarish zarur bo‘lib qolsa, avvalo, mazhablar ta’limotiga tayaniladi, agar ularning birortasida masalaning yechimi topilmasa, musulmonlarga osonlik va qulay sharoit yaratish nuqtayi nazaridan muftiylar tomonidangina fatvolar chiqarilishi mumkin.
Fatvo berish mas’uliyati. Islomda fatvoning o‘rni va ta’siri muhim bo‘lishi bilan birga o‘ta mas’uliyatli vazifa ham hisoblanadi. Chunki fatvoda Allohning hukmlarini bayon qilish maqsad qilinib, unda halol-harom, savob-gunoh, jannat-do‘zax orasidagi amallar ko‘rsatib beriladi. Imom Shotibiy rahmatullohi alayh fatvo berish mas’uliyati haqida to‘xtalib quyidagilarni ta’kidlaydi: “Muftiy – hukmlarni yetkazishda Rasululloh sallalllohu alayhi vasallamga o‘rinbosar va U zotning merosxo‘ri hisoblanadi. Shu bois u Rasululloh sollalllohu alayhi vasallam nomlaridan gapiradi”.
Haqiqatan, Abdulloh ibn Ja’fardan rivoyat qilingan hadisi sharifda Rasululloh sallallohu alayhi vasallam bu borada ogoh va e’tiborli bo‘lishga chaqirib: “Fatvoga jur’atli bo‘lganlaringiz do‘zaxga jur’atli bo‘lganingizdir”, – deganlar. Ya’ni voqe’likni to‘liq o‘rganmay, yetarli bilim va tajriba orttirmay turib, qo‘rqmasdan jur’at bilan fatvo berishdan qaytarganlar.
Buni chuqur anglab yetgan musulmonlarning dastlabki avlodlari o‘zlaridan ilmli shaxs bo‘lgan joyda sukut saqlashgan.
Imom Molik rahmatullohi alayhdan goho ellikta masala so‘ralganda bittasiga ham javob bermagan paytlari bo‘lgan ekan. Buning sababi so‘ralganda, u zot: “Javob beruvchi o‘zini avval do‘zaxga solib ko‘rsin, xalos bo‘lishiga ko‘zi yetsa, javob bersin”, – degan ekanlar.
Abu Aliy az-Zarirdan rivoyat qilinadi: “Men Ahmad ibn Hanbalga: “Kishiga fatvo berishi uchun qancha hadis yetarli, yuz ming hadis yetadimi?” – dedim. U: “Yo‘q”, – dedi. Men: “Ikki yuz mingchi?” – dedim. U: “Yo‘q”, – dedi. Men: “Uch yuz mingchi?”, – dedim. U: “Yo‘q”, – dedi. Men: “To‘rt yuz mingchi?” – dedim. U yana: “Yo‘q”, dedi. Shunda men: “Besh yuz ming bo‘lsachi?”, – degan edim, u: “Umid qilaman”, – deb aytdi”.
Yuqorida keltirib o‘tilgan dalillardan kelib chiqib shuni ta’kidlash lozimki, fatvo berish o‘ta mas’uliyatli bo‘lganligi jihatidan unga hamma ham jur’at qilavermaydi. Buning ortida jamiyat va unda yashovchi shaxslar uchun g‘oyat xatarli zararlar kelib chiqish mumkin. Shayx Ramazon Butiy aytadi: “Hukm chiqarish ilmi tibbiyot ilmi kabidir. Mabodo birovning farzandi og‘ir kasalga chalinib qolsa, u tegishli tashxis qo‘yish va farzandini davolash uchun tibbiyotga oid kitoblarni titadimi yoki malakali shifokorning oldiga boradimi? To‘g‘risini aytganda, uning esi joyida bo‘lsa, keyingi yo‘lni tanlaydi. Dinda ham xuddi shunday. Aslida bu tibbiyotdan ham muhimroq, shuningdek qamrovi jihatidan xavfliroqdir”.
Hech kimga sir emaski, hozirgi kunda ba’zilar o‘zicha oyat va hadislardan hukm chiqarib, noto‘g‘ri fatvolar berib, o‘zini va o‘zgalarni adashtirmoqda.
Ba’zi bir e’tirof etilmagan shaxslar yoki ma’lum maqsadlarga yo‘naltirilgan tuzilmalar tomonidan qo‘shtirnoq ichidagi “fatvolar” insonlarni islom ma’rifatidan uzoqlashtirishga sabab bo‘lmoqda. Ayniqsa, ularning “jihod”, “bay’at”, “takfir”, “bemazhablik”, “hijrat” kabi masalalardagi asossiz “fatvolari” nohaq qon to‘kilishiga olib bormoqda va insonlarning kafolatlangan huquqlariga rahna solinishiga sabab bo‘lmoqda. Imom Molik rahmatullohi alayhning ustozlari bo‘lgan Robia ibn Abdurahmonni yig‘lagan holda ko‘rib, undan buning sababini so‘rashganda, u zot kishilar diniy-huquqiy savollarni bilimi bo‘lmagan shaxslardan so‘rashayotganini ko‘rganligi, bu holat islomda katta xatar paydo bo‘lganligidan darak berishini ta’kidlagan ekanlar.
Demak, chuqur ilm, tajriba va xolislik kabi fazilat bo‘lmay turib, fatvo berishning oqibati xayrli emas. Shunday ekan, ba’zi doira yoki guruhlar tomonidan islomda ulkan masala sifatida qaralgan hukmlarga e’tiborsiz va mas’uliyatsizlik bilan fatvo berishlari o‘zlari va o‘zgalarni ham adashtirishdir. Qanday qilib shaxslarni va butun boshli jamiyatlarni kofirga chiqarib, jamoat oldida ularga ergashishni harom demoqdalar?!
Xulosa qilib aytganda, fatvoning musulmonlar hayotida o‘rni muhimligini hisobga olgan holda ilm va salohiyatsiz fatvo berish yoki uchragan kishidan fatvo so‘rash va unga ergashib ketaverish adashuvga olib boradi. Bu kabi salbiy oqibatlarni keltirib chiqaruvchi ixtiloflarning oldini olish birinchi navbatda islom markazlari va ulamolarning muhim vazifalaridan hisoblanadi.
Alloh taolo barchamizni turli ixtilof va fitnalardan asrab, barchamizni mamlakatimizda ming yillardan beri amal qilib kelinayotgan hanafiy mazhabimizga muvofiq ibodatlarini ado etib, zavqli hayot kechirish baxtiga nasib etsin!