Pashsha ikki qanotli hasharotdir. Dunyoda turli rangdagi va uzunlikdagi pashshalar mavjud. Aniqrog‘i, yer yuzida 100 mingdan ortiq turdagi pashshalar bor. Ularning ichida eng mashhuri uy pashshasidir.
Pashshalar tuxum qo‘yish orqali ko‘payadi. Urg‘ochi pashsha chiqindilar, chirindilar, hayvonlarning tezaklari orasiga yuzlab tuxumlar qo‘yadi. Bir kun davomida mazkur tuxumlardan yuzlab lichinkalar chiqadi. Lichinka to pashshaga aylangunicha ikki hafta davomida axlat bilan oziqlanadi.
Pashshalarning beshta ko‘zi bo‘lib, shundan ikkitasi boshqa ba’zi hasharotlarnikidek murakkab tuzilishga ega. Murakkab ko‘zlar boshning ikki tarafidajoylashgan bo‘lib, boshning katta qismini egallaydi. Uchta ko‘z esa peshona qismida joylashgan bo‘lib, sodda tuzilishga ega. Mazkur uchta ko‘z pashsha uchun kompas vazifasini bajaradi. Pashshaning ko‘zlari minglab olti burchakli linzalardan tashkil topgan. Aniqroq qilib aytsak, har bir ko‘z to‘rt mingta linzadan iboratdir. Har bir linza yonidagi linzadan alohida va boshqa tarafga qarab joylashgan. Shu bois ular atrofidagi narsalarni ko‘rib, kichik bir harkatni ham tezda ilg‘ay oladi. Pashsha bu ko‘zlari yordamida katta tezlikda parvoz qila turib, yo‘lini o‘zgartira oladi, uni ovlamoqchi yoki urmoqchi bo‘lganlardan ustalik bilan qocha oladi.
Yorug‘lik miqdori qanchalik katta bo‘lsa, pashsha yaxshiroq ko‘ra oladi.
Pashshalarning hayoti ikki haftadan oshmaydi, ammo ular shu muddat ichida yuzlab tuxumlar qo‘yadi.
Pashshaning tanasi asosan uch qismdan: bosh, ko‘krak va qorindan iborat.
Pashsha tanasining devorlari uch qavatlidir.
Pashshaning tanasi mayin tuk bilan qoplangan.
Pashshaning bosh qismida, ikki ko‘zi o‘rtasida joylashgan shoxlari unga ozuqa topish va xatardan ogoh bo‘lishga imkon beradi.
Pashshaning xartumi ham bo‘lib, bu a’zo ozuqani so‘rib olish uchun xizmat qiladi.
Pashsha oyoq va qanotlarini harakatga keltirish uchun ko‘kragi ichidagi muskullaridan foydalanadi.
Pashshaning oyoqlari oltita bo‘lib, yurish uchun ishlaydi. Oyoqlar uchi tirnoq (yopishib olish xususiyatiga ega bo‘lgan yopishqoq kapillyar) bilan tugaydi. Bu tirnoqlar silliq yuzalarga, shiftga va devorlarga yopishib turishga ko‘mak beradi.
Pashshaning qanotlari nozik bo‘lib, unda ham qon tomirlari mavjud. Bu tomirlar qanotga qon kelishini ta’minlaydi. Natijada qanotlar serharakat va baquvvat bo‘ladi. Aytgandek, pashsha boshqa ko‘plab hasharotlardan farqli o‘laroq bir juft qanotga ega. Boshqa hasharotlarda esa to‘rtta qanot bo‘ladi.
Pashshalar barcha tarafga qarab ucha oladi: yon taraflarga, ortga-oldinga, yuqoriga-pastga.
Pashsha tanasining yon tomonidagi teshikchalar orqali nafas oladi.
“Nafas olish bo‘shliqlari” deb nomlanuvchi mazkur teshikchalarning sakkiz jufti qorin qismida, ikki jufti ko‘krak qismida joylashgan. Havo ushbu bo‘shliqlar orqali oqib kiradi, keyin tananing barcha qismlariga yetkazadigan naychalarga o‘tkaziladi.
Pashsha soatiga 8 kilometr tezlikda ucha oladi.
Pashshaning yuragi bir daqiqada taxminan 1000 martagacha uradi.
Pashshalar shimoliy va janubiy qutbdan boshqa hamma joyda yashaydi.
Pashsha bezgak, ensefalit (miya shamollashi) kabi bir necha kasallik viruslarini tarqatadi.
Pashshalardan ba’zi kasalliklarni davolashda, shuningdek, yaralar va kuyishlarni muolaja qilishda foydalaniladi. Ayrim tadqiqotlarda aniqlanishicha, pashshaning tanasida juda ko‘p antibiotiklar mavjud ekan.
Abu Hurayra roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi:
«Nabiy sollallohu alayhi vasallam: «Qachonki birortangizning idishiga pashsha tushib qolsa, uning hammasini suyuqlikka botirsin, so‘ngra tashlab yuborsin. Chunki uning ikki qanotining birida shifo, boshqasida dard bor», dedilar». Buxoriy va Abu Dovud rivoyat qilganlar. Abu Dovud: «Va albatta, u (pashsha) dard bor qanoti ila himoyalanadi»ni ziyoda qilgan.
Ushbu hadisda pashshaning bir qanotida kasallik, boshqasida shifo bo‘lishi aytilyapti. Pastdagi rivoyatda esa pashshalar kasalligi bor qanoti bilan himoyalanishi ham eslatilmoqda. Demak, pashsha ovqatimizga tushayotganda, kasallik bor qanotini ovqat tarafga tushirib, shifosi bor qanoti yuqorida qolar ekan. Shu bois taomimizga pashsha tushib ketsa, tashqarida turgan qanotini ham ovqatimizga botirib olamiz. Shunda dardli qanot tarqatadigan kasallikni shifoli qanotdagi moddalar yo‘q qiladi.
Xo‘sh, Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallam bundan o‘n to‘rt asr oldin pashshaning qanotlarida dard va shifo bo‘lishini qayerdan bilib aytdilar ekan? Albatta, bu ilmiy haqiqatni u kishiga Alloh taoloning O‘zi bildirgandir!
Alloh taolo kichik bir jonzot bo‘lmish pashshani ana shunday imkoniyatlar bilan yaratgan.
So‘zimizni mana bu oyat bilan yakunlaymiz:
يَا أَيُّهَا النَّاسُ ضُرِبَ مَثَلٌ فَاسْتَمِعُوا لَهُ إِنَّ الَّذِينَ تَدْعُونَ مِن دُونِ اللَّهِ لَن يَخْلُقُوا ذُبَاباً وَلَوِ اجْتَمَعُوا لَهُ وَإِن يَسْلُبْهُمُ الذُّبَابُ شَيْئاً لَّا يَسْتَنقِذُوهُ مِنْهُ ضَعُفَ الطَّالِبُ وَالْمَطْلُوبُ
“Ey odamlar! Bir masal aytilmish, bas, unga quloq soling! Albatta, sizlar Allohni qo‘yib, topinayotgan narsalaringiz, agar barchalari birlashsalar ham, bitta pashsha yarata olmaslar. Va agar pashsha ulardan biron narsani tortib olsa, undan o‘shani qutqarib ololmaslar. Talab qiluvchi ham, talab qilingan ham ojiz bo‘ldi”. (Boshqa katta jonzotlarni qo‘ysinlar-u, eng kichik, eng haqir, eng ahamiyatsiz ko‘ringan pashshani yaratishga urinib ko‘rsinlar. Yarata olmaslar. Xo‘sh, endi bir dona pashshani yarata olmagan butga qanday qilib topinish, sig‘inish, aytganini (agar aytolsa,) qilish mumkin? Aslo mumkin emas. Umuman aqlga, mantiqqa to‘g‘ri kelmaydi. Pashsha juda zaif, haqir jon. Ammo, u sabab bo‘lib ba’zi bir kasalliklarni tashib keltirsa, hammasi to‘planib, harakat qilsa ham, o‘sha kasallikdan zarar ko‘rayotganni yoki o‘layotganni qutqarib qololmaydilar. Buni hamma hayotda ko‘rgan. «Talab qiluvchi ham, talab qilingan ham ojiz bo‘ldi». Ya’ni, Allohdan o‘zganing ibodatini talab qiluvchi ham, ibodati talab qilingan narsalar ham ojizdirlar. Biron narsa qo‘llaridan kelmas.) (Haj surasi, 73-oyat).
Internet ma’lumotlari asosida Nozimjon Hoshimjon tayyorladi
O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti
Shavkat Mirziyoyev Janobi Oliylariga
Bismillahir Rohmanir Rohim
Assalomu alaykum va rahmatullohi va barakotuh
Muhtaram Prezident Janobi Oliylari!
Alloh taologa behisob shukrki, Sizning bevosita tashabbuslaringiz va sa’y-harakatlaringiz bilan haj amallarini yuqori saviyada tashkil etishga muvaffaq bo‘lmoqdamiz.
Bunday e’tibor va ehtiromni biz hojilar chin yurakdan his etib, yaratilgan barcha qulayliklar uchun Sizga chuqur minnatdorlik izhor etamiz.
Hurmatli Prezident Sizni va Siz orqali yurtdoshlarimizni haj ibodatini ado etayotgan hamyurtlarimiz nomidan musulmon ummati uchun eng ulug‘ bayram – Qurbon hayiti bilan samimiy muborakbod etamiz.
Zero, Payg‘ambarimiz (sollallohu alayhi vasallam) “Duolarning eng yaxshisi arafa kuni qilingan duodir”, deb xushxabar berganlar.
Alloh taoloning bayti joylashgan muqaddas zaminda – Mino, Arafot kabi muborak manzillarda ulug‘ amallarni ixlos ila bajarmoqdamiz.
Sizni vaqt ajratib, muborak haj ziyorati uchun yaratilgan sharoitlar va salomatligimiz haqida so‘raganingiz hamda har kuni holimizdan xabardor bo‘lib turganingiz ibodat bilan yurgan biz hojilarni cheksiz darajada mamnun etdi.
Bunday e’tibor va ehtiromni Saudiya Arabistonining mutasaddilari ham yuqori baholab, Siz Janobi Oliylariga hurmat va duolarini izhor etmoqdalar.
Muborak maskanlarda har bir ziyoratchi Sizning g‘amxo‘rligingizni yurakdan his qilib, ko‘zlarida yosh bilan duolar qilayotganini alohida aytib o‘tmoqchiman.
Sizga aytadigan yana bir xabarimiz, Saudiya Arabistonida bo‘lib turgan yurtimizning diniy soha vakillari hamda ziyoratchilari tomonidan mavsum davomida Qur’oni karim 10 ming marotaba xatm qilinib, yurtimizga tinchlik, xalqimizga farovonlik tilab duolar qilindi.
Hurmatli Prezident, Siz yaratib bergan imkoniyatlardan ruhlanib, o‘zbekistonlik hojilar yurtga qaytganimizdan keyin “Yangi O‘zbekistonning tinchlik va ma’naviyat targ‘ibotchilari” degan ezgu tashabbusni bir ovozdan ilgari surib, Uchinchi renessans yaratuvchilarini tarbiyalashda Sizga ko‘makchi bo‘lmoqchimiz.
Siz boshchiligingizda yurtimizda tinchlikni mustahkamlash, xalqimizning ma’naviyatni yuksaltirish, ayniqsa yoshlarning sifatli ta’lim olishi, kasb-hunar egallashi, kerak bo‘lsa dunyoni egallashi kabi masalalar eng ustuvor vazifaga aylandi.
Shunday ekan, biz hojilar yurtimizga qaytgach, quyidagi ishlarni amalga oshirmoqchimiz:
– ona-Vatanimiz taraqqiyotiga xolis xizmat qilish, mahallalarda tinchlik va birdamlikni mustahkamlash, aholi orasida tinchlik-osoyishtalikni qadriga yetish, xalqimizni ma’nan yuksaltirish, jamiyatdagi islohotlarga daxldorlik hissini oshirish kabilarga targ‘ib etish;
– kitobxonlik madaniyatini yuksaltirish, ilmni qadrlash va ilm-ma’rifatga homiylikda namuna bo‘lish;
– to‘ylar, oilaviy tadbirlar va marosimlarda me’yoriylikka amal qilgan holda kamxarj va ixcham o‘tkazishda bosh-qosh bo‘lish;
– kiyinishda va muomalada oddiylik va kamtarinlikka amal qilish, dabdababozlik, isrofgarchilik, maishatbozlik kabi illatlardan yiroq bo‘lishni targ‘ib qilish;
– yoshlarni muvaffaqiyatlarga faqat o‘qib-o‘rganib, ilm bilan erishish mumkinligini o‘rgatish;
– ustozlar, o‘qituvchi va murabbiylarga doimo ehtirom ko‘rsatish, ularni moddiy qo‘llab-quvvatlash ishlariga ko‘mak berish;
– mahallalardagi notinch oilalar, shu jumladan tarbiyasida muammosi bor yoshlar o‘rtasida tushuntirish ishlarini olib borish;
– hududlardagi maktablarning ta’mirga muhtoj qismini joriy ta’mirlash ishlariga ko‘maklashish;
– xayriya, mehr-muruvvat va yordam ko‘rsatish ishlarini ko‘paytirish.
Barcha hojilarimiz yurtimizga qaytgandan so‘ng ushbu tashabbuslarni qat’iy amalga oshirishga va’da beramiz.
Zero, jonajon Vatanimiz kelajagi, xalqimiz farovonligi va yurtimiz shonu shuhrati Siz aytganingizdek yoshlarimiz qo‘lidadir. Ular ertaga O‘zbekistonni yanada kuchli, yuksak taraqqiy etgan davlatga aylantirish uchun o‘zlarining bor bilimi, iqtidori va kuch-g‘ayratini safarbar qilsa, ko‘zlagan barcha ezgu maqsadlarimizga, albatta erishamiz.
Yusuf Xos Hojib bobomiz aytganlaridek:
“Zakovat bor joyda ulug‘lik bo‘ladi,
Bilim bor joyda buyuklik bo‘ladi”.
Hurmatli Prezident Janobi Oliylari!
Biz, 15 ming hoji duolar ijobat bo‘ladigan Arafotda turib, Alloh taolodan Sizga mustahkam sog‘lik, uzoq umr va ulkan muvaffaqiyatlar tilab, olib borayotgan barcha ishlaringizda madadkor bo‘lishini so‘rab iltijolar qilyapmiz.
Alloh taolo butun dunyo mo‘min-musulmonlariga Qurbon hayitini muborak aylasin, tinchlik-xotirjamlik ato etsin, ibodatlarimizni O‘z dargohida husni qabul aylasin, ona Vatanimizni obod, xalqimiz hayotini yanada farovon qilsin!
Qurbon hayiti muborak bo‘lsin!
Hurmat va kamoli ehtirom ila,
O‘zbekiston hojilari,
Makka shahri Arafot vodiysi,
2025 yil 5 iyun